Azərbaycan 4 minə yaxın Qarabağ itkini barədə bütün məlumatları toplayıb - tək birindən başqa... Onu isə Ermənistan vermir...
Nəzakət Məmmədova: “Biz Dövlət Komissiyası ilə birgə əsir, itkin düşmüş, girov götürülmüş vətəndaşlarlarla bağlı bu cildləri ərsəyə gətirdik”
30 avqust Beynəlxalq İtkin Düşmüş Qurbanlar Günü və ya Beynəlxalq İtkinlər Günüdür. Həmin təqvim 2010-cu il dekabrın 21-də BMT-nin Baş Məclisi tərəfindən təsis edilib.
Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsinin başa çatmasına baxmayaraq, münaqişə zamanı Ermənistan tərəfindən əsir və girov götürülmüş minlərlə soydaşımızın 3 mindən çoxu hələ də itkin düşmüş şəxs kimi qeydiyyatdadır.
Ermənistanın Azərbaycana qarşı hərbi təcavüzü zamanı Ermənistan tərəfindən bir çox beynəlxalq hüquq normaları, o cümlədən beynəlxalq humanitar hüququn tələbləri kobud şəkildə pozulub.
Müharibə qaydalarına zidd olaraq, mülki əhali qorunmayıb, əksinə, onlar girov götürülüb və bir çox hallarda öldürülüb. Bir çox hallarda əsir və girovlara ağlasığmaz işgəncələr verildikdən sonra onlar öldürülüb. İşgəncələrin izlərinin itirilməsi məqsədilə onların meyitləri belə Azərbaycan tərəfinə təqdim edilməyib.
Ermənistan tərəfi əsir-girovlarla barbar kimi davranıb. Onların nümayişkaranə şəkildə alçaldılması və təhqir edilməsi, təhqiredici vəziyyətə salınaraq yaşayış məntəqələrində gəzdirilməsi, müxtəlif telekanallara çıxarılaraq öz ölkəsinin əleyhinə müsahibələr verməyə məcbur edilməsi halları olub. Həmçinin düşmən tərəfindən əsir və girov götürülən şəxslər biri-birinin əleyhinə ifadələr verməyə, biri-birinə qarşı fiziki zorakılıq, alçaldıcı və təhqiredici əməllər törətməyə məcbur ediliblər.
Düşmən onları yaşına və cinsinə məhəl qoymadan dəhşətli işgəncələr altında və qeyri-insani şəraitdə saxlayıb. Onlar həmçinin Ermənistanda ağır cinayətlər törətmiş erməniəsilli şəxslərlə birlikdə həbsxanalarda saxlanılaraq daha da ağır işgəncələrə məruz qalıblar. Təbii ki, ermənilərin əsir və girov götürdüyü Azərbaycan vətəndaşlarına qarşı həyata keçirdikləri vəhşiliklər sözlə ifadə olunmayacaq qədər ağırdır.
Bu işgəncələri həyata keçirən düşmən tarixdə misli görünməmiş Ballıqaya, Qaradağlı, Xocalı və Ağdaban qətliamlarının müəllifi olub.
Ermənilər bununla da itkin düşmüş vətəndaşlarımızın işgəncəyə məruz qalmamaq, qanun qarşısında şəxsiyyət kimi tanınmaq, azadlıq, toxunulmazlıq və yaşamaq hüququnu pozublar. Eyni zamanda, Ermənistan tərəfindən itkin düşmüş şəxslərin qohumları haqqında məlumat almaq hüququ pozulur.
Ermənistan tərəfi itkin düşmüş Azərbaycan vətəndaşlarının tapılması ilə bağlı əməkdaşlıq etmir. Aydındır ki, əsir və girov götürdüyü insanlarla beynəlxalq hüquq normalarına zidd olaraq davranan və əksər hallarda onları vəhşiliklə öldürən Ermənistan tərəfi öz cinayətkar əməllərinin ortaya çıxmasının qarşısını almaq məqsədilə bu istiqamətdə əməkdaşlıqdan boyun qaçırır. 1993-cü ilin aprel ayında Kəlbəcər rayonunun işğalı zamanı Azərbaycanın aidiyyəti dövlət qurumlarının radio əks-kəşfiyyat xidməti tərəfindən Ermənistanın Azərbaycan xalqına qarşı belə hərbi cinayətlərindən biri ifşa edilib.
Əldə edilmiş materialda Ermənistanın Basarkeçər rayonundakı qərargah radiostansiyasından Kəlbəcər döyüş bölgəsindəki baş radiostansiyaya bölgədəki bütün səyyar radiostansiyalara təcili əmr verilib ki, əsir və girov götürülmüş Azərbaycan vətəndaşları, o cümlədən qocalar, qadınlar və uşaqlar təcili məhv edilib basdırılsın. Məqsəd isə törətdikləri cinayətlərin izlərini həmin vaxt döyüş bölgəsinə gələn beynəlxalq nümayəndə heyətindən gizlətmək olub. Bir sıra hallarda, Beynəlxalq Qırmızı Xaç Komitəsində (BQXK) əsir və girov kimi qeydiyyatda olan soydaşlarımız belə sonradan ya öldürülüb, ya da yoxa çıxarılıb.
Məsələn, 1998 və 2001-ci illərdə Azərbaycana verilən rəsmi məlumatlara əsasən, hərbi əməliyyatların gedişində Ermənistan tərəfindən əsir-girov götürülmüş 54 Azərbaycan vətəndaşına Ermənistanda və keçmiş işğal edilmiş ərazilərimizdə BQXK tərəfindən saxlanma yerlərində baş çəkilib və onlar bu qurumun rəsmi qeydiyyatında olublar. Lakin sonradan Ermənistan həmin 54 nəfərdən 17 nəfərini öldürərək, onların meyitlərini qaytarıb, digərlərinin isə taleyi naməlum qalıb.
Əsir-girovların hədə-qorxu və şantaj vasitəsilə erməni xüsusi xidmət orqanları tərəfindən məcburi əməkdaşlığa cəlb edilməsi və Azərbaycan Respublikasına qarşı terror-təxribat əməlləri törətməyə təhriki faktları da mövcuddur. Beynəlxalq humanitar hüquq normalarının Ermənistan tərəfindən pozulmasının ən qabarıq nümunəsi Xocalı soyqırımıdır. 1992-ci il fevralın 26-da Xocalı şəhəri Ermənistan tərəfindən tam mühasirəyə alaraq yerlə yeksan edilib, dinc əhali pusquya salınaraq onlara divan tutulub. 613 nəfər, o cümlədən 63 uşaq, 106 qadın, 70 qoca vəhşicəsinə öldürülüb. 8 ailə tamailə məhv edilib, 25 uşaq hər iki, 130 uşaq valideynlərindən birini itirib. Aralarında 76 uşağın olduğu 487 nəfər yaralanıb.
Xocalı soyqırımı zamanı yüzlərlə azərbaycanlı əsir və girov götürülüb. Onlardan 196 nəfərin, o cümlədən 36 nəfər uşaq, 65 nəfər qadının taleyi naməlum olaraq qalmaqdadır.
Hər bir dövlətin qeyd edilən cinayətlər və insan hüquqları pozuntularının təhqiqatının aparılması, günahkarların məsuliyyətə cəlb edilməsi, belə pozuntuların təkrar olunmasının qarşısının alınması, eləcə də qurbanların ailələrinin müvafiq hüquqlarının təmin edilməsi ilə bağlı öhdəlikləri mövcuddur.
Azərbaycan da itkin düşmüş vətəndaşlar və onların ailə üzvləri ilə bağlı beynəlxalq hüquq və milli qanunvericiliyin tələblərinə uyğun olaraq bütün müvafiq tədbirləri həyata keçirir. Ölkədə əsir və itkin düşmüş, girov götürülmüş vətəndaşlarla əlaqədar Dövlət Komissiyası fəaliyyət göstərir. Komissiya əsir və girov götürülmüş şəxslərin vətənə qaytarılması, itkin düşənlərin axtarılması ilə əlaqədar tədbirlər həyata keçirir, bu sahədə müvafiq dövlət orqanlarının, ictimai və beynəlxalq təşkilatların fəaliyyətini əlaqələndirir, əsir və itkin düşmüş, girov götürülmüş vətəndaşlar haqqında məlumatları toplayır, bu məlumatların qeydiyyatını və sistemləşdirilməsini təmin edir və Komissiyaya həvalə edilən digər vəzifələri həyata keçirir.
Azərbaycan beynəlxalq səviyyədə itkin düşmüş və girov götürülmüş insanlar məsələsinə qlobal diqqəti cəlb etmək məqsədilə iş aparır. Azərbaycanın təşəbbüsü ilə BMT Baş Assambleyasında "İtkin düşmüş şəxslər" ilə bağlı iki ildən bir qətnamə qəbul edilir. Azərbaycan, eyni zamanda, BMT-nin Qadınların Statusu üzrə Komissiyasında qəbul edilən "Silahlı münaqişələr zamanı girov götürülmüş qadınlar və uşaqların azad edilməsi haqqında" adlı qətnamənin əsas təşəbbüskarıdır. Bu fikirlər mətbuatda yer alıb.
“Mən bu kitabı səfirliklərimizin xətti ilə xarici ölkələrə də göndərdim”
Mədəniyyət Nazirliyi Respublika Xatirə Kitabı Redaksiyası əsir və itkin düşmüş, girov götürülmüş vətəndaşlarımız haqqında Azərbaycan və ingilis dillərində ensklopedik məzmunlu nəşrlər buraxıb. İndiyə qədər redaksiya bu sahədə çox böyük işlər görüb.
Respublika Xatirə Kitabı redaksiyasının baş redaktoru Nəzakət Məmmədova “Bakı-Xəbər”ə açıqlamasında “2017-ci ildə Xatirə Kitabı Redaksiyasına Dövlət Təhlükəsizliyi Xidmətindən təklif edildi ki, “Əsir və itkin düşmüş, girov götürülmüş vətəndaşlarla əlaqədar Dövlət Komissiyası”nın işçi qrupu ilə birgə əsir və itkin düşmüş, girov götürülmüş vətəndaşlarla bağlı kitab hazırlayıb nəşr edək. Bu kitab da Azərbaycan və ingilis dillərində nəşr edilməli idi. Ona görə ki, bizə qarşı həmişə beynəlxalq təşkilatlarda ikili standarlar olub, haqq səsimizi dünyaya çatdırmaq üçün çox böyük çətinliklər çəkmişik. Bu səbəbdən də əsir və itkin düşmüş, girov götürülümüş vətəndaşlarımız barədə kitab Azərbaycan dili ilə yanaşı həm də ingilis dilində çap edildi. Bu kitabların həm də ingilis dilində olması onun beynəlxalq aləmdə yayılmasına və erməni vəhşiliyinin dünyaya bəyan edilməsinə şərait yaratdı.
Beləliklə, 2017-ci ildə Respublika Xatirə Kitabı Redaksiyası Dövlət Təhlükəsizlik Xidməti nəzdində fəaliyyət göstərən “Əsir, itkin düşmüş, girov götürülmüş vətəndaşlarla əlaqədar Dövlət Komissiyası”nın İşçi qrupu ilə birgə Azərbaycanın ərazi bütövlüyünə təcavüz edən Ermənistanın Dağlıq Qarabağ və ətraf rayonlara hücumu, torpaqlarımızın işğalı zamanı əsir və girov götürülmüş, həmçinin naməlum şəraitdə itkin düşmüş hərbçi və mülki şəxslərin sonrakı taleləri araşdırılıb və dörd cilddən (iki dildə) ibarət kitab hazırlanıb. Bu kitabın üç cildi çap olunub, dördüncü cildi isə hazırda mətbəədədir. Biz Dövlət Komissiyası ilə birgə əsir, itkin düşmüş, girov götürülmüş vətəndaşlarlarla bağlı bu cildləri ərsəyə gətirdik.
2017-ci ilin məlumatına əsasən onların sayı 3888 nəfər idi, sonra saylarının 4 minə yaxın olduğu açıqlandı”.
N.Məmmədova qeyd etdi ki, bu cildləri çapa hazırlamaq elə də asan olmayıb, çox çətinlikləri olub. N.Məmmədovanın sözlərinə görə, bu cildlərdə əsir, itkin düşmüş, girov götürülmüş vətəndaşlar haqda məlumatları onların fotoları ilə birgə veriblər: “Nəşrlərdə hər bir itkin və əsir düşmüş soydaşımız haqqında məlumat və şəkillər əks olunub. Elə şəxslər var ki, onların fotoları əldə olunmadığı üçün, fotorobotları hazırlanaraq kitabda verilib. Bu işdə də bizə Daxili İşlər Nazirliyi dəstək göstərdi, fotorobotların hazırlanmasına köməklik göstərdi. Nəhayət, bu kitabları iki dildə ərsəyə gətirdik. Burada 3888 nəfər haqqında dəqiq məlumatlar əks olunub. Bunların içində əsirlər də, girovlar da, itkin düşənlər də vardı.
Mən bu kitabı səfirliklərimizin xətti ilə xarici ölkələrə də göndərdim. Dünyaya onu bildirmək istədim ki, ermənilər həm bizə qarşı vəhşiliklər törədiblər, həm də 3888 nəfərdən çox vətəndaşımızı əsir və girov götürüblər, onların da taleyi barədə heç bir məlumat vermirlər, amma bizim əlimizdə onların siyahısı var”-deyə N.Məmmədova qeyd etdi.
N.Məmmədova bildirdi ki, Xatirə Kitabının bu xüsusi buraxılışı 4 kitabdan ibarətdir və cildlərdə bu qəbildən olan vətəndaşlarımız barədə məlumatlar əksini tapıb. “Bu olduqca həssas bir mövzudur və bu insanlar talelərindən nigaran qaldığımız insanlardır.
44 günlük Vətən müharibəsində qazandığımız qələbədən sonra azad ərazilərimizdə çoxlu sayda kütləvi məzarlıqlar aşkar olundu. Bu məzarlıqlarda bizim kitabda adı gedən vətəndaşlarımızın basdırıldığı məlum oldu. Bu siyahıda yığılıb, gələcəkdə bunu da ayrıca bir kitab kimi çap etməyi düşünürük.
Əsir və itkin düşmüş, girov götürülmüş insanlar haqqında araşdırma aparmaq, onların qandonduran taleyi ilə tanış olmaq həqiqətən də çox dəhşətlidir. Biz bunu kitabları hazırlayarkən yaxından hiss etdik. Taleyi nəməlum qalan vətəndaşlarımızın aqibəti həqiqətən də çox ağrılıdır”.
N.Məmmədova bildirdi ki, Respublika Xatirə Kitabı Redaksiyası və “Bakı-Xəbər” qəzetinin birgə layihəsi olan "Şəhidlər ölməz, Vətən bölünməz” silsiləsindən nəşr edilən "Gözlər yoldan yığılarmı” sənədli povestinin qəhrəmanı Qarabağ savaşında itkin düşmüş Xəqani Eyvaz oğlu Əkbərovun da nəşinin tapılması istiqamətində iş gedir. “Onun nəşinin tapılması üzrə də iş gedir. Yəni izinə düşüblər ki, hansı ərazidə itkin düşə bilərdi. Çünki sonuncu məlumata görə, Xəqani yanvarın 26-na qədər orda olub, ondan sonra onun öldüyü, yoxsa sağ qaldığı məlum olmayıb”-deyə N. Məmmədova bildirdi.
İradə SARIYEVA
