Azərbaycan-Ermənistan sülhünü pozan ən böyük əngəl aydınlaşdı - çıxış yolu da göründü...
Rusiya Təhlükəsizlik Şurasının katibi Sergey Şoyqu Azərbaycanda olarkən prezident İlham Əliyevlə müzakirə etdiyi məsələləri açıqlayıb. TASS-ın xəbərinə görə, Sergey Şoyqu bildirib ki, Bakıya işgüzar səfəri zamanı Qərbin Cənubi Qafqazda təhlükəsizliyin yaradılması prosesinə müdaxilə cəhdləri müzakirə olunub:
“Məsələlərin ən geniş spektri müzakirə edilib. Bu, ilk növbədə, Cənubi Qafqazda təhlükəsizliklə bağlıdır. Yəni Ermənistanın Azərbaycana 10-cu təkliflər paketi və təbii ki, Qərbin bu prosesə çox fəal müdaxilə cəhdləri də bura daxildir”.
Konkret bu fikirlərə, hələlik, Qərb ölkələrinin rəsmilərindən münasibət bildirilməyib. Rusiyalı ekspert Yevgeni Mixaylov da iddia edir ki, Cənubi Qafqazda vəziyyət gözlənilməz və çox təhlükəli olacaq: “Bu hər şeyə təsir edəcək. Qərb regionda aqressiv antirusiya vektoru aşılayacaq. O, Rusiya ilə Azərbaycanı bir-birinə qarşı qoymaqda davam edəcək. Bundan əlavə, inanmıram ki, Azərbaycanla Ermənistan arasında sülh müqaviləsi bağlansın. Çünki Qərb bu məsələdə manipulyasiya etməyə, bir növ Ermənistanın maraqlarını qorumağa çalışır. Sülh müqaviləsi olmasa, Qərb Ermənistana silah tədarükünü artıracaq. Və yeni hərbi əməliyyatların baş verməsi mümkündür. Yaxın Şərqdə, İsraillə Fələstin arasında, İsraillə İran arasında uzun müddət - keçən ilin payızından bəri hadisələrin necə cərəyan etdiyini və son günlərdə vəziyyətin yenidən son dərəcə təhlükəli tendensiyalar aldığını nəzərə alsaq, istənilən vaxt Cənubi Qafqaz və Xəzər regionunun qovşağı alovlana bilər”. Amma bu yaxınlarda Amerika Birləşmiş Ştatları dövlət katibinin Avropa və Avrasiya məsələləri üzrə köməkçisi Ceyms O'Brayn Senatda “Avropanın Gələcəyi” mövzusunda dinləmələr zamanı demişdi ki, ölkəsi Azərbaycanla Ermənistan arasında sülh danışıqlarına güclü dəstək verir. Dinləmələrdə Moskvanın iki ölkənin sülh səylərini əngəlləməsi barədə suala cavab olaraq o vurğulayıb ki, Rusiya hər şeyin onun şərtləri çərçivəsində gerçəkləşməsini istəyir: “Səmimi deyim ki, hər iki ölkə bu durumdan məyusdur. Biz çox çalışırıq ki, tərəflərin ifadə etdiyi sülh istəyi saziş formasında əks olunsun”. Göründüyü kimi, ABŞ-da da regionun təhlükəsizliyi ilə bağlı tam əksini düşünürlər. Azərbaycan və Ermənistan arasında son illər həm Qərbin, həm də Rusiyanın ayrı-ayrılıqda vasitəçiliyi ilə sülh danışıqları gedir, hələlik, təşəbbüslər real nəticə vermir. Bunun səbəblərindən biri də kənar qüvvələrin prosesə müdaxilə cəhdləridir. Eyni zamanda Rusiya və ABŞ rəsmilərinin açıqlamalarından bəlli olur ki, onlar biri-birlərini regionda sülh prosesinə əngəl olmaqda ittiham edirlər. Bütün bunlar fonunda ikitərəfli əsaslarda danışıqlar daha effektiv görünür. Qeyd edək ki, Azərbaycanla Ermənistan arasında sərhədin delimitasiya prosesinin başlanılması iki ölkə arasında nizamlanmada mühüm irəliləyiş olub. Cari ilin aprelin 19-da iki ölkənin komissiyalarının keçirdiyi iclas zamanı Ermənistan Azərbaycanın Qazax rayonunun daha öncə işğal olunmuş 4 kəndinin qaytarılmasına razılıq verib. Daha əvvəl isə Azərbaycan və Ermənistan ikitərəfli danışıqlarla saxladıqları hərbçiləri dəyişdirdilər, Ermənistan Azərbaycanın xeyrinə COP29 ev sahibliyinə namizədliyini geri götürdü. Bu proseslər Bakı ilə İrəvan arasında birbaşa ikitərəfli danışıqların dəqiq nəticə verdiyinin bariz sübutudur. Amma adətən, Ermənistan Azərbaycanın təklif etdiyi ikitərəfli danışıqlar formatına müsbət yanaşmır. Amma erməni konfliktoloq Artur Martirosyan qeyd edir ki, Azərbaycan erməni məsələsinə son qoymaq, qarşısında duran problemləri həll etmək istəyir. Onun sözlərinə görə, əgər Ermənistan tərəfi Azərbaycanın tələb etdiyi bütün sülh şərtlərini qəbul etsə, azərbaycanlılar belə sülhə getməyə hazır olacaqlar.
Hələlik ermənistanın yanaşması sülhün daha tez bərqərar olmasına imkan vermir. Təbii ki, burada xarici qüvvələrin, o cümlədən də Fransanın Ermənistana təsirləri öz rolunu oynayır. Elə bu səbəbdən Azərbaycan digər ssenarilərə də hazırdır. Ötən ay baş tutan Şuşa Qlobal Media Forumunda çıxışında prezident İlham Əliyev bu xüsusda qeyd edib: “Biz görürük ki, bu gün beynəlxalq hüquq normaları kobud şəkildə pozulur. Biz görürük ki, beynəlxalq hüquq selektiv tətbiq edilir. Biz uzun illər bu yanaşmaya məruz qalmışıq. Biz səsimizi ucaldırdıq və deyirdik BMT Təhlükəsizlik Şurası 4 qət¬namə qəbul edib ki, Ermənistan qoşunları dərhal və qeyd-şərtsiz Azərbaycanın ərazi¬sindən çıxarılmalıdır. Ancaq o qətnamələrə riayət edilmirdi və bu gün həmin o ten¬densiya davam edir. Beynəlxalq hüquq işləməyəndə, imza o qədər də əhəmiyyətə malik olmayanda sülhün təminatı yalnız gücdür. Bunu deyərkən, əlbəttə, biz gələ¬cəkdə yarana biləcək təhlükələri istisna et¬məməliyik, çünki dünya və bizim regionu¬muz bu gün çətin proqnozlaşdırılır”. Sülhün təminatçısının yal¬nız güc olduğunu təkcə Cənubi Qafqazın ən uzunömürlü münaqişəsinin həlli timsa¬lında deyil, eləcə də dünyanın digər qaynar nöqtələrində müşahidə edilən tendensi¬yalarda görmək olar. Bununla belə Azərbaycan sülh prosesinə sadiqdir. Öü də bunun üçün imkanlar var. Azərbaycan prezidentinin xüsusi tapşırıqlar üzrə nümayəndəsi Elçin Əmirbəyov ABŞ-ın Hadson İnstitutundakı onlayn seminarda çıxışı zamanı bu xüsusda qeyd edib: “Biz sülh sazişi istiqamətində mühüm irəliləyiş əldə etdik. Biz heç vaxt sülhə bu qədər yaxın olmamışıq. İndi hər iki ölkənin nəhayət, bu düşmənçilik fəslini bağlamaq, Cənubi Qafqaz regionunda vəziyyəti dəyişmək və bölgəni mehriban qonşuluq, sabitlik və sülh məkanına çevirmək üçün tarixi fürsəti var. Bildiyiniz kimi, bu proses uzun müddətdir ki, davam edir. Demək olar ki, otuz ildir vasitəçilik fəaliyyəti mövcud olub. Lakin ötən dekabrda hər iki ölkə qərara gəlib ki,0ə danışıqları davam etdirmək, onları başa çatdırmaq üçün ən effektiv və ən perspektivli format ikitərəfli birbaşa formatdır. O vaxtdan bəri bir sıra mühüm nailiyyətlər, o cümlədən etimadın yaradılması baxımından uğurlar əldə olunub”. Hər halda qarşıdakı dövr ərzində sülhlə bağlı nəticənin əldə olunması ermənistanın mövqeyindən asıı olacaq.
Ramil QULİYEV
