İranın dövlət idarəçiliyində Azərbaycan faktoru önə çıxır...

Cənub qonşumuzda baş verən hadisələr, xüsusən də islahatçı qanadın təmsilçisi olan etnik azərbaycanlının prezident postuna seçilməsi ilə bağlı müzakirələr davam edir. Məhz belə bir vaxtda Şərqi Azərbaycan vilayətindən olan millət vəkilləri prezident Məsud Pezeşkianın kabinetində 5 əsas nazirlik üçün türk siyasətçilər arasından adlar təklif ediblər.

Məsələ ilə bağlı Təbriz millət vəkili Əlirza Novin qeyd edib ki, Şərqi Azərbaycan vilayətindən olan deputatlar birliyi Azərbaycanın elitası və bacarıqlı idarəçilərindən olan türk ziyalılardan 5 əsas nazirliyə təyin edilmək üçün adlar təklif edib: “Təklif edilən şəxslərin idarəçilik keçmişi və bacarıqları birlik tərəfindən qiymətləndirib. Adlar prezidentin özünə təqdim edilib və ümid edirik ki, diqqətə alınacaq”. Şərqi Azərbaycan deputatlar birliyi “Sənaye, Mədən və Ticarət”, “Yol və Şəhərsalma”, “Neft”, “Mədəni İrs və Turizm” və “Əmək və Sosial Rifah” nazirlikləri üçün adlar təklif edib. Əlirza Novin adların yalnız təklif kimi və məşvərətçi mövqedən təqdim olunduğunu vurğulayıb: “Bu təklif pay istəmək və ya prezidentə hər hansı bir təzyiq anlamına gəlməməlidir”. Təbriz millət vəkili əlavə edib ki, Azərbaycanın ziyalıları və idarəçiləri sadəcə Nazirlər Kabinetində deyil, olduqları hər yerdə yaradıcılıq və inkişaf qaynağı olublar: “Biz ümid edirik ki, onları hökümətin digər bölmələri, o cümlədən, dövlət şirkətləri, baş idarələrdə, nazir müavinliyi kimi vəzifələrdə də görək”. Qərbi Azərbaycan vilayətində yaşayan türk fəal və araşdırmaçı Musa Aşüftə bütün bunların təsadüfi xarakter daşımadığını qeyd edir: “Məsud Pezeşkian ikinci turda İran Azərbaycanının üç sərhəd vilayəti olan Şərqi Azərbaycan, Qərbi Azərbaycan və Ərdəbildə səslərin təqribən 85 faizini topladı. Bu seçimlərdə Pezeşkian bir islahatçı namizəd kimi təqdim olundu. Amma biz səsləri incələdiyimizdə birinci olaraq türk faktoru, ikinci olaraq İranın kənarlaşdırılmış kəsimlər faktorunu görə bilərik”. Onun sözlərinə görə, İran prezident seçkilərinin hər iki turunda türk kimliyinin təsiri İran Azərbaycanının əsas dörd vilayətində gözəçarpan bir şəkildə, ölkənin digər bölgələrində isə fərqli şəkillərdə görünüb: “Biz ümumən İrandakı türklərin seçim davranışını incələyib analiz edəndə, əsasən daha rəsmi şəkildə Azərbaycan olaraq tanınan dörd vilayəti birlikdə incələrik. Bir də daha geniş bir miqyasda daha geniş bir coğrafi çərçivədə Tehrana qədər uzanan vilayət və bölgələri incələrik. Çox təzadlardan və götür-qoy etdikdən sonra bu son tablo, yəni ikinci turun tablosu - türk bölgələrindən Pezeşkiana önəmli ölçüdə dəstək və onun prezidentliyi nəticəsi ortaya çıxdı... Məsud Pezeşkian uzun müddətdən sonra Azərbaycanın özünə daha yaxın hiss etdiyi bir namizəd idi, yəni aidiyyəti Urmiyəyə və Təbrizə olan, ömrünün önəmli bölümünü oralarda keçirmiş olan biri. Türk məsələsinə, mükəmməl də olmasa, doğru və haqlı bir tanımlama ilə baxan bir siyasətçinin göstərilməsi o bölgədə tarixdə heç kimsənin götürə bilmədiyi bir səsi götürməsinə səbəb oldu”. 

Musa Aşüftə hesab edir ki, Məsud Pezeşkianın idarəçilikdə də türk faktorundan istifadəsinə diqqət yetirməsi gözlənilir. Burada qeyd edək ki, Pezeşkian etnik azərbaycanlı olması ilə fəxr edir, özünün və uşaqlarının Azərbaycan dilində danışdığını açıq vurğulayır. Beləliklə, Ali rəhbərdən sonra ölkədə ikinci şəxs sayılan Prezidentin bu səpkidə cəsarətli addımlar atacağını proqnozlaşdırmaq olar. Pezeşkiandan həm daxili, həm də xarici problemlərin həllində gözləntilər böyükdür. Belə ki, yeni prezidentdən həm də ölkədə iqtisadi problemlərin həlli və Qərblə gərgin münasibətlərin yoluna qoyulması gözlənilir. Pezeşkian güney azərbaycanlıların ana dili və Urmiya gölünün quruması ilə bağlı illərlə etiraz etdiyi problemləri də həll edə bilər. Onun etnik azərbaycanlı olması yenicə mülayimləşən Azərbaycan-İran münasibətlərinin hansı istiqamətdə inkişaf edəcəyinə, o cümlədən İranda yaşayan güney azərbaycanlıların milli hüquqları ilə bağlı problemlərin həll ediləcəyinə inamı artırıb. Gözlənilir ki, Pezeşkian Azərbaycanla münasibətləri inkişaf etdirəcək. Son zamanlar Azərbaycan-İran münasibətlərində yeni mərhələ yaranıb. Əslində münasibətlərdə dönüş prezident İlham Əliyev İranın mərhum prezidenti Seyid İbrahim Rəisi ilə may ayında sərhəddə keçirdiyi görüşdə yaranmışdı. Təəssüf ki, bu görüşdən sonra Seyid İbrahim Rəisi helikopter qəzasında həlak oldu və proses bir qədər yubandı. İranda yeni prezident seçkilərindən dərhal sonra verilən yeni açıqlamalar, İran və Azərbaycan arasında əldə olunmuş razılaşmalar hazırda əsası qoyulan müsbət istiqamətlənmiş siyasətin davam edəcəyini göstərir. Bu, hər iki ölkənin marağına uyğundur. Burada bir daha xatırladaq ki, İranda ölkənin ali rəhbəri Əli Xamneyi sayılır. O, məhkəmə, ordu və media rəhbərlərini təyin edir, prezidentin seçildiyini təsdiqləyir. Prezident ən yüksək vəzifəli şəxsdir və ali liderdən sonra ikincidir. O, hökumətin gündəlik işinə cavabdehdir və daxili siyasətə və xarici siyasətə əhəmiyyətli təsir göstərir. Lakin onun səlahiyyətləri nisbətən məhduddur, xüsusən də təhlükəsizlik məsələlərində. Polis qüvvələrinin komandiri ali rəhbər tərəfindən təyin edilir və birbaşa onun qarşısında cavabdehdir. İstənilən halda isə İranda milli şüur əvvəlki illərlə müqayisədə xeyli dəyişib və hakimiyyət gec-tez müvafiq haqları vermək məcburiyyətində qalacaq.

Samirə SƏFƏROVA