Rusiya Ermənistanı ən zəif yerindən vuracaq - İrəvana xəbərdarlıq edildi...
Rusiya və Ermənistan arasında gərgin münasibətlər, gözlənildiyi kimi, artıq iqtisadi müstəviyə də keçir. Kreml artıq İrəvana qarşı iqtisadi rıçaqlarını işə salmaq qərarına gəlib. Bunu Rusiya baş nazirinin müavini Aleksey Overçukun açıqlamaları da təsdiq edir.
O qeyd edir ki, Ermənistan Avropa İttifaqına üzv olmaq qərarı qəbul etsə, Rusiya bazarına rüsumdan azad girişini və Moskva tərəfindən verilən digər imtiyazları itirəcək. Overçuk bu xəbərdarlığı Moskvada keçirilən beynəlxalq ekspert forumunda edib.
Bundan bir neçə gün əvvəl Ermənistan hökuməti ölkənin Avropa İttifaqına üzvlüyü məsələsini yenidən gündəmə gətirmişdi. Ermənistanın hökumətyönlü hüquqşünaslarından Arman Yeqoyan bildirib ki, baş nazir Nikol Paşinyan və onun siyasi komandası Aİ-yə üzvlük məsələsini ciddi şəkildə nəzərdən keçirir. Paşinyanın fikrincə, Aİ üzvlüyü Ermənistan iqtisadiyyatına xeyir verə bilər. Yeqoyan parlamentdə Paşinyanı dəstəkləyən qərbyönlü qüvvələrin təşəbbüsü ilə keçirilən dinləməyə sədrlik edib. Onlar hökuməti yaxın üç ay ərzində Aİ üzvlüyünə dair referendumun keçirilməsinə çağırıblar. Bu fonda Overçuk xatırladıb ki, Nikol Paşinyan ölkəsinin Aİ-yə nə vaxt qoşulacağına dair suala cavab verərkən “bu il” demişdi. Rusiya baş nazirinin müavini qeyd edib ki, bu gün Ermənistanın siyasi vektorunun getdikcə daha çox Qərbə meylləndiyini görməzliyə vurmaq mümkün deyil. Overçuk bunu da deyib ki, Avropa İttifaqı ilə Avrasiya İqtisadi İttifaqı bir-biri ilə uyuşmayan ittifaqlardır: “Hər hansı bir ölkənin Rusiyaya yaxınlıqdan faydalanması həm də onun bizim təhlükəsizliyimiz və strateji dərinliyimiz üçün ödədiyi bədəldir. Odur ki, ortaya hər hansı qeyri-regional oyunçuların çıxmasının, əlbəttə ki, nəticələri olacaq”. Overçuk vurğulayıb ki, Moskva bu məsələdə kiməsə hədiyyə etmək niyyətində deyil. Rusiya xarici işlər nazirinin müavini Mixail Qaluzin də xəbərdarlıq etmişdi ki, Ermənistanın Qərbə doğru bundan sonra da meyllənməsinin iqtisadi nəticələri olacaq. Nikol Paşinyan bundan əvvəl bildirmişdi ki, Ermənistan Rusiyanın başçılıq etdiyi Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatında (KTMT) üzvlüyünü dondurub. Qaluzin iddia etmişdi ki, Qərb indi də Ermənistandan Avrasiya İqtisadi İttifaqından çıxmasını tələb edir. Rəsmi vurğulamışdı ki, bu, Ermənistanın əsas ixrac bazarını itirməsi ilə nəticələnəcək. Qeyd edək ki, Ermənistanın ötənilki xarici ticarətinin 35 faizi Rusiyanın payına düşür. Halbuki, bu ixracatda Aİ-nin payı 13 faizdir. Rusiya ötən il Ermənistandan 8.4 milyard dollarlıq mal idxal edib. Bu da qeyd olunmalıdır ki, Ermənistandan Rusiyaya ixrac 2022-ci ildən bəri sıçrayışlı şəkildə artıb. Ekspertlərin fikrincə, bu ona görə baş verib ki, Ermənistan sahibkarları Qərb mallarını Rusiya bazarına çıxarmaqla Moskvanın sanksiyalardan yan keçməsinə kömək etmiş olurlar. Bu da qeyd olunmalıdır ki, Rusiyadan gələn bu və digər gəlirlər Ermənistan ÜDM-nin 2022 və 2023-cü illərdə rekord həddə yüksəlməsinə imkan yaradıb.
Rusiya Ermənistanın əsas qaz təchizatçısıdır. Rusiya Ermənistana qazı uzun müddətdir ki, beynəlxalq qiymətlərdən xeyli aşağı qiymətə satır. Ermənistanda ölkə iqtisadiyyatının aparıcı sahələrində 100 faiz və ya qismən Rusiya kapitalının iştirakı ilə 40-dan çox iri müəssisə fəaliyyət göstərir. Ermənistanın enerji sektorunda fəaliyyət göstərən rus şirkətləri arasında ən əhəmiyyətli rol respublikada təbii qazın nəqli və paylanması sistemlərinin hamısına sahib olan “Gazprom Armenia” şirkətidir. “Qazprom Armenia” Ermənistan daxili bazarı üçün qaz tədarükünü, həmçinin yanacağın daşınması, saxlanması, bölüşdürülməsi və satışını təşkil edir, respublika ərazisində qaz nəqli sisteminin və yeraltı qaz anbarlarının yenidən qurulması və genişləndirilməsi ilə məşğul olur. Ermənistan və Rusiya hökumətləri arasında müqaviləyə əsasən, Ermənistana ildə 2,5 milyard kub metr qaz nəql edilir. Hazırda Rusiya qazının 1000 kub metri üçün Ermənistan 165 dollar ödəyir. 2006-cı ildən fəaliyyət göstərən İran-Ermənistan qaz kəməri də Rusiyanın “Qazprom” şirkətinə məxsusdur. 2002-ci ildə Ermənistan təxminən 98 milyon dollar borcunu ödəmək üçün 5 müəssisəsini Rusiyaya verib. Borcu müqabilində Rusiya sovet dövründə hərbi-sənaye kompleksinə daxil olan elektron sənayesi məhsulları istehsalında ixtisaslaşan “Mars” qapalı səhmdar cəmiyyəti, İrəvan Materialşünaslıq, Riyaziyyat və Avtomatlaşdırılmış İdarəetmə Sistemləri Elmi Tədqiqat İnstitutlarına, eləcə də Razdan istilik elektrik stansiyasına sahib olub. Elektroenergetika sahəsinə aid enerji hasil edən və onun paylaşması və maliyyə məsələləri ilə məşğul olan bütün müəssisələr Rusiyaya məxsusdur. Ermənistan iqtisadiyyatı əhəmiyyətli dərəcədə Rusiyadan vətəninə pul göndərən əmək emiqrantlarından da asılıdır. Rusiyanın Ukraynaya hərbi müdaxiləsindən əvvəl Ermənistandan Rusiyaya mövsüm işlərinə ildə təxminən 80 min adam gedirdi. Onların əksəriyyəti tikinti işlərinə cəlb olunurdu. Rusiya Federal Miqrasiya Xidməti bu rəqəmi 300 minə yaxın göstərir. 2008-ci ildə Ermənistan dəmir yolları 30 il müddətinə Rusiya Dəmir Yolları şirkətinin konsessiya idarəçiliyinə keçib. Hazırda Ermənistanın dəmir yolları Rusiya Dəmir Yolları şirkətinə daxil olan Cənubi Qafqaz Dəmir Yolunun idarəçiliyindədir. Tərəflərin razılığı ilə 20 ildən sonra müqavilə daha 10 il müddətinə uzadıla bilər.
Rusiya Federasiyası Sərhəd İdarəsinin sərhədçiləri Ermənistanın Türkiyə və İranla dövlət sərhədini qoruyur. Bu, Ermənistan və Rusiya arasında 1992-ci ildə imzalanmış müqaviləyə əsasən həyata keçirilir. Rusiya ilə Ermənistan arasında hərbi və hərbi-texniki əməkdaşlıq "Dostluq, Əməkdaşlıq və Qarşılıqlı Yardım Müqaviləsi" əsasında inkişaf edir. Bu sənədə əsasən, Moskva və İrəvan tərəflərdən birinə hərbi təhlükə yaranarsa, bir-birinə yardım göstərməyi və hərbi-texniki əməkdaşlığı inkişaf etdirməyi öhdələrinə götürürlər. Ermənistanla Rusiya arasında 1995-ci ildə bağlanmış dövlətlərarası müqaviləyə əsasən, 102-ci Rusiya hərbi bazası Ermənistanın Gümrü şəhərində yerləşdirilib. Bazanın təxminən 5 min nəfərdən ibarət şəxsi heyəti MDB-nin Birgə Hava Hücumundan Müdafiə Sistemi çərçivəsində döyüş növbətçiliyindədir. Bütün bunlar Rusiyanın Ermənistana təsir üçün əlində xeyli rıçaqların olduğunu göstərir.
Nahid SALAYEV
