Sığortadan qaçan fermerlər daha böyük zərərə düşürlər...
Son günlərə kimi davam edən yağışılı hava şəraiti regionlarda aqrar sektora ciddi zərərlər vurub. Xüsusən də Azərbaycanın Qərb bölgəsində Kür çayının daşması, bəzi əraziləri sel sularının basması çətin vəziyyət yaradıb. Məsələn, Tovuz rayonunda hektarlarla əkinlərin məhv olduğu vurğulanır.
Bütün bunlar fonunda yenidən aktuallaşan məsələlərdən biri də aqrar sığortadır. Qeyd edək ki, Azərbaycanda aqrar sığorta vasitəsilə 48 növ bitkini, o cümlədən zərər dəymiş bütün əkinləri sığortalamaq mümkündür. Aqrar sığortaya dövlət dəstəyi, yəni sığorta haqqının 50 faizinin dövlət tərəfindən ödənilməsi nəticəsində fermerlər cüzi ödəniş etməklə əkin sahələrini sığorta edə bilərlər. Məsələn, Şəki-Zaqatala regionunda 1000 manatlıq buğda və ya arpa məhsulunun sığortalanması fermerlərə cəmi 20 manata başa gəlir. Bu məbləğ nəinki gözlənilən məhsulun qiymətindən, həm də fermerin əkin üçün sərf etdiyi vəsaitdən də 10 dəfələrlə azdır. Burada onu da qeyd edək ki, əkin sahələrinin məhsuldarlığı və fermerlərin gəlirləri böyük həcmdə hava şəraitindən asılıdır. Elə bu səbəbdən sığorta hər bir fermer üçün olduca vacibdir. Onu da xüsusi vurğulamaq lazım gəlir ki, aqrar sığortadan bəhrələnən fermerlərin sayı və onlara ödənilən vəsaitin məbləği isə ildən-ilə artır. Belə ki, 2023-cü ilin yanvar-mart aylarında Aqrar Sığorta Fondu tərəfindən sığortalı fermerlərə, ümumilikdə, 799 min manat sığorta ödənişi edildiyi halda, 2024-cü ilin eyni dövründə bu göstərici 1 milyon 752 min manat təşkil edib. Bu isə o deməkdir ki, cari ilin birinci rübündə Azərbaycanda fermerlərə dəymiş zərərlər üzrə ödənişlər 2,2 dəfə artıb. Fondun məlumatına görə, yanvar-mart aylarında sığorta ödənişlərinin 1 milyon 434 min manatı bitkiçilik, 318 min manatı isə heyvandarlıq üzrə edilib. Ötən ilin eyni dövrü ilə müqayisədə bitkiçilik üzrə sığorta ödənişləri 2,5 dəfə, heyvandarlıq üzrə ödənişlər isə 42 faiz yüksəlib. Hesabat dövründə ən çox sığorta ödənişləri fırtına, dolu və subasma hadisələri üzrə həyata keçirilib. Regionlar üzrə isə ən çox sığorta ödənişləri isə Füzuli, Şəki və Ağdam rayonlarındakı təsərrüfatlarda olub. Ölkə üzrə orta rəqəmləri nəzərə alanda, 1 hektar taxıl sahəsinin sığorta haqqının fermerlər tərəfindən ödənilən hissəsi regionlar üzrə əsasən 6-12 manat arasında dəyişir ki, bu da fermerlərə dövlət tərəfindən verilən əkin subsidiyasının cüzi hissəsini təşkil edir. Aqrar Sığorta Fondu bildirir ki, fermerlərin subsidiyadan kənarda qalmaması üçün bütün addımlar atılır – əkin bəyanları edən fermerlərlə əlaqə saxlanılır və onlara aqrar sığorta tələbi xatırladılır, sığorta şərtləri və digər zəruri məlumatlar verilir. Əkinlərin sığortalanması proseduru elə sadələşdirilib ki, internet vərdişləri olmayan fermerlər də rahat şəkildə sığorta müqaviləsi bağlaya bilirlər.
Yuxarıda qeyd olunanlara rəğmən, hələ də sığortaya müraciət etməyə lüzum görməyən fermerlər var. Məsələn, Tovuz rayonunun Hunanlar kənd sakinləri “Azadlıq” radiosuna deyib ki, sel nəticəsində kök və çuğundur sahələri, ərik bağları su altında qalıb. Sakinlərdən adının çəkilməsini istəməyən biri vurğulayıb: “Bizim tonlarla məhsulumuz batdı, yararsızdır. Onları nə sata, nə də istifadə edə biləcəyik. Hektarlarla torpaq su altında qalıb. Gələn əkində o torpaqların yararlı olacağını da bilmirik”. Onların sözlərinə görə, əkin üçün kredit götürüblər, indi isə krediti nə ilə ödəyəcəklərini bilmirlər və pis vəziyyətə düşüblər: “Sığortamız yoxdur, çünki sənədləşmədə xeyli əngəllər var. Çoxlu sənədlər istəyirlər, get-gələ salırlar”. Bu tənqidlərə cavab olaraq Aqrar Sığorta Fondundan bildirilib ki, hazırda təbii fəlakətlər ilə bağlı onlara kütləvi şəkildə müraciətlər daxil olur: “Hamısına operativ şəkildə baxılır və müvafiq qərarlar ekspertlər rəyi əsasında qəbul edilir. Hazırda bununla bağlı bütün ekspert qruplarımız səfərbər olunur. Ən çox Aran zonasında və Qazax-Tovuz iqtisadi rayonunda sel, subasmalar olub. Həmin ərazilərə nə qədər ziyan dəyməsi ilə bağlı dəqiq məlumat ekspertlərin rəyindən sonra məlum olacaq. Kompensasiya yalnız sığorta olunmuş təsərrüfatlara ödənilir”. O da vurğulanıb ki, 2023-cü ildə ölkə üzrə sığortalanmış əkinlərin sahəsi 114 min hektar və ya 43 faiz artaraq 380 min 476 hektara çatıb: “Əkin sahələrinin sığortası üzrə fermer və təsərrüfatlar ilə 43 min müqavilə imzalanıb”. Fonddan əlavə edilib ki, 2023-cü ildə aqrar sığorta mexanizminin fermerlərə dəstəyi daha da güclənib: “Sığorta ödənişləri 2022-ci il ilə müqayisədə 2 milyon manat və ya 80 faiz artaraq 4.4 milyon manata yüksəlib. Ödənişlərdən 3.5 milyon manatı bitkiçilik, 910 min manatı heyvandarlıq sığortasının payına düşüb. Bitkiçilik üzrə ödənişlər iki dəfə, heyvandarlıq sığortası üzrə 28 faiz artıb”. Göründüyü kimi, kənd təsərrüfatında sığorta olduqca vacibdir. Çünki kənd təsərrüfatı digər sahələrlə müqayisədə daha riskli sahə olduğundan burada sığortasız gəlir əldə etmək çətindir. Təbii ki belə bir şəraitdə aqrar sektor istehsalçıları normal sığorta təminatı əldə etsələr, onların investisiya cəlbedicilyi artacaq və sektora böyük həcmdə kredit qoyuluşu baş verəcək. Aqrar sahədə risk dərəcəsi yüksək olduğuna görə sahibkarları müvafiq risklərdən arzuedilən səviyyədə qorunması çox önəmlidir. Risklər sığortalanarsa kreditləşmə, investisiya qoyuluşu stimullaşacaq. Heç bir ölkədə sığorta sistemi olmadan aqrar sahəyə kütləvi və davamlı kredit qoyuluşu olmur. Ona görə də bütün məsələlər ilk növbədə sığorta sisteminin işləməsi olduqca mühümdür. Hər halda fermerlər bunu nəzərə almalıdırlar.
Ramil QULİYEV
