Azərbaycanla Ermənistan sülhə bir qədər də yaxınlaşdılar, ancaq…
Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyan bildirib ki, Azərbaycanla əsas prinsiplər razılaşdırılıb, indi bunu sülh sazişinin mətnində təkrarlamaq qalır: “Və düşünürəm ki, bizim o işi tezliklə başa çatdırmaq şansımız var. İndi bizdə atmosferdə ciddi dəyişiklik var, lakin bu o demək deyil ki, finiş xəttinə çatmışıq və imzalamaq qalır”.
Onun sözlərinə görə, tərəflər mətn üzərində işləri tam başa çatdırdıqdan sonra yer və vaxt müzakirə oluna bilər. Paşinyan bildirib ki, tərəflər əvvəllər Praqa və Brüsseldə ümumi prinsiplər barədə razılığa gəliblər: "Lakin indi bu prinsipləri kağız üzərində təkrarlamaq lazımdır".
Bir neçə gün əvvəl Azərbaycan prezidentinin xüsusi nümayəndəsi Elçin Əmirbəyov da noyabrda Bakıda keçiriləcək COP29 konfransını sülh sazişinin imzalanması üçün yaxşı fürsət hesab etdiyii açıqlayıb. Konfrans zamanı və ya ondan əvvəl sülh müqaviləsinin imzalanmasının mümkünlüyü ilə bağlı o qeyd edib: “Hər gün sülh müqaviləsi imzalamaq üçün gözəl fürsətdir”. İki ölkə arasında sərhədlərin müəyyən edilməsi də sülh müqaviləsinin bu il imzalanacağına ümidləri artırır. Rusiya xarici işlər nazirinin müavini Mixail Qaluzin də qeyd edir ki, Azərbaycan-Ermənistan sərhədlərinin delimitasiyası və demarkasiyası həm iki ölkə arasında münasibətlərə, həm də regional təhlükəsizlik və sabitliyə töhfə verəcək. O qeyd edib ki, sərhədlərin delimitasiyası və demarkasiyası Rusiya, Azərbaycan və Ermənistan liderlərinin əldə etdiyi üçtərəfli razılaşmaların əsas istiqamətlərindən biridir. Bunlar fonunda “Vestnik Kavkaza” nəşri yazır: “Artıq Ermənistanla Azərbaycan arasında mühüm hadisələr baş verir. Məsələn, iki ölkə arasında münasibətlər tarixində ilk dəfə olaraq ikitərəfli sərhəd bölməsində nizami qoşunların əvəzinə sərhədçilər yerləşdirilib. Tədbir Azərbaycan və Ermənistan dövlət sərhədinin delimitasiyası üzrə praktiki işlərin başlanması sayəsində mümkün olub: əvvəlcə Qazax rayonu ilə Tavuş rayonu arasında sərhəd dirəkləri quraşdırılıb, sonra onların arasında hasarlar çəkilib. Tərəflər Azərbaycan və Ermənistan ərazilərinin ayrılmış ərazidə harada yerləşməsi, qoşunların döyüş mövqelərini tərk edə bilmələri ilə bağlı bütün sualları bağlayıb. Bütün işlərin dinc şəraitdə aparılması prinsipial əhəmiyyət kəsb edir. Ermənistan işğalçı qüvvələrini Azərbaycan ərazisinin Qazax rayonundakı hissəsindən könüllü olaraq çıxarıb və həmin ərazidə dövlət sərhədinin demarkasiyası məsələsinə konstruktiv yanaşıb. Ermənistan hakimiyyəti əvvəlcə sərhəd kəndlərinin əhalisini yaxınlıqdakı Azərbaycan torpaqlarının Bakının tam nəzarətinə qaytaracağına hazırladı, sonra ərazinin delimitasiyası ilə bağlı bütün razılaşmaları ciddi şəkildə yerinə yetirdi, müxalifətin prosesə müdaxiləsinə imkan vermədi. Eyni zamanda, baş nazir Nikol Paşinyan dəfələrlə ərazilərin dəqiq delimitasiyasının Ermənistanın birbaşa xeyrinə olduğunu vurğuladı və Azərbaycan torpaqlarında qeyri-qanuni yaşayan və sərhədin müəyyən edilməsindən sonra oranı tərk etməyə məcbur olan vətəndaşların hiddətini yatırdı.
Rusiya Federasiyasının Etnik və Beynəlxalq Araşdırmalar Mərkəzinin elmi direktoru Anton Bredixin ilk növbədə iki ölkə arasında münasibətlərin tarixində ilk dəfə olaraq ikitərəfli sərhəddə qoşunların sərhədçilərlə əvəzlənməsinin vacibliyini vurğulayıb: “Biz görürük ki, son vaxtlar Ermənistanla Azərbaycan arasında bir sıra konstruktiv addımlar və tədbirlər atılıb. Dövlət sərhədinin bir hissəsində sərhədçilərin yerləşdirilməsi ilə delimitasiyası da onların sırasındadır ki, bu da münasibətlərin səmərəli nizamlanmasına dair prosesin avam edəcəyinə ümid etməyə imkan verir. Əvvəllər belə bir vəziyyət görürdük ki, Azərbaycan və Ermənistan orduları hər iki tərəfdən bir-birinə baxır, hərbi əməliyyatlara daim hazır vəziyyətdədirlər. Amma indi onlar geri çəkilib, yəni onların yerini sərhəd xidmətləri tutub. İndi Azərbaycanla Ermənistan arasında bu hissədə bütün atributları ilə dövlət sərhədi var və bu, əlbəttə ki, böyük müsbət haldır”. Rusiya Beynəlxalq Əlaqələr Şurasının eksperti Aleksey Naumov dövlət sərhədinin delimitasiya olunmuş hissəsinə sərhədçilərin yerləşdirilməsini Azərbaycan və Ermənistan arasında münasibətlərin daha da normallaşması perspektivlərinin simvolu adlandırıb: “Silahlı qüvvələrin sərhədçilərlə əvəz edilməsi mühüm simvolik məqamdır ki, bu, nizamlanmanın mümkün olduğunu göstərir. Mövcud vəziyyət bu stereotipi pozur ki, Bakı və İrəvan heç nə, o cümlədən sərhəd məsələlərində razılığa gələ bilmirlər. Əbədi müharibə və ilkin olaraq məğlubiyyətə məhkum edilmiş qisas heç bir işə yaramır, Azərbaycan və Ermənistan sülh şəraitində yaşaya və münasibətləri sülh yolu ilə həll edə bilər”. Anton Bredixin Ermənistan hakimiyyətinin Azərbaycanla danışıqları ləngitmək taktikasından konstruktiv ikitərəfli işə keçməsindən danışaraq, bu dəyişikliyi İrəvanın Bakı ilə qarşıdurma üçün resurslarının tükənməsi ilə şərtləndirib: “İndi Ermənistanda elə bir vəziyyət yaranıb ki, o, Azərbaycanla sərhəd məsələlərini tez bir zamanda həll etməlidir. Biz görürük ki, Qarabağ müharibəsi başa çatdıqdan sonra nə vasitəçilər, nə də Bakı bu müqavilənin imzalanmasını yaxınlaşdıra bilməyib. Lakin indi vəziyyət dəyişib və “bölgədə az-çox müsbət və konstruktiv hərəkətlərə başlamaq üçün” regional gərginlik statusunu nəhayət aradan qaldırmaq İrəvan üçün faydalı olub”. Aleksey Naumov eyni fikri daha birbaşa ifadə ediB6 “Ermənistanın özünü konstruktiv aparması üçün əsas stimul, deyə bilərik ki, Azərbaycan ordusudur. Bu ordu 2020 və 2023-cü illərdə İrəvan üçün iki stimul yaradıb, döyüş meydanında qeyd-şərtsiz üstünlüyünü nümayiş etdirib. Ermənistan rəhbərliyinin başa düşdüyünə görə ki, başqa yolu yoxdur. Proses davam edəcək. Mən şadam ki, onun mümkünlüyünün nümayişi təkcə güc yolu ilə deyil, həm də sülh yolu ilə baş verir”.
Ramil QULİYEV
