Dövlət büdcəmiz dəyişdirilir - ordumuz və ərazilərin bərpası gücləndirilir...
Məlum olduğu kimi, cari il üçün dövlət büdcəsinə parlamentdə yenidən baxılır. Yenidən baxılma ilə 2024-cü il dövlət büdcəsində gəlirlər 36 milyard 353 milyon manat proqnozlaşdırılır. Bu da təsdiq olunmuş göstəriciyə nisbətən 2 milyard 180 milyon manat və ya 6,4 faiz çoxdur.
Bundan əlavə, yenidən baxılma ilə 2024-cü il dövlət büdcəsində xərclər 39 milyard 707,3 milyon manat proqnozlaşdırılır. Bu da təsdiq olunmuş göstəriciyə nisbətən 2 milyard 944,3 milyon manat və ya 8 faiz çoxdur.
Maliyyə Nazirliyi büdcəyə yenidən baxılmanı şərtləndirən amilləri də açıqlayıb. Buraya ilk növbədə Böyük Qayıdış Dövlət Proqramında nəzərdə tutulan tədbirlərin həyata keçirilməsi üçün əlavə maliyyə təminatının yaradılması daxildir. Həmçinin ölkəmizin ərazi bütövlüyü və suverenliyinin tam bərqərar edilməsindən sonrakı dövrdə də dövlətin müdafiə qabiliyyətinin və milli təhlükəsizliyinin möhkəmləndirilməsi, ordumuzun hərbi sursat və maddi-texniki təchizatının müasirləşdirilməsi istiqamətində tədbirlərin davam etdirilməsi üçün əlavə maliyyə təminatının yaradılması büdcəyə yenidən baxılmanı şərtləndirib. Həmçinin bir sıra yeni infrastruktur layihələrinin həyata keçirilməsi, beynəlxalq fəaliyyət və tədbirlər üzrə xərclər, dəmir yolu vasitəsilə şəhərətrafı sərnişin daşınması və digər daşımalar üzrə subsidiyaların verilməsi, nəqliyyat vasitələrinin utilizasiyası fondunun xərcləri və digər zəruri əsaslı alışlar üzrə əlavə maliyyə təminatının yaradılması büdcənin yenidən nəzərdən keçirilməsinin əsas səbəblərindən biridir. Bu ilin büdcəsi hazırlanarkən neftin bir barrelinin orta qiyməti 60 dollar hesablanmışdı. Ancaq geridə qalan dövrdə Azərbaycan neftinin orta qiyməti təxminən 90 dollar civarında dəyişib. Bu da gözləniləndən daha çox gəlir deməkdir. Maliyyə Nazirliyinin 2024-cü ilin ilk rübündə dövlət büdcəsinin operativ icrası ilə bağlı açıqladığı rəqəmlərdən görünür ki, üç ay ərzində dövlət büdcəsinin gəlirləri 9 milyard 234 milyon manat, xərcləri isə 8 milyard 412 milyon manat olub. Başqa sözlə, ilin ilk üç ayında büdcənin gəlirləri xərclərini üstələyib və 822 milyon manat profisit yaranıb. Halbuki, 2024-cü ilin dövlət büdcəsi təxminən 2.6 milyard manat kəsirlə nəzərdə tutulmuşdu. Ancaq enerjidaşıyıcıların qiymətinin gözləniləndən yüksək olması hesabına büdcə kəsirlə deyil, profisitlə icra edilib. Bu üzdən, nəzərdə tutulandan artıq vəsaitin yenidən bölüşdürülməsi üçün büdcə rəqəmləri dəyişdirilir. 2024-cü il üzrə dövlət büdcəsində "Azeri Light" markal neftin 1 barrelinin orta ixrac qiymətinin 15 ABŞ dolları artırılması nəzərdə tutulur. İqtisadiyyat Nazirliyinin makroiqtisadi proqnozunun baza ssenarisinə dəyişikliklər edilib, neftin bir barelinin orta illik ixrac qiyməti 60 dollardan 75 dollara yüksəldilib. Bu fonda onu da qeydedək ki, büdcənin ilin ortasında dəyişdirilməsi Azərbaycan üçün yeni təcrübə sayılmaz. Son illər hökumət büdcə hazırlanarkən çox vaxt neftin qiymətinə öncə daha mühafizəkar yanaşır və daha sonra qiymətlər yüksək olduqda rəqəmləri dəyişir.
Onu da eyd edək ki, ötən il dövlət büdcəsi dəyişdirilərkən gözləniləndən artıq vəsaitlərin əsas hissəsi Qarabağdakı yenidənqurma işlərinə ayrılmışdı. Belə ki, ilkin olaraq, bu istiqamətdə 3 milyard manat ayrılsa da, dəyişikliklərdən sonra həmin vəsait 5 milyard 260 milyon manata çatdırılmış - 2 milyard 260 milyon manat artırılmışdı. Bu il isə dövlət büdcəsində işğaldan azad olunmuş ərazilərin yenidən qurulması və bərpası xərclərinin 3 milyard 825 milyon manatdan 4 855,8 milyon manata çatdırılması nəzərdə tutulub. Beləliklə, işğaldan azad olunmuş ərazilərə xərcləmələr 1 milyard manatdan çox artırılır. Ötən il Qarabağdakı yenidənqurma işlərindən sonra gözləniləndən artıq vəsaitlərin yönəldiyi ikinci əsas istiqamət müdafiə və milli təhlükəsizlik xərcləri idi. Dəyişikliklərdən sonra bu istiqamətə ayrılan vəsaitin həcmi 1 milyard 105 milyon manat artırılaraq 6 milyard manata çatdırılmışdı. 2024-cü il üzrə dövlət büdcəsində müdafiə və milli təhlükəsizlik xərclərinin 6 milyard 421 milyon manatdan 7 milyard 126,35 milyon manata çatdırılması nəzərdə tutulub. Beləliklə, müdafiə və milli təhlükəsizlik xərcləri 705 milyon manatdan çox artırılır. Məhkəmə hakimiyyəti, hüquq mühafizə və prokurorluq xərclərinin 2 milyard 956,7 milyon manatdan 3 milyard 058,4 milyon manata çatdırılması nəzərdə tutulur. Bəzi istiqamətlər üzrə isə azalma olacaq. Məsələn, bu iiin dövlət büdcəsində dövlət borcuna və öhdəliklərinə xidmət xərclərinin 1 milyard 972,6 milyon manatdan 1 milyard 295,6 milyon manata endirilməsi nəzərdə tutulub. Beləliklə, dövlət borcuna və öhdəliklərinə xidmət xərcləri 677 milyon manat azaldılır. Naxçıvan Muxtar Respublikasına dotasiyanın 343.3 milyon manatdan 336,5 milyon manata endirilməsi nəzərdə tutulur. Təklif edilən layihədə sosial müdafiə və sosial təminat xərcləri azaldılır. Mövcud büdcədə sosial müdafiə və sosial təminat xərcləri 4 milyard 542,2 milyon manat təsdiqlənib.İndi bu məbləğin 4391,4 milyon manat və ya 150,8 milyon manat (3,3 faiz) az proqnozlaşdırılması təklif edilir. İstənilən halda görünən odur ki, cari ilin ötən dövrü ərzində dövlət büdcəsinin gəlirlərinin proqnozlara qarşı əhəmiyyətli dərəcədə çoxalması, ölkə iqtisadiyyatının sosial-iqtisadi inkişafına dair ötən ilin sonlarında verilmiş proqnozun yenilənməsi və ümumi daxili məhsulun əvvəlki proqnozla müqayisədə 3 milyard manat artırılması 2024-cü ilin dövlət büdcəsində əlavə maliyyə resurslarının formalaşmasını və bölünməsini gündəmə gətirib.
Nahid SALAYEV
