Aviaqəzalara qurban getmiş prezidentlərin uzun siyahısı var...

İran prezidenti İbrahim Rəisinin mayın 19-da helikopter qəzasında həlak olması təyyarə qəzaları nəticəsində həyatını itirən dövlət başçıları mövzusunu gündəmə gətirib.

Qeyd edək ki, İran prezidenti ilə yanaşı xarici işlər naziri Hüseyn Əmir Abdullahiyan, Şərqi Azərbaycan vilayətinin qubernatoru Məlik Rəhməti, Təbriz şəhərinin cümə imamı Məhəmməd Əli Ale Haşim və prezident qvardiyasının rəhbəri, İslam İnqilabı Keşikçiləri Korpusunun generalı Mehdi Musəvi də qəza nəticəsində həlak olub. 

İndi isə gəlin, aviasiya qəzalarında həlak olan dövlət başçılarının siyasına baxaq. Xarici mətbuata istinadən təqdim etdiyimiz xronologiyada çox diqqət çəkən faktlarla tanış olacaqsınız. 

Aviaqəzalarda həlak olan dövlət başçıları kimlərdir?

Məlum olan ilk fakt Paraqvay prezidentinin ölümü ilə nəticələnən aviasiya qəzasıdır. 

Belə ki, 1940-cı ilin 7 sentyabrda Altos şəhəri (Paraqvay) yaxınlığında Paraqvay Hərbi Hava Qüvvələrinə məxsus Potez 25 TOE təyyarəsi Asunsiondan San-Bernardinoya gedərkən qəzaya uğrayıb. Təyyarədə üç nəfər - Paraqvay prezidenti, marşal Xose Feliks Estiqarribia, onun həyat yoldaşı Culiya Miranda Kueto və pilot mayor Karmelo Peralta olub. Onların hamısı qəza nəticəsində həlak olub. 

Digər bir aviaqəza isə 17 mart 1957-ci ildə baş verib. Belə ki,  Balamban şəhəri yaxınlığında (Sebu adası, Filippin) Duqlas C-47 Skytrain sərnişin təyyarəsinin (qeydiyyat nömrəsi 2100925) qəzaya uğraması nəticəsində onun göyərtəsində olan 26 nəfərdən 25-i, o cümlədən Filippin Prezidenti Ramon Maqsaysay, eyni zamanda bir sıra dövlət məmuru və jurnalist həyatını itirib. 

İstintaqın nəticələrinə görə, qəzaya qalxma zamanı təyyarənin elektrik enerjisinin kəsilməsinə səbəb olan sağ mühərrikin karbüratorunun ötürücü valının sıradan çıxması səbəb olub.

13 aprel 1966-cı ildə isə İraq Hərbi Hava Qüvvələrinə məxsus “de Havilland DH.104 Dove 1” sərnişin təyyarəsi (qeydiyyat RF392) İraqın cənubunda Bəsrə hava limanından 10 km aralıda qəzaya uğrayıb. Qəzada ölkə prezidenti Əbdül Salam Aref ölüb. Versiyalardan birinə görə, fəlakətin səbəbi Bəəs Partiyasına rəğbət bəsləyən hərbçilərin təxribatı olub. 

27 aprel 1969-cu ildə Boliviya prezidenti Rene Barriendos Ortuño Arke qəsəbəsi (Boliviyanın mərkəzindəki Koçabamba departamenti) yaxınlığında helikopter qəzası nəticəsində həlak olub. Helikopter elektrik xətti ilə toqquşub.

24 may 1981-ci ildə Ekvador Hərbi Hava Qüvvələrinə məxsus “Beechcraft Super King Air” (qeydiyyat HC-BNG) təyyarəsi dağların yaxınlığındakı təpəyə çırpılıb. Təyyarədə Ekvador prezidenti Xayme Roldos Aqilera, onun həyat yoldaşı Marta Bukara və Ekvadorun müdafiə naziri Marko Subia Martinez də daxil olmaqla 12 nəfər olub. Hamısı da həyatını itirib. Fəlakətin dəqiq səbəbləri müəyyən edilməyib, araşdırmalar bir neçə dəfə bərpa olunub. Müxtəlif vaxtlarda pilot səhvindən tutmuş sui-qəsdə qədər ayrı-ayrı versiyalar irəli sürülüb, amma heç biri öz təsdiqini tapmayıb. 

31 iyul 1981-ci ildə Panama Hərbi Hava Qüvvələrinə məxsus “De Havilland Canada DHC-6 Twin Otter” yüngül təyyarəsi (quyruq nömrəsi FAP205) Koklesito aerodromunun (Panamanın mərkəzi Kokle əyaləti) yaxınlığında çətin hava şəraitində eniş edərkən dağla toqquşub və yerə düşüb. Təyyarədə olan hər kəs, o cümlədən Panamanın faktiki lideri, general Omar Torrixos Herrera həlak olub. 1983-cü ildə aparılan araşdırmaya görə, qəzaya pilotların səhvləri səbəb olub.

19 oktyabr 1986-cı ildə Cənubi Afrikanın şimal-şərq hissəsində, Mbuzini kəndindən 35 km məsafədə Maputo (Mozambik) marşrutu ilə uçan LAM Mozambique Airlines şirkətinə məxsusu “Tu-134A-3” sərnişin təyyarəsi (qeydiyyat nömrəsi C9-CAA)  yerə çırpılıb. Təyyarədə 44 nəfər - Mozambikin hökumət nümayəndə heyəti və Sovet uçuş heyəti olub. Qəza nəticəsində Mozambik prezidenti Samora Macel də daxil olmaqla 34 nəfər həlak olub. Sağ qalan 10 nəfər ekipaj üzvündən biri - uçuş mexaniki Vladimir Novoselov. Qəzanı araşdıran Cənubi Afrika komissiyasının qənaətinə görə, fəlakətə səbəb buludlu gecə şəraitində yerə təhlükəli yaxınlaşma siqnallarına məhəl qoymadan vizual uçuşa keçən pilotların səhvləri olub. Radio mayakının yanlış tənzimlənməsi yaxınlaşma trayektoriyasından kənara çıxması ilə nəticələnib.

1988-ci il avqustun 17-də Pakistan Hərbi Hava Qüvvələrinə məxsus “Lockheed C-130 Hercules” nəqliyyat təyyarəsi (quyruq nömrəsi 23494) Bahavalpur hava limanından havaya qalxdıqdan az sonra qəzaya uğrayıb. Təyyarədə olanların hamısı- ölkə prezidenti Məhəmməd Ziya-ül-Həqin də daxil olmaqla  31 nəfər həlak olub. Sərnişinlər arasında Pakistan prezidenti ilə yanaşı, ABŞ-ın bu ölkədəki səfiri Arnold Lyuis Rafel və Qərbin hərbi yardımının əfqan mücahidlərinə ötürülməsi proqramına rəhbərlik edən Pakistan Xidmətlərarası Kəşfiyyatının baş direktoru Əbdür Rəhman Axtar da olub. Təyyarə vurulmayıb, qalıqlar üzərində heç bir partlayıcı maddənin izlərinə rast gəlinməyib. Təyyarənin “qara qutu”su  tapılmayıb və qəzanın dəqiq səbəbi heç vaxt müəyyən edilməyib.

6 aprel 1994-cü ildə Ruandanın Kiqali hava limanı yaxınlığında Ruanda prezidenti Juvenal Habyarimana və Burundi prezidenti Kiprien Ntaryamiranı daşıyan “Dassault Falcon 50” (qeydiyyat nömrəsi 9XR-NN) təyyarəsi yer-hava raketi ilə vurulub. Hər iki lider və hava gəmisində olan digər 10 nəfər həlak olub. Təyyarə dövlət başçılarının Ruandada sabitləşmə üzrə konfransda iştirak etdiyi Tanzaniyadan qayıdırmış. Cinayətin icraçıları heç vaxt müəyyən edilmədi, lakin Ruanda Hutu xalqının ekstremistləri RPF-ni və eyni zamanda ölkədə yaşayan bütün tutsiləri günahlandırdılar ki, bu da Ruandada soyqırımın başlanmasına səbəb oldu, qurbanları təxminən 1 milyon idi. 

26 fevral 2004-cü ildə Makedoniya prezidenti Boris Traykovskini daşıyan “Beechcraft Super King Air 200” (qeydiyyat nömrəsi Z3-BAB) Bosniyanın Mostar şəhəri yaxınlığında qəzaya uğradı. Prezidentlə yanaşı onu müşayiət edən 6 nəfər və iki ekipaj üzvü həlak oldu. Qəzanın pis hava şəraitində eniş zamanı pis hazırlıq və pilotun səhvləri səbəbindən baş verdiyi açıqlandı.

10 aprel 2010-cu ildə Polşa Respublikası Hərbi Hava Qüvvələrinin 36-cı Xüsusi Aviasiya Alayının Varşavadan Smolenskə xüsusi reyslə uçan Tu-154M (quyruq nömrəsi PLF 101) sərnişin təyyarəsi Smolenskdə eniş edərkən qəzaya uğradı. Təyyarədə Polşa prezidenti Lex Kaçinski və Polşa siyasi və hərbi elitasının nümayəndə heyəti vardı. 

Fəlakət qatı dumanda baş verib. Təyyarə icazə verilən hündürlükdən aşağı düşüb, sol qanadı ilə ağcaqayın ağacının zirvəsi ilə toqquşub, uçuş-enmə zolağının sonundan 200-300 m aralıda aşağıya doğru yerə düşüb və məhv olub. Laynerin bütün 89 sərnişini və yeddi ekipaj üzvü həlak olub. Dövlətlərarası Aviasiya Komitəsinin, Polşa Daxili İşlər Nazirliyinin Aviasiya Qəzalarının Təhqiqi Komissiyasının və Polşa Ali Nəzarət Palatasının ekspertlərinin rəyinə görə, fəlakətin səbəbi pilotların səhvləri və uçuşun təşkilindəki çatışmazlıqlar olub. 

Bu siyahını, hələlik, İran ali rəhbərliyinin həlak olduğu helikopter qəzası tamamlayır. Ümid edək ki, bu faciə elə sonuncu olaraq qalacaq.

İradə SARIYEVA