İranda 8 "erməni soyqırımı" abidəsi - kilsələr "anadan üryan rəsmlərlə dolu"...

Qasım Hacıyev: “Bu gün İran adlanan ölkədə qondarma “soyqırım” abidələrinin olması bu ölkənin antitürk siyasətinin göstəricisidir”

Molla rejiminin erməni sevgisi bitib-tükənmək bilmir. Bu rejim açıq şəkildə qondarma “erməni soyqırımı”nı tanıdığını göstərir. 

Yerli əhali olan Azərbaycan türklərinin doğma ana dilində təhsil almasını, ana dilində danışmasını, öz mədəniyyətinə sahib durmaq istəyini yasaqlayan, 40 milyonun haqqını tanımayan  mollakratiya erməni icmasına hər cür şərait yaradır. Faktyoxla.az-ın Türkiyə türkcəsində təqdim etdiyi araşdırmasına görə, bu ölkədəki ermənilərə bu yerlərdə mədəniyyət mərkəzləri, muzeylər açmağa, Türkiyə əleyhinə təbliğat aparmağa icazə verilir.

İranda əhalinin sayına görə ən böyük xristian azlığını təşkil edən ermənilər paytaxt Tehrandan sonra İsfahanda cəmləşiblər. Şəhərin Yeni Culfa rayonu “erməni məhəlləsi” kimi tanınır.

Vəng Kilsəsi-Erməni Etnoqrafiya Muzeyindən sonra 22 mart 2021-ci il tarixində İranın üçüncü böyük şəhəri və eyniadlı əyalətin inzibati mərkəzi İsfahanın Yeni Culfa rayonunda Erməni Musiqi Muzeyi açılıb.
 Muzeyin sərgi sahələrindən birində erməni bəstəkarlarının fotoşəkilləri və onların həyatını əks etdirən bölmələrin yer aldığı, Ermənistanın tarixi torpaqlarını göstərdiyini iddia edən saxta xəritə yerləşdirilib. Xəritədə Türkiyənin Şərqi Anadolu bölgəsi və Azərbaycanın qərb bölgəsi, o cümlədən Naxçıvanın bəzi vilayətləri Ermənistanın “tarixi torpaqları” kimi çəkilib. Digər tərəfdən, muzeydə Azərbaycan-türk musiqi alətləri tar və kamança “erməni musiqisinə” aid alətlər kimi təqdim edilir. Digər tərəfdən, İsfahandakı Vəng (Vank) Erməni Kilsəsi ibadət yeri kimi xidmət göstərməklə yanaşı, İranda Türkiyə əleyhinə siyasi və mədəni təbliğat fəaliyyətlərinin mərkəzlərindən birinə çevrilib. Hər il aprelin 24-də kilsədə geniş iştirakla qondarma erməni soyqırımının anım mərasimi təşkil olunur. 1975-ci ildə kilsənin bağçasında ucaldılmış “soyqırım” abidəsi və kilsənin divarlarında nümayiş etdirilən anti-türk afişaları, tarixi faktlara zidd olan şəkillər və məqalələr erməni icmasının rəhbərləri tərəfindən şəhərə gələn yerli və xarici turistlərə təqdim olunur. Türkiyə əleyhinə təbliğat fəaliyyətləri də bir dəqiqə dayanmır. 

“Faktyoxla”  İrandakı qondarma erməni soyqırımı muzeylərini araşdırıb. Araşdırmalar zamanı müəyyən edilib ki, bütün İran ərazisində qondarma erməni soyqırımını əks etdirən 8 abidə və muzey var. Onlardan ikisi Tehranda, biri Rəştdə, biri Urmiyada, biri Əhvazda, biri Abadanda, biri Ərakda, biri isə İsfahandadır.

Tehran Surp (Müqəddəs) Sarkis Erməni Apostol Kilsəsinin həyətində monumental həyət divarına qarşı düz torpaq üzərində yerləşən müstəqil heykəltəraşlıq əsəridir. Abidə üç xaçkarın və digər ikonoqrafik elementlərin birləşməsidir və turistlər üçün açıqdır. Abidə fars və erməni dillərində yazılıb: “Erməni xalqının saysız-hesabsız qurbanlarının xatirəsinə: 24 aprel 1915-ci il”. Mətn daxil edilib. 1973-cü ildə İran-erməni icması və Tehran Erməni Patriarxlığı tərəfindən hər il aprelin 24-də inşa edilən abidədə hər il anım mərasimləri keçirilir. 

Tehrandakı ikinci abidə Herachuhy Melikyanın həyat yoldaşı Qriqor Melikyanın xatirəsinə şəhərin Məcideye rayonunda turistlər üçün bağlı olan Müqəddəs Qriqori İşıqlandırıcı Erməni Apostol Kilsəsinin həyətində sərbəst dayanan heykəlidir. Abidə üzərində fars dilində: “1915-ci il erməni şəhidlərinin xatirəsinə” və ermənicə: “Bu abidə 1915-ci ildə milyon yarımdan çox erməni şəhidinin xatirəsinə ucaldılıb” yazılıb. məqalələr var. Mülk Tehran Yeparxiyasının kilsəsinə məxsusdur.

 Rəştdə üçüncü abidə “erməni soyqırımının” 100 illiyinə həsr olunub. Abidə Rəştdəki Müqəddəs Mesrop Erməni Apostol Kilsəsinin ərazisində yerləşir. 2015-ci il martın 5-də açılışı olan monumental heykəlin memarı Maksim Hovsepyandır.

Dördüncü abidə Cənubi Azərbaycanın Urmiya şəhərində yerləşir. “1915-ci il erməni soyqırımı qurbanlarının xatirəsinə” kimi yazılmış heykəl, ehtimal ki, Xaçkar “Xaç daşı”ndan ibarətdir. 1970-ci illərdə tamamlanan monumental heykəl Erməni Apostol Kilsəsinin həyətindədir.

İranın Xuzistan vilayətinin Əhvaz şəhərində yerləşən “Erməni Soyqırımı” Abidəsində üzərində “1915-ci il Erməni Soyqırımı qurbanlarının xatirəsinə” yazısı olan Monumental Heykəldir. 1970-ci illərdə yerli iran-erməni icması üzvlərinin və qurumlarının maliyyə dəstəyi ilə tamamlanan bu monumental heykəl Erməni Apostol Kilsəsinin həyətində yerləşən ayrılmış heykəldir və turistlər üçün bağlıdır və mülkiyyət hüququ ermənilərə məxsusdur. 

İranın Xuzistan vilayətinin Abadan şəhərində Müqəddəs Karapet Erməni Apostol Kilsəsinin həyətində yerləşən monumental heykəl 1966-cı ildə yerli İran-erməni icması üzvləri və qurumlarının maliyyə dəstəyi ilə inşa edilib. Abidə və kilsə İran-İraq müharibəsi zamanı zədələnmiş, lakin hərbi əməliyyatlar bitdikdən qısa müddət sonra təmir edilmişdir. Abidə uşağını qucağında tutan qadını göstərir; Daş üzərində oyulmuş və divara bərkidilmiş tunc çərçivəyə bərkidilmiş heykəldən ibarətdir.

İranın Mərkəzi bölgəsinin Ərak şəhərindəki monumental heykəl 1970-ci illərdə yerli erməni icmasının və Ərak Erməni Apostol Kilsəsinin maliyyə dəstəyi ilə tikilib, 1986-cı ildə yenidən təmir olunub. Üzərində erməni dilində “1915-ci il soyqırımı qurbanlarının xatirəsinə” yazılmış kilsənin mülkiyyət hüquqları 1980-ci illərə qədər Erməni Apostol Kilsəsinə məxsus olsa da, hazırda erməni mənşəli olmayan özəl sahiblərə məxsusdur. Araşdırma apardığımız dövrdə İsfahanda yerləşən Monumental Heykəlin İrandakı digər abidələrdən fərqi ondan ibarətdir ki, bu abidənin yanında qondarma erməni soyqırımı muzeyi də var. Memar Yervand Sabunchianın maliyyə dəstəyi və Yeni Culfa erməni icmasının üzvlərinin abidənin tikintisinə könüllü kömək göstərməsi nəticəsində

yaradılan abidənin üzərində erməni və fars dillərində də yazı var: “Qərbi Ermənistanda Türkiyə hökuməti tərəfindən kütləvi şəkildə qətlə yetirilən iki milyon erməni şəhidinin xatirəsinə 1915." Tikintisi 1975-ci ildə başa çatdırılan abidə 1985-ci ildə yenidən dizayn edilmiş və fəvvarə əbədi odla əvəz edilmişdir. Abidə soyqırımdan sonra həyatın yenilənməsini simvolizə edən qülləyə bənzər mərkəzi elementə malikdir. Qüllə qalan erməni mədəniyyətinin dirçəlişini bildirir. Bu qüllə məzar daşına bənzər fiqurlarla əhatə olunub, onun altında əbədi od qabı və iki ölçülü xaç fiqur var. 1985-ci ildə sönməz yanğınla əvəz olunan su fəvvarəsi var idi. Tikinti işlərinin böyük hissəsi Yeni Culfadakı erməni icmasının üzvləri tərəfindən könüllü olaraq aparılıb. Mülkiyyət hüququ İsfahan Erməni Kilsəsinə məxsus olan muzeydə İran-erməni icması və İsfahan erməni yepiskopu tərəfindən illik anma mərasimləri keçirilir. 

“Bir müsəlman ölkəsində qondarma erməni “soyqırımı” abidələrinin mövcudluğu,  muzeyin yaradılması yolverilməzdir” 

İranda 8 erməni “soyqırımı” abidəsi və muzeyinin olması məsələsinə şərh verən AMEA-nın Qafqazşünaslıq  İnstitutunun Qafqaz Tarixi şöbəsinin müdiri, professor Qasım Hacıyevin “Bakı-Xəbər”ə bildirdiyinə görə, bu məsələlər doğrudan da o səviyyəyə gəlib çatıb ki, İran molla rejimi Azərbaycana və Türkiyəyə, bütövlükdə türk xalqına nifrətini gizlədə bilmir. “Getdikcə ermənilərə rəğbəti artır, qondarma “soyqırım” abidələrinin, muzeylərin sayını çoxaldır. Bununla da İran açıq-aşkar öz müsəlman qardaşlarına-daxilindəki 40 milyon Azərbaycan türkünə, Türkiyə Cumhuriyyətində və Azərbaycanda yaşayan bütün müsəlmanlara nifrətini bildirir. Molla rejimi qondarma erməni “soyqırım” abidlərinin qoyulmasına və muzeylərinin yaradılmasına icazə verməklə erməni sevgisini ortaya qoyur. Ola bilsin, o abidədələr, muzey 1979-cu ildən əvvəl yaradılıb, amma bugünkü rejim istəsəydi, onların fəaliyyətini dərhal qadağan edərdi. Amma göründüyü kimi, nəinki qadağan edir, əksinə onlardan türk xalqına qarşı istifadə edir. Bu İranın antitürkiyə, antiazərbaycan siyasətinin tərkib hissəsidir. Bir müsəlman ölkəsində qondarma erməni “soyqırımı” abidələrinin mövcudluğu, muzeyin yaradılması yolverilməzdir. İran necə müsəlman ölkədir ki, din qardaşı Türkiyəyə qarşı erməni kilsəsinin hər cür addım atmasına icazə verir? Demək burada onun öz marağı da var. Bu həmin İrandır ki, keçən əsrin 90-cı illərində ermənilərin Azərbaycan xalqına qarşı törətdiyi qətliamları görüb susdu və heç bir reaksiya vermədi. 

İranın XXI əsrdə də ermənilərə belə dərin rəğbət göstərməsi erməni sevgisindən daha çox Azərbaycan, türk xalqına nifrətindən, qısqanclığından, düşmənçilik mövqeyi tutmasından irəli gəlir”-deyə bildirən Q.Hacıyevin sözlərinə görə, İran fars rejimi öz haqqalarını tələb edən, milli azadlıq mücadiləsi verən soydaşlarımıza qarşı elə amansız, elə qəddar davranışlar göstərib ki, tarixdə bəlkə də belə qəddarlıqlar olmayıb, yaxud az olub. “Bu tarixdə az-az xalqlara qarşı törədilmiş cinayətlərdəndir. Çünki molla rejimi həddən artıq qəddarlıqla bu üsyanı yatırdıb. Müstəqil dövlət qurmaq istəyən xalqa, onun rəhbərlərinə qarşı amansızlıq edilib. Molla rejiminin Azərbaycana nifrətinin təzahürlərindən biri də odur ki, İranda çəkilən bütün xəritələrdə Azərbaycan adlı dövlət göstərilmir. Bütün bunlar  antiazərbaycan siyasətindən qaynaqlanır. Bu gün İran adlanan ölkədə qondarma “soyqırım” abidələrinin olması bu ölkənin antitürk siyasətinin göstəricisidir. Utandadan qədim Azərbaycan, türk şəhəri Urmiyada da qondarma abidə qoyublar. Orada erməni kilsəsinin nə işi var? Bizim tarixi torpaqlarımızda da ermənilərə şərait yaradılır. Bütün hallarda bir tarixçi kimi İranda bu qədər qondarma “soyqırım” abidəsinin olmasını pisləyirəm” - deyə Q.Hacıyev qeyd etdi.

İradə SARIYEVA