16 min yeni müəssisə, işçi artımı cəmi 2 min - bu necə olur?...
Fuad İbrahimov: “Bu o deməkdir ki, 7 şirkətə bir işçi düşür”
Dövlət Statistika Komitəsindən açıqlanan məlumatlara görə, 2023-cü ildə Azərbaycanda 16 min 439 yeni müəssisə yaradılıb, 738 müəssisə ləğv olunub.
Yeni yaradılan müəssisələrin 16 min 270-i, bağlanan müəssisələrin isə 545-i xüsusi mülkiyyətli müəssisələr olub. Açıqlana statistika ilə bağlı diqqət çəkən məqam odur ki, son bir ildə xüsusi mülkiyyətli müəssisələrin sayı 15 727 vahid artdığı halda, qeyri-dövlət sektorunda işləyən muzdlu işçilərin sayı cəmi 2,2 min nəfər artıb. Halbuki, 2023-cü ildə ölkədə orta sahibkarlıq subyektlərinin sayı 482 vahid, kiçik sahibkarlıq subyektlərinin sayı 1 398 vahid, mikro sahibkarlıq subyektlərinin sayı 13 min 693 vahid artıb.
Maraqlıdır, işçi sayındakı artımla, müəssisə sayındakı artım arasında bu cür uyğunsuzluq hansı səbəbdən yaranıb? Bir belə fərqi normal hesab etmək olarmı?
“Şirkət praktiki fəaliyyət göstərmirsə, o zaman işçi sayı da artmır və nəticədə belə gülünc statistika formalaşır”
Sözügedən məsələni “Bakı-Xəbər”ə şərh edən iqtisadçı-ekspert Fuad İbrahimov bunu bir sıra amillərlə əlaqələndirdi: “Buo deməkdir ki, 7 şirkətə bir işçi düşür. Bu baxımdan məsələyə yanaşsaq anormal statistika ortaya çıxır. Rəqmsal olaraq belə görsənir, amma səbəbini araşdıranda bir sıra məsələlər ortaya çıxır. Əslində belə anormallıqlar Azərbaycanda hər zaman olur. Ancaq indi belə hallar daha rahatlaşıb. Çünki ölkədə müəssisəni qeydiyyatdan keçirmək qədər asan bir iş yoxdur. “Bir pəncərə” sistemi əsasında 1-2 saata şirkəti qeydiyyatdan keçirmək mümkündür. Problem ondadır ki, prestij xatirinə çayxanalarda 2 nəfər öz aralarında şirkət qurur. Desinlər ki, filankəsin şirkəti var. Ancaq reallıqda onların ya fəaliyyəti olmur, ya da çox zəif olur. Eynən vergiödəyicisinin eyniləşdirmə nömrəsi (VÖEN) olan fiziki şəxslər kimi. Vergiödəyicilərinin uçotu onlara dövlət vergi orqanları tərəfindən verilmiş VÖEN əsasında aparılır. VÖEN aktiv və ya passiv ola bilər. Vergiödəyicisi fəaliyyətini dayandırırsa, onun VÖEN-i passivləşdirilir. Aktiv VÖEN şəxsin vergi ödəyicisi kimi fəaliyyət göstərdiyinin və gəlir əldə etmək imkanının olduğunu, passiv VÖEN isə fəaliyyətini dayandırdığının və sahibkar kimi gəlir əldə etmədiyinin göstəricisidir. Bizdə passiv VÖEN –i olanlar daha çoxdur. Bax yaradılan şirkətlər də belədir. Məhz bu səbəbdən statistik göstəricilərə görə şirkətlərin sayı artsa da, işçilərin sayı cüzi artıb. Yəni, nəyinsə xatirinə şirkət açırlar, amma şirkət reallıqda fəaliyyət göstərmir. Şirkət praktiki fəaliyyət göstərmirsə, o zaman işçi sayı da artmır və nəticədə belə gülünc statistika formalaşır. Bu statistikaya əsasən də 7 şirkətə 1 işçi düşür. Bütün bunlar həm də o deməkdir ki, ölkədə biznes mühiti istədiyimiz səviyyədə inkişaf etmir. Başqa bir tərəfdən muzdlu işçilərin dayanıqlığını yoxlamaq lazımdır. Daha detallı şəkildə sosial ödənişləri, icbari sığortanın ödənişi ilə müəyyən etmək olur ki, bunun dayanıqlığı hansı formatdadır. Bir sözlə, adicə sövdələşmədən bir şirkət açırlar və bu da statistikada öz əksini tapır. Ancaq reallıqda həmin şirkət işləmir. Adı var, özü yoxdur”.
Vidadi ORDAHALLI
