Azərbaycanla qaz mübadiləsində Aşqabadı qane etməyən nədir?..
Elçin Qurbanov: “Türkmənistan qazı olmasa, Azərbaycan daxili tələbatı üçün Rusiyadan qaz ala bilər”
2024-cü il yanvarın 1-dən Türkmənistan qazının İran üzərindən Azərbaycana svop nəqli dayanıb. İran Milli Qaz Şirkəti tərəflər arasında danışıqların davam etdiyini və razılıq əldə edildikdən sonra qaz nəqlinin bərpa oluna biləcəyini bildirib.
Türkmənistan, İran və Azərbaycan arasında qaz mübadiləsinə dair saziş 2021-ci ilin sonunda imzalanıb. Azərbaycan Türkmənistandan qazı 2022-ci ilin yanvarından almağa başlayıb. Həmin il 0,9 milyard kubmetr, 2023-cü ildə isə 2,6 milyard kubmetr qaz alınıb.
Ekspertlərin fikrincə, razılaşma hər üç tərəf üçün faydalıdır. Azərbaycan türkmən qazını nisbətən ucuz alıb daxili tələbata yönəldir, əvəzində isə Cənub Qaz Dəhlizi vasitəsilə Avropaya daha çox qaz nəql etmək imkanı əldə edir. İran öz şimal rayonlarının qaza olan tələbatını tranzit haqqı olaraq aldığı Türkmənistanın tədarükləri hesabına ödəyir. Türkmənistan da öz növbəsində qaz ixracını şaxələndirir.
Azərbaycan 2024-cü ildə Türkmənistandan 3 milyard kubmetrədək qaz almaq niyyətindədir. Lakin tərəflər kommersiya şərtləri ilə bağlı razılığa gələ bilməyiblər.
Çox maraqlıdır, Türkmənistanı bu məsələdə qane etməyən nədir?
İqtisadçı ekspert Elçin Qurbanov “Bakı-Xəbər”ə açıqlamasında bildirdi ki, beynəlxalq mediada gedən yazılarda dayanmaya qiymət və həcmlər üzrə fikir ayrılıqlarının səbəb olduğu deyilir: “Azərbaycan Dövlət Statistika Komitəsinin məlumatına görə, ötən ilin birinci yarısında ölkə svop vasitəsilə 732 milyon kubmetr qaz alıb və bunun üçün 109,2 milyon dollar ödəyib. Hər min kubmetr üçün orta hesabla 149 dollar. Bu, Azərbaycanın 2023-cü ildə 11,8 milyard kubmetr ixrac etdiyi Avropada qazın hazırkı mübadilə qiymətinin yarısından çoxdur.
Qaz alqı-satqısını həyata keçirən hər iki ölkənin - həm Azərbaycan, həm də Türkmənistanın müvafiq qurumları məsələ ilə bağlı heç bir açıqlama vermirlər. Bu isə müxtəlif iddiaların, şərhlərin meydana çıxmasına səbəb olur. Düşünürəm, tərəflərin susqunluğu ondan xəbər verir ki, əsas problem kommersiya xarakterlidir.
Qiymətinə gəlincə, həm Avropada, həm Asiyada qaz qiymətləri 2022-ci illə müqayisədə 3 dəfəyə yaxın aşağı düşüb.
Türkmənistan qazı olmasa, Azərbaycan daxili tələbatı üçün Rusiyadan qaz ala bilər. Ölkələr arasındakı infrastruktur buna tam imkan verir”.
Ekspertin sözlərinə görə, 2022-ci ilin iyun ayında İran və Azərbaycan İranın boru kəməri sistemi ilə Türkmənistan qazının Azərbaycana illik nəqlinin iki dəfə artırılması ilə bağlı razılığa gəlib:
“2023-cü ilin dekabr ayının əvvəlində Aşqabadda keçirilən iqtisadi əməkdaşlıq üzrə Türkmənistan-Türkiyə Hökumətlərarası Komissiyasının iclasında Türkmənistan təbii qazının İran vasitəsilə Türkiyəyə nəqli imkanları müzakirə olunub.
Türkmənistan uzun illərdir Azərbaycan, Türkiyə, Gürcüstan və Aİ ilə ildə 10 milyard kubmetrdən 30 milyard kubmetrə qədər ötürmə gücünə malik Transxəzər qaz kəmərinin tikintisi mümkünlüyünü müzakirə edir.
Moskva və Tehran uzun müddət kəmərin tikintisinə qarşı olub. Lakin 2018-ci ilin avqustunda Qazaxıstanın Aktau şəhərində Rusiya, Qazaxıstan, Azərbaycan, Türkmənistan və İran prezidentləri Xəzər dənizinin hüquqi statusu haqqında Konvensiya imzalayıblar. Sənədə əsasən, Xəzər dənizinin dibi ilə boru kəmərinin çəkilməsi üçün bütün Xəzər ölkələrinin razılığı tələb olunmur, onun inşası məsələsi yalnız ərazisindən boru kəməri keçəcək dövlətlər (bu halda Azərbaycan və Türkmənistan) arasında razılaşdırılır. Belə olan təqdirdə Türkmənistanın bu məsələdəki tərəddüdü başadüşülən deyil”.
Məhəmmədəli QƏRİBLİ
