BMT-nin Proqram direktoru COP29 ərəfəsində şok faktlar açıqladı - "Paris sazişi ölə bilər"...

İllik istixana qazı tullantılarının həcmi ən yüksək səviyyəyə çatıb. BMT hesabatına əsasən, dəhşətli hərarət artımının qarşısını almaq və bunun ən pis təsirindən qurtulmaq üçün təcili addımlar atılmalıdır. BMT ətraf mühit proqramımın icraçı direktoru İnqer Andersen tək çıxış yolunu atmosfer tullantıları həcminin dərhal azaldılmasında görür. “Əvvəllər rast gəlmədiyimiz miqyas və tempdə qlobal səfərbərliyə ehtiyacımız var”.

Ölkələrin neft, qaz və kömürdən tədricən imtinaya dair vədlərindən bir il ötsə də, atmosferə atılan tullantıların azaldılması yolunda, demək olar, heç nə edilməyib. Sözügedən hesabatın həmmüəlliflərindən biri, danimarkalı iqlim siyasəti eksperti Enn Olhoff bu fonda bildirir: “Ötənilki hərəkətsizliyimiz indi daha da pis durumda olduğumu göstərir”. Bu arada qeyd edək ki, BMT-nın Bakıda keçiriləcək iqlim sammitinə toplaşanlar qlobal istilik problemini çözə biləcək tədbirlərdən danışacaqlar. Hesab olunur ki, COP29 çərçivəsində həlledici qərarlar verilməsinə ciddi ehtiyac var. Ümumiyyətlə, Azərbaycanda keçirilən BMT-nin İqlim Dəyişmələri üzrə Çərçivə Konvensiyasının Tərəflər Konfransının 29-cu sessiyası bir çox önəmli qərarların, xüsusilə maliyyə hədəfinin dəqiqləşdirilməsi baxımından əhəmiyyətli olacaq. Bu prosesə təkcə təşkilatlar, dövlətlər deyil, iqtisadi və maliyyə qurumları, banklar, investorlar və digərləri də qoşulacaq. Artıq bəllidi rki, COP29 Prezidentliyi Bakıda keçiriləcək COP29 sammiti çərçivəsində fonda artıq yüz milyonlarla dollar məbləğində vəsait vəd vermiş ölkələrlə bu vədlərin xüsusilə ehtiyacı olan icmalara ödənilməsi üçün hazır maddi maliyyəyə çevirilməsi istiqamətində işləyəcək. Bakı görüşü COP29 Sədrliyinin iyul ayında Tərəflərə ilk Məktubunda qeyd olunduğu kimi, builki qlobal iqlim prosesi üçün əsas məqsədlərindən birinin yerinə yetirilməsi istiqamətində mühüm addımdır. Onu da qeyd edək ki, son illər yaşanan iqlim dəyişikliyi hər bir ölkəyə, o cümlədən insanların həyatına mənfi təsir göstərməkdədir. Paris İqlim Sazişinə əsasən, qlobal istiləşmə sənayeləşmədən əvvəl olduğu kimi, 1,5 dərəcə səviyyəsində qalmalıdır ki, bu təsirlər minimuma ensin. Elə COP tədbirlərinin məqsədi də dünyada karbon qazının miqdarını 1,5 dərəcə ilə məhdudlaşdırmaq üzrə irəliləyişə nail olmaqdır. Bir sözlə, bu öhdəliyin təmin olunması hər birimizin mənəvi borcudur. Dünya miqyasında günəş, külək kimi bərpaolunann enerji qaynaqlarının sayı çoxalsa da, elektrik enerjisinə daha tez artan tələbat ölkələri daha çox qalıq yanacaqdan yararlanmağa sövq edir. ABŞ-Çin rəqabəti, Ukrayna və Qəzzadakı savaşlar iqlim dəyişikliyi sahəsində beynəlxalq əməkdaşlığı daha da çətinləşdirir. 2015-ci il Paris sazişi çərçivəsində 151 ölkə istixana qazının həcmini 2030-cu ilədək azaldacağını açıqlayıb. Hər ölkə öz vədinə əməl etsəydi, bu onilliyin sonunadək qlobal tullantıların həcmi 3-11 faiz azalacaqdı. Di gəl, əvəzində bu il planet 1.3 dərəcə daha da istiləşib. İlk baxışdan az görünə bilər, ancaq istilik dalğaları, meşə yanğınları, quraqlıq, qasırğa tələfatlara yol açır, bionövlərin də nəslinin kəsilmə riskləri artır.

Ən pessimist hesablamalar göstərir ki, qlobal istilik 3 dərəcə həddini aşa bilər. Bu ssenari baş versə, iqlim gözəçarpan dərəcədə dəyişəcək və əriyən buz örtüyü dənizlərin su səviyyəsini artıracaq. Paris sazişi 2030-cu ilədək qlobal istiləşməni 1.5-2 dərəcə həddinə endirilməsini nəzərdə tutsa da, hesabata görə, maksimum 1.5 dərəcə üçün tullantıların həcmi 43 faiz, minimum 2 dərəcə üçünsə 28 faiz azaldılmalıdır. Nəzəri olaraq bu göstərici 1.5 dərəcədən də aşağı endirilə bilər, amma bu, gerçək həyatda artıq mümkün deyil. Bakı sammitində müzakirə olunacaq böyük mövzulardan biri varlı ölkələrin yoxsul ölkələrə maddi dəstək verməsidir. Hesabata görə, qlobal tullantıları “sıfırlamaq” üçün 1.2 trilyon dollara kimi vəsait lazım ola bilər. İnqer Andersenin fikrincə, ölkələr indiki öhdəliklərini yerinə yetirməsə və tullantıların həcmi gözəçarpan qədər azalmasa, bir neçə ilə Paris sazişini ölmüş saymaq olar. Onun dediyinə görə, 2 dərəcəli hədd intensiv terapiya şöbəsində 1.5 dərəcənin yerini tutacaq. Xatırladaq ki, Bakıdakı sammitdən sonra növbəti COP30 Braziliyada keçiriləcək. Orada hökumətlər 2035-ci ilədək tullantıların Paris sazişinə uyğun şəkildə azaldılmasına dair yeni planlarını təqdim etməlidir. COP30-a qatılanlar Bakı sammitinin yekunlarına dair yeni uzunmüddətli “maliyyə hədəfi”ni də razılaşdırmalıdırlar. Hələ 2009-cu ildə illik 100 milyard dollar həcmində vəsait müəyyənləşdirilsə də, bu göstəriciyə yalnız 2022-ci ildə nail olunub. İnkişaf etməkdə olan ölkələr maliyyə hədəfinin 1 trilyon dollardan çox olmasını, inkişaf etmiş ölkələrsə Çin kimi iqtisadiyyatı olanların da ayırdığı vəsaitin artırılmasını görmək istəyir. Qeyd edək ki, ötən il Aİ, ABŞ, Braziliya, Çin, Hindistan, İndoneziya və Səudiyyə Ərəbistanının üzv olduğu “Böyük 20-lik” ölkələri istixana qazlarının toplam həcminin 77 faizinə cavabdeh idi. Müqayisə üçün, Afrikanın 55 ölkəsi atmosferə cəmi 6 faiz tullantı atıb. Araşdırmalara görə, iqlim dəyişikliyi ilə mübarizəyə investisiyalar 7,1 trilyon ABŞ dolları həcmində gəlir gətirə bilər. Bu, yalnız gələcəkdə daha yüksək xərclərin qarşısını almaqla yanaşı, həm də innovasiyalara təkan verəcək və bir çox əlavə sosial faydalar əldə etməyə imkan verəcək.

Ramil QULİYEV