Hollandiya müstəmləkə tarixinin bu biabırçı faktlarını gizlədə bilməz...
Müstəmləkəçilik siyasəti bir sıra Avropa dövlətlərinin tarixinə qara bir ləkə kimi düşsə də, çox təəssüflər olsun ki, Fransa, Hollandiya kimi ölkələr babalarının üz qarasına çevrilən bu mənfur ləkəni silmək əvəzinə onu daha da genişləndirmək niyyətlərini ortaya qoyurlar.
Hollandiya (Niderland) dünya tarixində müstəmləkəçilik siyasəti yürüdən Avropa dövlərindən biri kimi tanınır. Hollandiyanın adı çəkiləndə “demokratiya” donuna bürünən irticaçı bir dövlət göz önünə gəlir, bu ölkə həm də dünya və insanlıq düzəninə zidd olan başqa məsələlərlə populyardır ki, bunu da bütün dünya bilir.
Hollandiya tarixində müstəmləkəçilik dövlət siyasətinə çevrilib, həm keçən əsrlərdə, həm də hazırda bu ölkənin müstəmləkələri var.
Asiyada, Amerikada müstəmləkələr saxlayan, bu gün də sömürgəçilik siyasətindən əl çəkmək istəməyən Hollandiya yerli əhaliyə zülmlər edib, o torpaqların sərvətlərini mənimsəyib, aborigenlərin tarixini, mədəniyyətini, dilini məhv edib, özlərini soyqırıma məruz qoyub. Yüz illərdir həyata keçirdiyi irticaçılıq siyasətindən utanmaq əvəzinə, bu gün Azərbaycana hücum edən, dil uzadan, ədalətsiz mövqe sərgiləyən Hollandiyanın tarixi başdan-başa insan ah-nalələri ilə “zəngindir”.
Hollandiyanın müstəmləkəçilik fəaliyyətinə diqqət yetirdikdə dəhşətə gəlirsən. XVII əsrin əvvəllərinə və ondan sonrakı illərə diqqət çəkəndə görürsən ki, Fransa ilə birlikdə nə qədər insani cinayətlər törədiblər.
Məlumatlara görə, XVII əsrdə Fransa və Hollandiya Vest-İndia adalarını və Amerika qitəsindəki digər əraziləri tutublar, işğal ediblər. Tədqiqatçılara görə, Hollandiyada 1602-ci ildə Ost-İndia kompaniyası yaradıldı və ona 21 il müddətinə Xoş Ümid Burnundan Magellan boğazına qədər olan naviqasiya və imtiyaz qaydasında ticarət etmək barədə istismar hüququ verildi. Bir il sonra bu kompaniya Yavada faktoriya yaratdı. 1619-cu ildə isə adanın baş şəhəri Cakartanı tutub dağıtdı. Onun yerində Şərqdə holland torpaqlarının gələcək mərkəzi olan Bataviyanın əsasını qoydu. Hollandlar tədricən portuqaliyalıları cənub dənizlərindən qovdular. Bu barədə çap olunan məqalələrdən birində deyilir: “Çin və Yaponiya ilə bütün ticarəti ələ keçirdilər və Hindistanda ingilisləri sıxışdırıb, möhkəmlənmək istədilər. Hollandiya Şərqdə müstəmləkəçilik qüdrətinin zirvəsinə çatdı. 1648-ci il Vetfaliya sülhünə görə, əvvəllər İspaniya ilə Portuqaliyanın dünya ağalığı sferasını ayıran sərhəd xətti artıq İspaniya ilə Hollandiya arasından keçirdi.
Hollandlar Afrikada bir müddətə Anqolanı və San-Tome adasını aldı, 1652-ci ildə isə Xoş Ümid burnunda ilk koloniyanı yaratdılar. Vest-İndia kompaniyasını yaratdıqdan sonra isə Hollandiya Qərb yarımkürəsinə nüfuz etməyə başladı. Cənubi Amerikada Braziliyanın bir hissəsini tutsa da, 1654-cü ildə onu buraxmağa məcbur oldu. Ancaq Surinamı və Karib dənizində Kyurasao adasını ələ keçirdilər. 1626-cı ildə holland kolonistləri Şimali Amerika sahilində Yeni Amsterdam (indiki Nyu-York) məntəqəsini yaratdılar. İngilislərlə mübarizədə Yeni Hollandiya adlanan buna bitişik ərazini özlərində saxlamağa çalışdılar. Lakin 1664-cü ildə ingilislər holland torpaqlarını işğal etdilər. Üçgünlük ingilis-holland dəniz müharibələrində hollandların ağalığına son qoyuldu. XVIII əsrin əvvəlində Hollandiya böyük ticarət dəniz dövlətindən, dünyanın dənizlə yük daşıyanından və bankirindən ikinci dərəcəli bir dövlətə çevrildi. Lakin Şimali Amerika torpaqlarından başqa, demək olar ki, bütün müstəmləkə torpaqlarını o, əlində saxladı.
İngilis Ost-İndia kompaniyası 1600-cü ildə Şərqlə ticarət aparmaq üzrə inhisar hüququ barədə kral xartiyası aldı. Hollandlar onu Cənubi-Şərqi Asiyadan sıxışdırıb çıxaranda, kompaniya öz fəaliyyətini əsasən Hindistanda inkişaf etdirdi...”
ABŞ-ın müstəmləkəçilik tarixinə baxarkən Hollandiyanın cinayət əməlləri bir-bir üzə çıxır.
İnternet resurlarında rast gəldiyimiz məqalələrdən birində qeyd olunur: “ABŞ-ın müstəmləkə tarixi 17-ci əsrin əvvəllərindən Amerika İnqilab Müharibəsindən sonra On Üç Koloniyanın Birləşmiş Ştatlara daxil edilməsinə qədər Şimali Amerikanın Avropa müstəmləkəçiliyi tarixini əhatə edir. 16-cı əsrin sonlarında İngiltərə (Britaniya İmperiyası), Fransa Krallığı,İspaniya İmperiyası və Hollandiya Respublikası Şimali Amerikada böyük müstəmləkəçilik proqramlarına başladılar. Erkən immiqrantlar arasında ölüm nisbəti çox yüksək idi və bəzi erkən cəhdlər, məsələn, İngilis İtirilmiş Roanoke Koloniyası kimi tamamilə yox oldu. Buna baxmayaraq, uğurlu koloniyalar bir neçə onilliklər ərzində quruldu.
Avropalı köçkünlər müxtəlif sosial və dini qruplardan, o cümlədən macəraçılardan, əkinçilərdən, müqaviləli qulluqçulardan, tacirlər və aristokratiyadan çox az adamdan gəlirdilər. Məskunlaşanlar arasında Yeni Niderlandın hollandları, Yeni İsveçin isveçliləri və finləri, Pensilvaniya əyalətinin ingilis kvakerləri, Yeni İngiltərənin ingilis puritansları, Virciniya Cavaliers, Merilend əyalətinin ingilis katolikləri və protestant qeyri-konformistləri, Gürcüstan əyalətinin, orta Atlantik koloniyalarında məskunlaşan almanların və Appalachian dağlarının Olster şotlandlarının layiqli yoxsulları. Bu qrupların hamısı 1776-cı ildə müstəqilliyini əldə etdikdən sonra Birləşmiş Ştatların bir hissəsi oldu...”
Hollandiya da daxil olmaqla, bütün müstəmləkəçi ölkələrin hamısı uzun əsrlər boyu torpaqlarını işağal edib özləri qul kimi bazara çıxarıb satdıqları, qətlə yetirdikləri, soyqırıma məruz qoyduqları xalqların maddi-mədəni irsini, tarixi eksponatlarını muzeylərinə daşıyıblar, utanmadan, heç bir məsuliyyət daşımadan bu eksponatları sərgiləyirlər.
Yadınıza gəlirsə, hətta Niderland Dövlət Muzeyindən (Rijksmuseum) belə açıqlama verilmişdi ki, onlar müstəmləkələrdən oğurlanmış sənət nümunələrini geri qaytarmaq niyyətindədirlər. “Trouw” qəzetində yazılırdı ki, Hollandiya muzeyi Şri-Lanka və İndoneziya ilə danışıqlara başlamaq istəyir. “Hollandiyanın müstəmləkələrdən olan mədəni irsinin bir hissəsinə çevrilmiş bu əsərlər oğurluq ola bilər”. Bu barədə “Trouw” qəzetində yazılırdı.
Qeyd olunurdu ki, müstəmləkələrdən oğurlanmış sənət nümunələrini geri qaytarılması barədə qərar Niderland Dünya Mədəniyyətləri Milli Muzeyi bir vaxtlar müstəmləkə olmuş ölkələrin vaxtilə oğurlanmış, yaxud böyük mədəni və ya sosial əhəmiyyət daşıyan incəsənət əsərlərinə iddialar irəli sürməsi üçün təlimat dərc edəndən sonra qəbul edilib.
Niderland Dövlət Muzeyinin direktoru Tako Dibbets bir neçə il əvvəl müsahibəsində deyirdi: “Utandırıcı haldır ki, Niderland müstəmləkələrdən olan mədəni irsi geri qaytarmaq məsələsinə yalnız indi diqqət yetirib. Biz bunu xeyli əvvəl etməli idik. Buna əsla bəraət qazandırıla bilməz”.
O, Şri-Lanka ilə təqribən 10 nümunə danışıqlar aparılacağını deyirdi. Yaqutla bəzədilmiş top (1765-ci ilin hərbi kampaniyası zamanı qənimət götürülüb) və Cənubi Borneo (1856-cı ildə Niderlandın müstəmləkəsinə çevrilib) sultanının mülkiyyəti olan “Bancarmasin” adlı brilyant həmin nümunələr arasındadır.
T.Dibbetsi qeyd edirdi ki, muzeyin kolleksiyasında təqribən 4 min müstəmləkə obyekti var, lakin onların heç də hamısı “oğurluq” deyil, sənət nümunələrinin çoxu “qanuni yolla” əldə edilib.
Bir neçə il əvvəl mətbuat yazırdı ki, Niderland Dünya Mədəniyyətləri Milli Muzeyinin müəyyən etdiyi qaydalar artıq mütəxəssislərin tənqid obyektinə çevrilib.
Bu faktlar açıq göstərir ki, Hollandiya o xalqların mədəni irsini sözün həqiqi mənasında yağmalayıb, indi də geri qaytarmaq məcburiyyətindədir, amma yenə də qaytarmamaq üçün bəhanə axtarır ki, guya heç də onların hamısı oğurluq deyil.
Məlum olduğu kimi Hollandiyanın saxladığı kolonioyalarda da qul ticarəti həyata keçirilirdi, yerli əhalidən satlıq-mal kimi istifadə olunurdu.
Bəli, orta əsrlərdə Asiyanın cənub-şərq və cənubunda (Hindistanın cənubu), Afrikanın cənubunda (CAR) və Cənubi Amerika materikinin şimalında (Surinam) torpaqlar qəsb etmiş Niderland indiyə kimi də Karib dənizi hövzəsində torpaqlara (Antil adaları, Aruba, Kurasao və Sent Marten) malikdir.
Bilirik ki, Cənub-Şərqi Asiya Niderland müstəmləkəçiliyindən əziyyət çəkib. Dünyada ən çox sayda müsəlman əhalisi olan İndoneziya kimi nəhəng ölkə əsrlər boyu holland müstəmləkəçiliyinə qarşı mübarizə aparıb, öz müstəqilliyini yalnız 1945-ci ilin avqustunda elan edə bilib. Bunda Yaponiyanın 1942-ci ilin yanvarında İndoneziyaya girməsi də rol oynayıb, nəticədə müstəmləkəçi hollandlar ölkədən qovulub.
Niderland yalnız 1949-cu ilin sonunda İndoneziyanın suverenliyini tanımağa məcbur olsa da, 4,5 il ərzində bu ölkəni yenidən öz ərazisinə qatmaq üçün bir çox qətllər törədib. Bunlar arasında 1947-ci ilin 9 dekabrında Yava adasının qərbində yerləşən Ravaqede kəndində (hazırda Balonqsari kəndi) 431 kəndlinin güllələnməsini qeyd etmək olar. İndoneziyanın müstəqillik müharibəsi illərində vəhşicəsinə qətlə yetirilmiş mülki şəxslərin yaxınları tərəfindən indiyə qədər Niderland məhkəmələrində iddialar qaldırılır.
1995-ci ilin iyulunda Bosniya və Herseqovinanın Srebrenitsa şəhərində 8 mindən çox insanın serblər tərəfindən soyqırıma məruz qalmasının da məhz BMT-nin Niderland sülhməramlı kontingentinin fəaliyyətsizliyi və qorxaqlığı nəticəsində baş verməsi məlum tarixi faktdır.
Belə ki, həmin vaxt Bosniya serbi olan general Ratko Mladiç müsəlman bosniyalıların silahsızlaşdırılmasını tələb etmiş, əks halda sülhməramlılara güllə ata biləcəyi xəbərdarlığını edib. Silahlı müsəlmanlar Srebrenitsadan çıxsa da, Niderland sülhməramlılarının gözü önündə belə bir soyqırımı törədilib.
Niderland Ali məhkəməsinin 2013-2014-cü illərdə qəbul etdiyi qərarlarla ölkə yalnız 300-dən bir qədər artıq insanın qətlində günahkar olduğunu etiraf edib.
Bütün bunlar Hollandiyanın necə ölkə olduğunu aydın göstərir.
Məlum, öz müstəmləkəçilik siyasətini Bonaire, Saint Maarten, Aruba, Curacao, Saint Eustatius və Saba-da davam etdirən Hollandiya bu ərazilərdə məqsədyönlü assimilyasiyaya siyasəti aparır, yerli əhalini adalardan qovaraq, onları hollandlarla əvəz edir, yerli əhalinin nümayəndələrinə ikincidərəcəli "vətəndaşlar" kimi rəftar edir, müstəqillik tərəfdarlarını təqib edir və həbs edir, yerli xalqlara öz ana dillərində təhsil almağa və danışmağa qadağan edir, yerli xalqların öz mədəniyyətini qoruyub-saxlamasına lazımi şərait yaratmır və digər çoxsaylı cinayətlər törədir
Niderland Bonaire, Saint Maarten, Aruba, Curacao, Saint Eustatius və Saba adalarında dəhşətli cinayətlər törədib, bu gün də o cinayətləri davam etdirir.
Müstəmləkəçi, müxtəlif xalqlara qarşı genosid törədən, əli qanlara batan Hollandiyanın Ermənistanı, erməniləri dəstəkləməklə, özü kimi terrorçu, soyqırımçı ölkəni himayə etməklə və ədalətsiz olaraq antiazərbaycan siyasəti yürütməklə əsl simasını, niyyətini ortaya qoyur. Əlbəttə, Hollandiya kimi müstəmləkəçi ölkənin terrorçunun, işğalçının yanında olması təbiidir, çünki ikisi də eyni yolun yolçusudur...
İradə SARIYEVA
