Paşinyan regionda münaqişəni uzatmaq üçün yeni üsul tapdı...
Faktdır ki, Qafqazda sülh üçün Ermənistanın öz konstitusiyasında dəyişikliklər etməsi zəruridir. Çünki Ermənistanın konstitusiyasında həm Azərbaycana, həm də Türkiyəyə qarşı ərazi iddiası mövcuddur. Digər tərəfdən, Ermənistandakı proseslər göstərir ki, bu gün hər hansı sülh müqaviləsi imzalansa belə, revanşist qüvvələr sonradan bunu qəbul etməyə bilərlər. Ona görə Azərbaycan haqlı olaraq hesab edir ki, sülh üçün Ermənistan öz konstitusiyasında dəyişiklik etməlidir.
Daha öncə Ermənistanın Konstitusiya İslahatları Şurasının üzvü Artur Sakunts da əsas qanunun dəyişdirilməsinin zəruriliyini gündəmə gətirib: “Bizim konstitusiya quruluşunda ciddi problemlərimiz var, insan haqları sahəsində ciddi problemlərimiz var, parlamentin icra orqanına nəzarəti baxımından ciddi problemlərimiz var, problemlər çoxdur, amma əsasən konstitusiyamızın dəyişməz maddələrindən çıxış etməliyik. Konstitusiyanın preambulasının dəyişdirilib-dəyişdirilməməsi ilə bağlı aydın mövqelər olmalıdır, mən sadəcə olaraq xahiş edəcəm ki, biz başqalarının tələblərindən yayınmaq və ya yerinə yetirməmək məntiqindən deyil, müstəsna olaraq dövlətimizin həyati maraqlarından çıxış edək. Mən mövcud vəziyyəti nəzərə alaraq dediklərim baxımından yeni konstitusiyanın tərəfdarıyam”. Ermənistan parlamentinin deputatı Arusyak Culhakyan bildirib ki, konstitusiyanın optimallaşdırılması yolu ilə getmək və bir neçə şeyi tənzimləyən yığcam konstitusiyaya sahib olmaq lazımdır. Deməli, Ermənistanın özündə də etiraf olunur ki, konstitusiyanın dəyişdirilməsinə ehtiyac var. Amma bunlar fonunda Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyan Nyu-York görüşlərində iddia edib ki, Azərbaycan konstitusiyasında da Ermənistana ərazi iddiaları var, amma İrəvan bunu mübahisə mövzusuna çevirmir. Çünki sülh müqaviləsinin artıq razılaşdırılmış mətnində deyilir ki, Ermənistan beynəlxalq razılaşmalar üzrə götürdüyü öhdəliklərdən daxili qanunvericiliyə əsaslanmaqla geri çəkilə bilməz: “Amma diqqət edin: biz Azərbaycan Konstitusiyasını sülh sazişinə əngəl saymırıq. Bunun sadə səbəbi var: sülh sazişi layihəsinin razılaşdırılmış hissəsində deyilir ki, tərəflərdən heç biri bu sazişin yerinə yetirməməsini əsaslandırmaq üçün daxili qanunvericiliyə istinad edə bilməz”. Paşinyan son bir ayda artıq bir neçə dəfə sözügedən məsələni qaldırıb. Azərbaycan Xarici İşlər Nazirliyi Ermənistan baş nazirinin bəyanatını yanlış adlandırıb. Qurum qeyd edib ki, Azərbaycan Konstitusiyasında istinad olunan 1991-ci il Dövlət Müstəqilliyi haqqında Konstitusiya Aktı və 1918-ci il İstiqlal Bəyannaməsində Ermənistana qarşı heç bir ərazi iddiası yoxdur. Sözügedən iki sənəddə hansısa ölkəyə qarşı birbaşa ərazi iddiası yer almır. Sadəcə, Müstəqillik aktında Azərbaycanın 1918-ci il mayın 28-dən 1920-ci il aprelin 28-dək mövcud olmuş Azərbaycan Cümhuriyyətinin varisi olduğu yazılıb: “İlk Azərbaycan Respublikası dövründə hansı ərazilərin Azərbaycanın tərkibində olduğu, onların nə zaman Ermənistan tərkibinə qatıldığı isə tarixi faktlardır və bu faktları danmaq mümkün deyil. Bu heç bir halda hazırda Azərbaycan qanunvericiliyində Ermənistana qarşı ərazi iddialarının olması anlamına gəlmir”.
Bunlar fonunda tarixçi Araz Əliyev “Azadlıq” radiosuna bildirib ki, bu baxımdan Dövlət Müstəqilliyi haqqında Konstitusiya Aktında qonşu ölkələrə qarşı ərazi iddialarının olduğunu demək absurddur. Tarixçi Ermənistan konstitusiyasında ərazi iddiasının daha aydın ifadə olunduğunu və buna görə də Azərbaycanın tələbi ilə konstitusiyaya dəyişikliklərə razılıq verdiyini qeyd edir: “Azərbaycanın Konstitusiya Aktının yalnız ilk səhifələrinə deyil, bütün Akta nəzər salanda aydın olur ki, Dövlət Müstəqilliyi haqqında Konstitusiya Aktı dövlət müstəqilliyi əldə olunarkən sərhədlərin, suverenliyin və ərazi bütövlüyünün tamamilə qorunmasına xidmət edir, nəinki ekspansiv siyasət həyata keçirməyə”. Bəllidir ki, Azərbaycan Ermənistan Konstitusiyasının preambulunda özünə qarşı ərazi iddiasının olduğunu deyərək, bu sənədə düzəliş olunmadan sülh sazişinin imzalanmayacığını vurğulayıb. Belə ki, Ermənistan konstitusiyasında ölkənin 1990-cı il Müstəqillik Bəyannaməsinə istinad edilir. Həmin bəyannamədə isə Sovet Ermənistanı ilə Azərbaycanın keçmiş Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətinin birləşdirilməsinə dair 1989-cu il aktına istinad olunur. Ermənistan müxalifəti isə hələ ilin əvvəlində konstitusiyaya dəyişikliklər təklifi ortaya çıxanda buna qarşı çıxırdı. Onlar Bakının bu məsələni ortaya atmaqla İrəvanla sülh sazişini imzalamaqdan yayınmağa çalışdığını deyirlər. Paşinyan konstitusiyanın dəyişdirilməsi istiqamətində ilk addım kimi xüsusi islahat şurasına baş qanunun yeni mətninin layihəsinin hazırlanmasını tapşırıb. Görünən odur ki, yeni konstitusiya 2026-cı ilin sonunadək referendumla qəbul olunmalıdır. Beləliklə, Ermənistan Konstitusiyasına dəyişiklik tələbindən dolayı Azərbaycanla sülh sazişinin imzalanması 2027-ci ildən tez baş verə bilməz. Tarixçi Araz Əliyevin fikrincə, belə yubanma regionda münaqişələrin qalmasını istəyən qüvvələrin əlinə oynayır: “Ona görə də sülh müqaviləsi nə qədər tez imzalanarsa, hər iki xalq üçün, bütövlükdə region üçün uğurlu olar”.
Samirə SƏFƏROVA
