Harrislə Trampın ilk debatında inanılmaz ittihamlar yağdı

ABŞ prezidentliyinə namizədlər Kamala Harris və Donald Tramp noyabr səsverməsindən əvvəl ilk və bəlkə də yeganə seçkiqabağı teledebatlarını “ABC News” telekanalında canlı yayımda keçiriblər. Debat seçkilərə iki aydan az qalmış baş tutub. 

Debat səhnəsində Harris və Tramp üçün qaydalar iyun ayında Trampla Bayden arasında keçirilən debatla eyni olub. Həmin debatda Bayden zəif performans sərgiləmişdi və bu da onun rəy sorğularında Trampdan geri qalmasından sonra namizədliyini geri çəkməsinə gətirib çıxarmışdı. Bu dəfə də bir namizəd danışarkən digərinin mikrofonu söndürülmüşdü və onların bir-birinə sual ünvanlamalarına icazə verilmirdi. Bununla belə, onlar bir-birinin sözünü kəsməyə cəhd ediblər. Bu, prezidentliyə namizəd olaraq Harrisin ilk debatı, Trampın isə 2016-cı ildən bəri üç seçki kampaniyası zamanı iştirak etdiyi yeddinci debatı olub. Kamala Harrislə Donald Tramp bu debata qədər heç vaxt görüşməmişdilər, ancaq onlar ilk görüşdəcədərhal mübahisəyə başlayıblar. Belə ki, iki namizəd debatın başlanğıcında əl sıxışaraq, Filadelfiyada yerləşən Milli Konstitusiya Mərkəzindəki səhnədə öz yerlərinə keçib, ardınca da bir-birini tənqid atəşinə tutmağa başlayıb. Onlar ABŞ iqtisadiyyatı, Amerika qadınlarının abort hüquqları, ABŞ-ın Meksika ilə sərhədində immiqrasiya, İsrailin Qəzzada HƏMAS militantlarına qarşı müharibəsi, Rusiyanın Ukraynaya hərbi müdaxiləsi və 2021-ci il yanvarın 6-da Konqres Trampın 2020-ci il seçkisindəki məğlub olduğunu təsdiqlədiyi zaman ABŞ Kapitolisindəki iğtişaşla bağlı mübahisə ediblər. Müzakirənin birinci hissəsi iqtisadiyyata yönəldilib. Sözügedən telekanalın  aparıcısı Devid Muir debat tərəflərinə belə bir sual ünvanlayıb: “Amerikalıların dörd il əvvəlkindən daha yaxşı vəziyyətdə olduğuna inanırsınız?”. Suala öncə Harris cavab verib və “fürsət iqtisadiyyatı" qurmağı planlaşdırdığını söyləyib. O, mənzil xərcləri problemini həll edəcəyinə, gənc ailələrə və kiçik biznesə kömək edəcəyinə söz verib. Tramp isə deyib ki, Demokratlar dörd il ərzində iqtisadiyyatı məhv ediblər və Harris sadəcə olaraq Co Baydenin iqtisadi proqramını kopyalayıb. Harris cavab olaraq bildirib: “Donald Tramp bizi “Böyük Depressiya”dan bəri ən pis işsizliklə üzləşdirdi. Demokratların etdiyi tək şey Donald Trampın yaratdığı qarışıqlığı təmizləməkdir”. 

Namizədlər bir neçə dəfə bir-birini yalan danışmaqda ittiham ediblər. Müzakirənin əvvəlində Harris deyib ki, tamaşaçılar Trampdan çoxlu yalanlar, şikayətlər və adlar eşidəcəklər. Tramp isə Harrisi “marksist” adlandırıb və onun işini Stenford Universitetinin keçmiş iqtisadçısı olan atasının işi ilə əlaqələndirməyə cəhd edib: “Əgər o, nə vaxtsa seçilərsə, hər şeyi dəyişəcək. Və bu, ölkəmizin sonu olacaq. O, marksistdir, onun marksist olduğunu hamı bilir. Onun atası marksist iqtisad professorudur və o, ona yaxşı dərs verib”. Harris Trampa müraciət edərkən və onun sözlərini şərh edərkən bir neçə dəfə “utanc” sözünü işlədib: “Dünya liderləri Donald Trampa gülürlər. Mən hərbi rəhbərlərlə danışmışam, onlardan bəziləri sizinlə işləyirdi və onlar deyirlər ki, sən biabırçısan”. Trampın 2020-ci ildə Prezident Co Baydenə məğlub olduğu seçkiyə istinad edən Harris dedi ki, “Donald 81 milyon insan tərəfindən uzaqlaşdırılıb. O bunu qəbul etməkdə çox çətinlik çəkir”. Tramp bu yaxınlarda seçkidə cüzi fərqlə uduzduğunu deyib, ancaq debat səhnəsində bunun istehza ilə söylənmiş bir ifadə olduğunu bildirib və 2020-ci il seçkisinin nəticəsinin legitimliyini etiraf etməkdən imtina edib.

Reklam fasiləsindən sonra söhbət Ukraynadakı müharibəyə keçib. Tramp deyib ki, müharibə bitməlidir və o, buna nail ola bilər. O, bunu vəzifəyə başlamazdan əvvəl də etmək niyyətində olduğunu bir daha vurğulayıb. Onun sözlərinə görə, Vladimir Putin və Vladimir Zelenskini yaxşı tanıyır və ona hörmət edirlər: “Onlar mənə hörmət edirlər və Baydenə hörmət etmirlər. Niyə ona hörmət etsinlər ki?”. Harris cavab olaraq Trampa seçkidə Baydenlə deyil, onunla mübarizə apardığını xatırladıb: “NATO müttəfiqlərimiz sizin artıq prezident olmadığınız üçün çox minnətdardırlar. Əgər Donald Tramp prezident olsaydı, Putin hazırda Kiyevdə oturub Polşadan başlayaraq Avropanın qalan hissəsinə baxardı. Putin naharda sizi  yeyəcək bir diktatordur”. 

Tramp Harrisi “tarixin ən pis vitse-prezidenti” adlandırıb və onun vitse-prezident olduğu müddətdə müharibənin qarşısını ala bilmədiyini deyib. Bunlarla yanaşı, 

Tramp ABŞ-da körpə doğulduqdan sonra abort etməyin qanuni olduğu ştatların olduğunu söyləyib, amma bu iddia debat aparıcısı tərəfindən təkzib edilib. Trampın abortu qadağan edən qanun layihəsinə veto qoymayacağı ilə bağlı suala keçmiş prezident deyib ki, belə bir qanun Konqresin dəstəyini almayacaq, çünki bunu müzakirə etməyin mənası yoxdur. Harris ştatlar öz abort məhdudiyyətlərini tətbiq etməyə başlayandan bəri qadınların qarşılaşdıqları çətinliklərə istinad edərək, abort üçün konstitusiya hüququnun qaytarılmasını müdafiə edib. O, Trampın abort siyasətinin amerikalı qadınları incitdiyini deyib. Miqrasiya ilə bağlı sualı cavablandıran Tramp, bəzi respublikaçıların son günlərdə ABŞ-da miqrantların ev heyvanlarını yediyinə dair sui-qəsd nəzəriyyəsini təkrarlayıb. Aparıcılar Trampın Ohayo ştatının Springfild şəhərində haqqında danışdığı şəhərin menecerinin söz-söhbəti təkzib etdiyini xatırladıblar.  Bu, eks-prezidentdə aşkar qıcıq yaradıb. Kaliforniyanın keçmiş baş prokuroru Harris, “miqrant cinayətləri” ilə bağlı şərhlərinə cavab olaraq Trampın cinayət tarixi ilə bağlı suallar qaldırıb: “Bu, milli təhlükəsizlik cinayətlərinə, iqtisadi cinayətlərə, seçkilərə müdaxiləyə görə mühakimə olunan şəxsdən gəlir”. Tramp cavabında bildirib ki, ona qarşı işlərin hamısı saxtadır. İsrailin HƏMAS-a qarşı müharibəsi barədə Harris əvvəlki açıqlamalarından bəzilərini təkrarlayaraq deyib ki, İsrailin özünümüdafiə hüququ var, lakin bunun necə olması vacibdir: “Bu müharibə bitməlidir. Buna dərhal son qoyulmalıdır". Tramp deyib ki, o, prezident olsaydı, münaqişə heç vaxt başlamazdı: “Harris   İsrailə nifrət edir. Əgər o, prezident olarsa, iki ildən sonra İsrailin mövcudluğunu dayandıracağına inanıram”. Yekun nitqində Harris avqust ayında Demokratik Milli Konvensiyadakı çıxışında dediklərini təkrarlayıb: “Biz geri dönməyəcəyik”. O, bir daha bütün amerikalılar üçün prezident olacağını söyləyib. Harris deyib ki, o və Trampın Amerikaya fərqli baxışları var. Tramp yekun nitqində Harrisə yenidən hücum edib, onun siyasi gündəminin heç bir mənası olmadığını və onun vitse-prezident olduğu dörd il ərzində heç bir şey etmədiyini deyib: "Amerikalıların inanmadığı şeylərə inanırsınız. Biz ciddi tənəzzüldə olan ölkəyik. Bütün dünyada bizə gülürlər”. Son rəy sorğuları iki namizədə dəstəyin bir-birinə çox yaxın olduğunu göstərir ki, bu da debatın əhəmiyyətini artırır və hər iki namizədin hələ də, qərarsız olan seçiciləri cəlb etmək üçün əllərindən gələni etmələrini vacib edir. “New York Times”-Siena Kollecinin yaydığı rəy sorğusunun nəticələri göstərir ki, Tramp ölkə boyu 48-47 faiz nisbəti ilə Harrisdən öncə gedir. Bununla belə Harrisin üç mühüm ştat olan Viskonsin, Miçiqan və Pensilvaniyada cüzi fərqlə öndə olduğu bildirilir. Digər dörd mühüm ştatda – Arizona, Corciya, Nevada və Şimali Karolinada iki namizədə dəstək bərabərdir. Bu yeddi ştatın seçkinin nəticələrinin müəyyən edilməsində böyük rol oynayacağı gözlənilir, çünki ABŞ-da prezident və vitse-prezident xalq səsverməsi ilə seçilmir. Burada 50 ştatda ayrı-ayrı keçirilən səsvermədə, iki ştat istisna olmaqla bütün ştatlarda ən çox səsi qazanan namizədin elektorları Seçicilər Kollegiyasında bütün səsləri ya Harris və onun vitseprezidentliyə namizədi olan Minnesota qubernatoru Tim Valz, ya da Tramp və onun vitse-prezidentliyə namizədi, Ohayo senatoru JD Vansa verəcək. Hər bir ştatın Seçicilər Kollegiyasındakı səsinin sayı ştatın əhalisinə nisbətən müəyyən olunur. Bu isə o deməkdir ki, ən çox əhalisi olan ştatlar ən çox səsə malikdir.

Nahid SALAYEV