Rusiyanın Zəngəzur siyasəti Ermənistandan çox İranın yuxusuna haram qatıb...
Rusiyanın Zəngəzur dəhlizinin açılmasında artıq israrlı mövqe nümayiş tdirməsi təkcə Ermənistanda yox, İranda da ciddi əndişəyə səbəb olub. Hətta məlumdur ki, bu fonda Ermənistandan keçərək Azərbaycanın əsas hissəsi ilə Naxçıvanı birləşdirəcək marşruta görə Rusiyanın Tehrandakı səfiri ilə İran Xarici İşlər Nazirliyinin Avrasiya Baş İdarəsinin rəisi və nazir köməkçisi Müctəba Dəmirçilu arasında görüş keçirilib.
Dəmirçilu Rusiyanın Tehrandakı səfiri ilə görüşündə davamlı sülhün təminatçısı və regional sülhün əsası olan ölkələrin milli suverenliyinə, ərazi bütövlüyünə və qarşılıqlı maraqlarına hörmətdən danışıb.
O, İranın regionda sülh və sabitliyin bərqərar olmasını, region ölkələri arasında əməkdaşlığın inkişaf etdirilməsini dəstəklədiyini və regionun geosiyasi və beynəlxalq səviyyədə tanınmış sərhədlərinin dəyişdirilməsinə qarşı olduğunu vurğulayıb.
Qeyd edək ki, bir müddət əvvəl Bakıda səfərdə olan Rusiya xarici işlər naziri Sergey Lavrov Rusiyanın "Birinci Kanal"ına açıqlamasında deyib ki, baş nazir Paşinyan üçtərəfli razılaşmaları sabotaj edir: “Təəssüf ki, Ermənistanın Sünik bölgəsindən (Zəngəzur) keçən kommunikasiyalara gəlincə, altında baş nazir Paşinyanın imzası duran sazişi sabotaj edən məhz Ermənistan rəhbərliyidir. Belə bir mövqenin məntiqinin nə olduğunu anlamaq çox çətindir. Amma mən əminəm ki, üçtərəfli görüşlər çərçivəsində, üçtərəfli sənədlərdə qoyulan təməl tam şəkildə aktual olaraq qalır”. Bunlar fonunda İranın “Mashregh News” saytı yazıb ki, Rusiya ilə Ermənistan arasında münasibətlər pisləşməkdə davam edir. Sayt iddia edib ki, guya Rusiyanın nəzarətində olan Zəngəzur dəhlizinin açılması Moskvaya Ermənistan, Azərbaycan və Türk Dövlətləri Birliyinə qarşı böyük təsir rıçaqı verir: “Ukrayna cəbhəsində bütün Qərblə müharibə vəziyyətində olan Rusiya Cənubi Qafqazda imkanlarını çox məhdudlaşdırıb, ancaq Rusiya kimi böyük dövlət nə qədər zəif olsa da, Ermənistan kimi kiçik və gücsüz ölkəni həmişə cəzalandıra bilər. Ancaq proseslər çox sürətlə gedir və Zəngəzur dəhlizinin Rusiyanın nəzarətində olması məsələsi dalana dirənib. Rusiya tələsir, çünki ABŞ və Qərb ölkələri öz müdafiə sistemlərini tədricən Ermənistanda yerləşdirirlər. Bu durumda Ermənistana ilk zərbə Zəngəzurdan dəyəcək. Zəngəzurda qarşıdurma alovlanarsa, bölgə Azərbaycanın nəzarətinə keçəcək və Türkiyənin də Azərbaycanın yanında olacağı şübhəsizdir. Rusiya tərəfi bunu nəzərə alırmı, yoxsa Zəngəzurun Azərbaycanın nəzarətinə keçməsi Moskvanın marağındadır? İlk baxışdan bu, Rusiyanın əleyhinədir, ancaq yaxından nəzər saldıqda, məsələ başqa cür görünür. Əgər Ermənistan Qərbin və NATO-nun əlinə düşsə, bu, Rusiya ilə açıq düşmənçilik elanı olacaq. Rusiya da onu cəzalandıracaq, Zəngəzurun itirilməsi isə İrəvan üçün ağır cəza olacaq. Belə ki, Ermənistan İranla əlaqəsini əldən verəcək, nəhayət NATO bazasına çevrilən Ermənistan hökumətinin ayaqda durmaq şansı qalmayacaq”. İranın İslam İnqilabı Keşikçiləri Korpusuna bağlı olan yarırəsmi “Təsnim” agentliyinin dərc etdiyi məqalədə də diqqət Rusiya xarici işlər naziri Sergey Lavrovun bugünlərdə Ermənistanı Azərbaycan və Naxçıvan arasında nəqliyyat kommunikasiyasının açılmasına dair Rusiyanın vasitəçiliyi ilə əldə olunmuş razılaşmanı pozmaqda ittiham etməsinə yönəldilir: “Məlumatlı mənbələr bildirirlər ki, İranın Moskvadakı səfiri bu yaxınlarda Rusiya Xarici İşlər Nazirliyinin Zəngəzur dəhlizi məsələsindəki mövqeyinə etiraz bildirib. İranda ekspertlər tövsiyə edirlər ki, Rusiya İranın Azərbaycanla Naxçıvanı Ermənistandan keçərək birləşdirəcək hər hansı dəhlizə qarşı olduğunu yadda saxlamalıdır. Rusiyalılar bu məsələdə İranın legitim, aydın və dəyişməz baxışlarından təəccüblənməməlidirlər”.
Məqalədə deyilir ki, Cənubi Qafqazda heç bir ölkə “başqalarının hesabına” geosiyasi mənfəət əldə etməməlidir: “Buna görə də Moskva Ermənistanla mübahisələrini həll etmək məqsədilə Zəngəzur dəhlizi məsələsindən istifadə etməməlidir”. Amma Rusiya rəsmiləri israr edirlər ki, 10 noyabr 2020-ci il üçtərəfli bəyanatının şərtlərinə görə, İrəvan Naxçıvan və Azərbaycan arasında Ermənistandan keçəcək nəqliyyat bağlarının təhlükəsizliyinə qarantiya verməlidir. Lakin Azərbaycan və Ermənistan bu məsələyə yanaşmada fərqli mövqe nümayiş etdirirlər. Bakı Naxçıvan və Azərbaycan arasında adamların və yüklərin gömrük və sərhəd yoxlamalarına məruz qalmadan keçidini istəyir. Ermənistan isə bildirir ki, onun ərazisindən keçən hər hansı nəqliyyat kommunikasiyası İrəvanın yurisdiksiyası altında olmalıdır. “Təsnim”in məqaləsində deyilir ki, dəhlizin buradan keçməsi İranı Ermənistanla sərhədindən və beləliklə də Avropaya çıxış yollarından məhrum edə bilər: “Rusiyaya tövsiyə edilib ki, Moskva və Tehran arasında strateji münasibətlərə ziyan vura biləcək addımlardan çəkinsin, çünki Zəngəzur dəhlizi İranın şimal-qərb sərhədində yeni münaqişə ocağı yarada blər”. Rusiya XİN-in rəsmi nümayəndəsi Mariya Zaxarova ötən həftə bildirmişdi ki, Moskva İranın narahatlıqlarından agahdır. Rusiya bundan əvvəl israr edirdi ki, onun istədiyi nəqliyyat əlaqələri Ermənistanın Zəngəzur üzərindəki suverenliyini pozmayacaq. Moskva israr edir ki, üçtərəfli bəyanatda dəhlizə Rusiya sərhədçilərinin nəzarət etməsi nəzərdə tutulub. Rusiya Paşinyanı onun özünün imzaladığı razılaşmanı pozmaqda ittiham edir. Bütün bu mübahisələrin davam etdiyi bir vaxtda Bakı və İrəvan bəyan etmişdilər ki, sülh müqaviləsinin imzalanmasına əngəl törədən dəhliz məsələsinin müqavilə layihəsindən çıxarılması barədə razılığa gəliblər. “Təsnim” bu barədə yazıb: “Vladimir Putinin bu yaxınlarda Bakıya səfərindən sonra yüksək vəzifəli Rusiya məmurları Cənubi Qafqaz regionunda nəqliyyat yollarının açılması zərurətinə dair bəyanatlar veriblər. Onların bu bəyanatlarının İranın bəyan edilmiş mövqeləri ilə ziddiyyət təşkil etməsi diqqətdən yayınmamalıdır”. Məqalədə bu da qeyd olunur ki, Rusiya XİN-in bəyanatı İranın gözləntilərinə cavab vermir. Məqalədə Rusiyanın Zəngəzur dəhlizi məsələsini niyə məhz indi qaldırmasından da təəccüb bildirilir. Deyilir ki, Moskvanın bu məsələni İran və Rusiyanın strateji partnyorluq barədə saziş imzalamağa hazırlaşdıqları bir vaxtda qaldırması təəccüb doğurur: “Belə bir təəssürat yaranır ki, Rusiya XİN, Rusiyanın Ermənistanla problemini bu xəyali Zəngəzur dəhlizindən istifadə ilə həll etməyə çalışmaqla səhvə yol verir. İran belə bir dəhlizin yaradılmasına yol verməyəcək”.
Nahid SALAYEV
