Bəzi adətlərimizin əcaibləşdirilməsi milli dövlətçiliyin əleyhinə işləyir…
Azərbaycanda bəzi milli və dini adət-ənənələrimiz transformasiyaya uğrayaraq, əcaib formaya düşüb. Bu özünü, xüsusilə də toyların və yas mərasimlərinin keçirilməsində büruzə verir. Toylarımızdakı dəbdəbə, israf göz qabağındadır, günü-gündən də daha ifrat forma alır.
Çox qəribədir ki, artıq yas mərasimlərimiz də bu formaya düşüb və cəmiyyətdəki fərdlər bundan çəkimək əvəzinə bir-biri ilə bəhsəbəhs apararaq problemi daha da dərinləşdirir.
Yaşadığımız ölkənin əhalisinin böyük əksəriyyətini müsəlmanlar təşkil edir. Belə olan təqdirdə, şübhəsiz ki, ölkəmizdə insanlar öz yaşayış tərzlərində, problemlərinin həllində və digər məsələlərdə İslam dininin dəyərlərinə, tarixinə müraciət etməyə məcburdurlar. Məlumdur ki, biz 70 ildən artıq zaman kəsimində Sovet qaydaları ilə yaşamışıq. Əhalimizin böyük fədakarlığı nəticəsində bəzi dini dəyərlərimiz, milli adət-ənənələrimiz qorunaraq müasir nəslə olduğu kimi ötürülüb. Belə dini adətlərdən biri də yas mərasimləridir. Hətta ateist qanunlarla idarə olunan sovetlər dönəmində də respublikamızda yas mərasimləri İslam qanunları çərçivəsində keçirilib. Bəs müstəqilliyimizin yenidən bərpa olunmasından keçən 26 il ərzində yas mərasimlərinin keçirilməsində hansı yeniliklər olub? Ümumiyyətlə, hazırkı yas mərasimlərimiz İslam qayda-qanunları ilə nə dərəcədə uzlaşır?
Bu cür dəbdəbəli yas mərasimlərinin keçirilməsi israfçılığa dəlalət edir
Hazırda ölkəmizdə yas mərasimlərinin keçirilməsindəki dəbdəbə yarışması insanların psixikasına elə sirayət edib ki, insan ona üz verən fəlakəti unudur, çəkiləcək yas xərcinin dərdini çəkməyə başlayır. Hətta elələri olur ki, öz doğmasını dəfn edə bilməyib, ölüsünü başqasının üzərinə atır. Ölkəmizin digər bölgələri ilə müqayisədə paytaxt Bakıda yas-lara çəkilən xərclər daha fantastikdir. Ölünün yerdən götürülməsi; onun yuyulması, məsciddə kəfənlənməsi, çadırın kirayəsi, yas mərasimlərinin keçirilməsində ərzağa çəkilən xərclər, məclisi aparan mollanın haqqı və qəbirüstü abidənin düzəldilməsinə külli miqdarda vəsait tələb olunur ki, bu xərclərin ödənməsi hər bir sadə azərbaycanlının cibinə uyğun deyil.
Müasir Azərbaycan yaslarında iştirak edən insan masada olan maddi nemətlər bolluğundan, çoxçeşitli yeməklərdən, müxtəlif cür şirələrdən özünün yas atmosferində olduğunu unudur, sanki hansısa bahalı restorana düşdüyünü zənn edir. Bu cür dəbdəbəli yas mərasimlərinin keçirilməsi israfçılığa dəlalət edir ki, bu da İslamda qətiyyən bəyənilmir.
Allah–Təala Quranın “Əl–Ənam” surəsinin 141-ci ayəsində buyurur:
“Allah israf edənləri sevməz”.
Müqəddəs Quranın digər “Əl–İsra” surəsinin 26, 27, 29-cu ayələrində Allah buyurur:
“Eyni zamanda (mal dövlətini) sağa–sola səpələmə!”
Şübhəsiz ki, ağıllı insan Allahın buyurduqlarına dərindən nəzər salsa, əslində söylənilən kimi yas keçirməklə savab qazanmaq əvəzinə, günah işlədiyini yəqin etmiş olar.
Qəbir daşlarının qiymətləri də kasıb vətəndaşlarımızın cibinə uyğun deyil...
Yas mərasimlərinin keçirilməsinin kulminasiya nöqtəsi qəbir yerinin alınması və məzarüstü abidənin düzəldilməsi ilə yekunlaşır. Məlumdur ki, paytaxt qəbiristanlıqlarında qəbir yerini pulsuz əldə etmək qeyri-mümkündür. Qəbiristanlıqların yerlərindən asılı olaraq, qəbir yerinin qiyməti ağlasığmaz məbləğlər arasında dəyişir. Heç kimə sirr deyil ki, külli miqdarda maliyyə vəsaitinin qazanıldığı bu qara biznesin arxasında müəyyən qruplar durur. Əgər qəbir yerinin alınmasında insan məcburiyyət qarşısında qalaraq çıxılmazlıqdan bunu edirsə, qəbirüstü abidənin qoyulmasında davam edən yarışma yalnız şöhrətdən, hətta bəzi şəxslərin, nəsillərin ölüləri ilə öyünməsi səbəbindən irəli gəlir. Məhz bunun nəticəsidir ki, böyük tələbatı nəzərə alan işbazlar qəbiristanlıqlarda və digər yerlərdə qəbirdaşı sexləri açıb vətəndaşlarımızı talamaqla məşğuldurlar. Çeşidlərinə uyğun olaraq qəbir daşlarının qiymətləri də kasıb vətəndaşlarımızın cibinə uyğun deyil. Araşdırıldıqda məlum olur ki, sözügedən gəlirli sahənin arxasında da nüfuzlu şəxslər, bəzən isə vəzifə sahibləri dururlar.
Qəbiristanlıqlarda, qəbirlərin üzərində məqbərələrin tikilməsi, yaxınlarının dəfn olunduğu yerin ətrafındakı boş yerin digər doğmaları üçün əvvəlcədən sifariş edib külli miqdarda vəsait müqabilində alınması da İslam ənənələrinə tamamilə ziddir. Hətta diri şəxslərin özləri üçün əvvəlcədən başdaşı qoydurması kimi bəyənilməyən əmələ yalnız Azərbaycanda rast gəlmək olar. Valideynlərinin qayğısına sağ olarkən qalmayan, onlar vəfat etdikdən sonra məzarları üstə böyük bir məqbərə inşa etdirən, başdaşının üzərinə anasının və ya atasının ən cavan şəkillərini çəkdirən, ildə bir dəfə dəbdəbəli ehsan təşkil etdirib insanları məqbərə ətrafına “ekskursiyaya” aparan şəxs bu əməli ilə ölülərindən də reklam dividendi götürmək məqsədi güdür.
Bəllidir ki, insanların psixikasına dərindən hopmuş dəbdəbə, öyünmək stereotipini tədricən yox etmək lazımdır. Sözsüz ki, məqsədə çatmaq üçün KİV-lərin üzərinə böyük yük düşür. Analoji təbliğatın aparılmasında cəmiyyətdə ciddi dini qurumlar kimi tanınan: Dini Qurumlarla İş üzrə Dövlət Komitəsi, Qafqaz Müsəlmanları Ruhani İdarəsi də kənarda qalmamalıdır.
Problemin həllinə kökündən nail olaq ki, biz də bu dünyadan köçəndə övladlarımız “Öldü, bizi bəlaya saldı” deməsinlər.
Məhəmmədəli QƏRİBLİ
Yazı Azərbaycan Respublikasının Medianın İnkişafı Agentliyinin maliyyə dəstəyilə çap olunur.
