Özbək məhsullarının ixracında Azərbaycan həlledici rol oynayacaq...
Son illər ərzində Azərbaycanın Mərkəzi Asiya ölkələri, o cümlədən Özbəkistanla əlaqələri yeni inkişaf mərhələsinə qədəm qoyub. Xüsusi qeyd edilməli məqamlardan biri də odur ki, Azərbaycan-Özbəkistan münasibətləri iki ölkə liderinin siyasəti, qarşılıqlı səfərləri və mütəmadi təmasları nəticəsində artan templə inkişaf etməkdədir. Elə prezident İlham Əliyevin Özbəkistana dövlət səfəri etməsinə bu prizmadan yanaşmaq mümkündür.
Şübhəsiz ki, səfər qarşılıqlı əlaqələrin, mövcud dostluq və qardaşlıq münasibətlərinin daha da möhkəmləndirilməsinə, əməkdaşlığın genişləndirilməsinə xidmət edir. Qeyd edək ki, ötən il “Azərbaycan Respublikasının və Özbəkistan Respublikasının Ali Dövlətlərarası Şurasının yaradılması haqqında Müqavilə” imzalanıb. Elə prezident İlham Əliyevin səfəri çərçivəsində Azərbaycan-Özbəkistan Ali Dövlətlərarası Şuranın birinci iclası keçirilib. Bununla yanaşı, qarşılıqlı münasibətlərin inkişafında xüsusi məqamlardan biri də odur ki, Azərbaycan artıq Şərqdən Qərbə logistik imkanların genişləndirilməsi istiqamətində istər qanunvericilik, istərsə də təşkilatı məsələlərin həllini, demək olar ki, başa çatdırıb. Xüsusən də qeyd olunmalıdır ki, Çinin təklif etdiyi “Bir kəmər, bir yol” layihəsini dəstəkləyən ilk dövlətlərdən biri də Azərbaycandır. Eyni zamanda, Qərbdən Şərqə doğru yeni ticarət dəhlizinin tamamlanması siyasətinin Cənubi Qafqazda reallaşması üçün Azərbaycan öz üzərinə düşən işləri görməkdədir. Bu baxımdan, Orta Asiyada inkişaf etməkdə olan Özbəkistanla Azərbaycanın mövcud ikitərəfli münasibətlərinin yeni müstəvidə vüsət alması Orta Dəhliz layihəsi ilə bağlı aparıla biləcək işlərin də sürətlənməsini mümkün edir. Xatırladaq ki, ölkəmizdə mühüm nəqliyyat-logistika infrastrukturu yaradılıb və Azərbaycan beynəlxalq nəqliyyat şəbəkələrinə inteqrasiya olunub. Bunlar fonunda mühüm nəqliyyat marşrutlarının üzərində yerləşən Azərbaycan və Özbəkistan bu sahədə fəal əməkdaşlıq həyata keçirir. Bütün bunlar Azərbaycan vasitəsilə Mərkəzi Asiya ölkələrindən, o cümlədən Özbəkistandan yükdaşımaların həcminin daha da artmasına təkan verəcək. “Azərbaycan Respublikası Hökuməti ilə Özbəkistan Respublikası Hökuməti arasında beynəlxalq avtomobil əlaqələri haqqında Saziş” bu baxımdan mühüm əhəmiyyət kəsb edir.
Mərkəzi Asiyadan Azərbaycan ərazisi ilə Avropaya elektrik enerjisinin ixracı da iki ölkə arasında münasibətlərin inkişafında mühüm rola malikdir. Xəzər dənizi - Qara dəniz - Avropa enerji dəhlizinin yaradılması iştirakçı ölkələrin enerji təhlükəsizliyini gücləndirəcək, energetika sistemləri və iqtisadiyyatları arasında əlaqələri möhkəmləndirəcək. Beynəlxalq Enerji Agentliyinin hesabatına görə, Özbəkistanın illik tələbatdan 30 dəfə çox - 2091 milyard kilovat-saat elektrik enerjisi istehsal etmək imkanı var. Bu gün Özbəkistanda “yaşıl enerj”i istehsalı ilə əlaqədar olaraq 19 layihə icra olunur. Bunlar istehsal gücü 3977 meqavat günəş və 3100 meqavat külək elektrik stansiyalarıdır. Bu layihələrin həyata keçirilməsi üçün xarici şirkətlər tərəfindən 9 milyard dollar həcmində sərmayə yatırılıb. Hasil olunan enerjinin ixracında Azərbaycan Özbəkistan üçün mühüm imkanlar yaradır. Qeyd edək ki, 2022-ci ilin dekabrında Azərbaycan, Macarıstan, Gürcüstan və Rumıniya hökumətləri 1 qiqavatt gücündə elektrik enerjisinin ötürülməsi üçün Qara dənizin dibi ilə 1,2 min kilometr uzunluğunda kabelin çəkilməsini nəzərdə tutan saziş imzalayıblar. Bu xətt Azərbaycanda hasil edilən elektrik enerjisini Gürcüstan və Qara dəniz vasitəsilə Rumıniyaya, sonradan Macarıstana və Avropanın qalan hissəsinə nəql etmək üçün nəzərdə tutulub. Daha sonra Bolqarıstan bu layihəyə qoşulmaq niyyətini açıqlayıb. Avropa İttifaqı Şərq Tərəfdaşlığı İnvestisiya Planı vasitəsilə layihəyə 2,3 milyard avro ayıracağına bildirib. Beynəlxalq texniki-iqtisadi əsaslandırma Azərbaycanın təşəbbüskarı olduğu Qara dəniz “yaşıl enerji” kabelinin tikintisi layihəsinin iqtisadi və texniki cəhətdən səmərəliliyini təsdiqləyib. 2022-ci ildən həyata keçirilən texniki-iqtisadi əsaslandırma “Gürcüstan Dövlət Elektrik Sistemi” dövlət şirkətinin sifarişi, eləcə də Dünya Bankı və Gürcüstanın İqtisadiyyat və Davamlı İnkişaf Nazirliyinin dəstəyi ilə İtaliyanın CESI konsaltinq şirkəti tərəfindən hazırlanıb. Araşdırma çərçivəsində elektrik kabelinin optimal xarakteristikası müəyyən edilib, tikinti xərcləri hesablanıb və layihənin iqtisadi təhlili aparılıb. Həmçinin kabelin quru və dənizdəki hissələrinin ilkin marşrutu müəyyən edilib, layihənin icra planı və satınalma strategiyası hazırlanıb. Dəniz dibinin geotexniki, geofiziki, ekoloji və arxeoloji tədqiqatlarının aparılması üçün tələb olunan işlərin təsviri və tenderlə bağlı texniki tapşırıq da hazırlanıb. Kabel Azərbaycanda istehsal edilən “yaşıl elektrik enerjisi”nin Gürcüstan və Qara dəniz vasitəsilə Rumıniyaya çatdırılaraq, Macarıstana və Avropanın qalan hissəsinə nəql edilməsi üçün nəzərdə tutulub. Amma bu layihəyə Özbəkistan və Qazaxıstanın da qoşulması istiqamətində danışıqlar aparılır. Azərbaycan bunun üçün müvafiq şərait yaratmağa hazırdır. Bundan başqa, onu da bildirək ki, dünyada dəyişən şərait daha sıx siyasi əməkdaşlıq, Türk Dövlətləri Təşkilatı çərçivəsində daha fəal, geniş inteqrasiya, təhlükəsizlik və müdafiə sahəsində səylərin əlaqələndirilməsini zəruri edib. Son onilliklərin təcrübəsi göstərir ki, regional kooperasiya, ittifaqlar, inteqrasiya modelləri ön plana çıxır. Bu baxımdan Cənubi Qafqazın aparıcı ölkəsi kimi Azərbaycan və Mərkəzi Asiya regionunda dinamik inkişaf edən güclü mövqelərə malik Özbəkistan əməkdaşlığı türk dövlətlərinin inteqrasiyasının möhkəm özülünü yaradır. 2023-cü ildə Prezident Şavkat Mirziyoyevin işğaldan azad olunan Füzuli rayonunda Mirzə Uluqbəy adına 960 şagird yerlik məktəbin açılışında iştirakı ölkələrimiz arasındakı dostluq və qardaşlığın rəmzinə çevrildi. İki ölkə arasında münasibətlərin inkişafı davam edir və hər iki tərəf bundan faydalanır.
Ramil QULİYEV
