Alimlər həyəcan təbilini Bakıya yönəldir - iqlim fəsadları daha təhlükəli olacaq...
İqlim dəyişikliyinin dünya miqyasında yaratdığı fəsadların miqyası sürətlə genişlənir. Aparılan son araşdırmalar göstərir ki, iqlim dəyişikliyi bütün dünyada yağıntı normalarına ciddi təsir edib. Alimlər bildirir ki, yeni hava şəraiti tayfunları və digər tropik fırtınaları gücləndirir.
O da qeyd edilir ki, daha güclü tropik fırtınalar yüksək temperaturun yaratdığı ekstremal hava şəraitinin genişlənən fenomeninin bir hissəsidir. Çin Elmlər Akademiyasında Jang Venksianın başçılıq etdiyi tədqiqatçılar tarixi meteoroloji məlumatları tədqiq ediblər və dünya ərazisinin təxminən 75 faizində yağıntı normalarının dəyişdiyini və ya rütubətli və quru hava arasında daha böyük fərqlərin olduğunu bildiriblər. Tədqiqatçılar “Science” jurnalı tərəfindən dərc olunan məqalədə bildiriblər ki, istiləşmə temperaturları atmosferin rütubəti saxlamaq qabiliyyətini artırıb və bu, yağışlarda daha geniş dalğalanmalara səbəb olur. Yeni Cənubi Uels Universitetinin İqlim Dəyişiklikləri Araşdırma Mərkəzinin alimi Stiven Şervud bildirib ki, Avstraliya da daxil olmaqla əksər yerlərdə dəyişkənlik artıb ki, bu da daha uzunmüddətli yağış və quru dövrlər deməkdir. Onun sözlərinə görə, qlobal istiləşmə davam etdikcə bu, quraqlıq və daşqınların sayını artıracaq. Alimlər hesab edirlər ki, iqlim dəyişikliyi həm də tropik fırtınaların, o cümlədən tayfunların davranışını yenidən formalaşdırır və onları daha az, lakin çox güclü edir. Belə ki, atmosferdə artan yüksək su buxarı daha ekstremal hidroloji hadisələrə səbəb olur. İqlim dəyişikliyi fonunda qlobal istiləşmə regiondan və temperaturun yüksəlməsindən asılı olaraq əsrin sonuna qədər dünya okeanlarında balıq ehtiyatlarını və biokütləni də 10-40 % azaldacaq. BMT-nin Ərzaq və Kənd Təsərrüfatı Təşkilatının və digər humanitar ixtisaslaşmış qurumlarının “Dəniz ekosistemləri və balıqçılıq üçün iqlim dəyişikliyi riskləri: 2100-cü ilə qədər proqnozlar” adlı illik hesabatında deyilir ki, ilk dəfə olaraq qlobal proqnoz verməyə imkan verən geniş məlumatlar toplanıb və təhlil edilib. Hesabatın müəlliflərindən biri Tarub Bahri qeyd edir: “Biz müxtəlif mənbələrindən alınan məlumatları müqayisə və təhlil etdik, bu da ən dəqiq proqnozlar çıxarmağa imkan verdi”. Tədqiqata görə, 178 ölkədə əsrin sonuna qədər balıq ehtiyatının 10 %, yüksək emissiya şəraitində isə 48-dən çox ölkədə 30 %-ə qədər azalacağı proqnozlaşdırılır. Bahri qeyd edib ki, ərazi faktoruna görə itkilərin səviyyəsi hər bir ölkədə çox fərqli ola bilər. Balıq ehtiyatlarının ən çox azalması riski Çin, Hindistan, İndoneziya, Peru kimi ölkələrdə mövcuddur. Buraya Rusiya və ABŞ də daxildir.
Bununla yanaşı, iqlim dəyişikliyi insanların səhhətinə də ciddi təsir edəcək. Avropa alimlərinin “Lancet Public Health” nəşrində dərc edilmiş tədqiqatında deyilir ki, Avropada əsrin sonuna qədər istilərlə bağlı ölüm hallarının sayı üç dəfə arta bilər, üstəlik, bu rəqəm ən çox İtaliya, Yunanıstan və İspaniya kimi Cənubi Avropa ölkələrində qeyri-mütənasib şəkildə artacaq. Soyuqlar Avropada istilərlə müqayisədə daha çox ölüm hallarına səbəb olur və bəziləri iddia edirlər ki, iqlim dəyişmələri bu ölümləri azaltmaqla cəmiyyətə fayda verəcək. Lakin araşdırma göstərib ki, ölüm hallarının sayı havanın istiləşməsinə yavaş-yavaş reaksiya verəcək və onlar hətta arta bilər, çünki insanlar təhlükəli temperaturlara qarşı daha həssas olacaqlar. Tədqiqatçılar belə qənaətə gəliblər ki, qlobal istiləşmə fəlakətli 3-4 dərəcəyə çatsa, bununla bağlı ölüm hallarının sayının artması onların soyuqdan azalmasını əhəmiyyətli dərəcədə üstələyəcək. İqlim dəyişmələri ictimai səhiyyə sistemləri üçün, xüsusilə də anomal istilər zamanı görünməmiş problemlər yarada bilər. Birləşmiş Avropa Komissiya Araşdırma Mərkəzinin nümayəndəsi, tədqiqatın həmmüəllifi Devid Qarsiya-Leon bildirib: “Gözlənilir ki, iqlim istiləşdikcə və əhali qocaldıqca, istilərlə bağlı ölüm hallarının sayı daha çox artacaq, eyni zamanda, soyuqlarla əlaqədar onların sayı yalnız cüzi dərəcədə azalacaq”. Temperatur sənaye dövründən əvvəlki səviyyədən 3 dərəcə Selsi yüksələrsə, istilər səbəbindən ildə 129 min insan həlak ola bilər. Bu gün istilərlə bağlı ölüm hallarının sayı Avropada 44 min təşkil edir. Araşdırmada deyilir ki, hətta dünya liderləri qlobal istiləşmə üzrə 1,5 dərəcə Selsi hədəfinə nail olsalar belə, Avropada soyuq və istilər səbəbindən ölüm hallarının sayı bugünkü 407 min nəfərdən 2100-cü ildə 450 min nəfərə çata bilər. Araşdırma bütün qitə boyunca xaos yayan yorucu istilik dalğaları silsiləsi fonunda meydana gəlib. “Wellcome” xeyriyyə təşkilatında İqlim nəticələri və adaptasiya şöbəsinin rəhbəri Madlen Tomsonun sözlərinə görə, bu araşdırma iqlim dəyişməsi ilə mübarizədə kifayət qədər tez bir zamanda tədbir görə bilməyəcəyimiz təqdirdə çoxlu sayda insan həyatının risk altında olacağı barədə sərt xəbərdarlıqdır. Tədqiqatçılar bütün qitə üzrə yüksək və aşağı temperaturlar səbəbindən ölüm hallarının sayını qiymətləndirmək üçün 854 şəhər üzrə məlumatları modelləşdiriblər. Onlar aşkar ediblər ki, istilər Avropanın bütün hissələrində daha çox insan həyatına son qoyacaq, lakin ən ağır yük İspaniya, İtaliya və Yunanıstan kimi Cənubi Avropa ölkələrinə, eləcə də Fransanın bölgələrinə düşəcək. Onlar proqnozlaşdırırlar ki, qeyri-komfort temperaturlarla bağlı ölüm hallarının sayı 13,5% artacaq. Tədqiqatçılar hökumətləri xəstəxanalara sərmayə qoymaq və fəaliyyət planları yaratmaq kimi ölüm hallarının sayının azaldılması üzrə siyasəti nəzərdən keçirməyə çağırıb. Onlar vurğulayıblar ki, ölüm hallarının proqnozlaşdırılan artımı Avropa əhalisinin strukturunda və qitənin iqlimində baş verən dəyişikliklərlə şərtləndirilib. Beləliklə, iqlim dəyişiklikləri insan sağlamlığına, qida məhsullarının istehsalına, yaşayış və iş yerləri, eləcə də təhlükəsizliklə əlaqədar məsələlərə də təsir göstərir. Onu da qeyd edək ki, buzlaqların əriməsi ilə Yer səthi daha çox Günəş enerjisini udmaqla və istiləşməni sürətləndirməklə daha az əks etdirir. Buzlaqların əriməsi metan və karbon buraxır ki, bu da qlobal temperaturu daha da artırır.
Samirə SƏFƏROVA
