İrəvan Moskvaya növbəti xəyanətini etdi - Ermənistanda ABŞ-ın nüvə texnologiyası...

Ermənistan hakimiyyəti Rusiya ilə gərginləşən münasibətlər fonunda Kremli qıcıqlandıracaq daha bir addım atmaqdadır. Belə ki, rəsmi İrəvan Vaşinqtona ABŞ mülki nüvə texnologiyasına çıxış üçün müraciət edib. Amerika Dövlət Departamentinin şərhində deyilir ki, Birləşmiş Ştatlar Ermənistanın “123-cü Nüvə Sazişi”nə qoşulmaqla bağlı müraciətini araşdırır.

Müraciət təsdiq olunarsa, Ermənistan Amerikanın mülki nüvə texnologiyasını əldə edə biləcək. “123-cü Nüvə Sazişi” adını Amerika Atom Enerjisi Aktının müvafiq maddə nömrəsindən alıb.  O, başqa dövlətlərlə  prezident tərəfindən təsdiq edilən və ABŞ Konqresi tərəfindən ratifikasiya edilən müvafiq sazişin bağlanması şərtləri ilə əməkdaşlıq imkanlarını nəzərdə tutur. Dövlət Departamentinin 2022-ci il üçün məlumatına görə, ABŞ 48 ölkə ilə belə sazişlər bağlayıb. Vaşinqtonda əlavə etdikləri kimi, onlar danışıqlar prosesinin təfərrüatlarını bölüşmürlər, lakin “demək olar ki, Dövlət Departamenti Ermənistanın sazişə qoşulmaq istəyinə lazımi diqqət yetirir və bu sahədə əməkdaşlığın dərinləşdirilməsi imkanlarını alqışlayır. İrəvan sazişə qoşularsa, bu, sovet dövründə tikilmiş AES-i əvəz edəcək Amerika texnologiyasından istifadə etməklə Ermənistanda yeni atom elektrik stansiyasının layihələndirilməsinə və tikintisinə yol açacaq. Baş nazir Nikol Paşinyan 2023-cü ilin noyabrında bəyan edib ki, Ermənistanın qarşısında yeni AES bloku tikmək vəzifəsi durur. O, bu məsələ ilə bağlı Rusiya, ABŞ və Cənubi Koreya ilə danışıqların aparıldığını da bəyan edib. Amma görünən odur ki, Ermənistan ABŞ-a üstünlük verir. Enerji təhlükəsizliyi üzrə erməni ekspert Artur Avetisyan bu xüsusda bildirir: “ABŞ Dövlət Departamenti Ermənistana kiçik model reaktorlar və ümumən Amerika texnologiyaları baxımından mümkün sərmayələr etməyi təklif edib. Çünki o, İrəvanın atom elektrik stansiyası tikmək imkanını nəzərdən keçirdiyini bilirdi. Rəsmi olaraq bildirildi ki, Amerikanın təklifindən əlavə başqa bir şey də var. ABŞ-ın daxili qaydalarına görə, xarici nümayəndələrin Amerika texnologiyası ilə bağlı məsələlərə çıxış əldə etməsi üçün ölkə “123-cü Nüvə Sazişi”nə qoşulmalıdır. Bu başlanğıcdır, ona görə də erməni mütəxəssislər Amerikanın verdiyi təkliflərin real olub-olmadığını anlaya biləcəklər. Qeyd etmək istərdim ki, bu təklif ABŞ-ın Energetika Nazirliyi tərəfindən deyil, Dövlət Departamenti tərəfindən irəli sürülüb. Bu, texniki deyil, siyasi təklif idi və atom elektrik stansiyaları üçün ən vacibi texniki həllər idi. Amerikanın təklifləri lisenziyalı deyil, heç kimin tikinti lisenziyası yoxdur, hər şey layihələndirmə mərhələsindədir, layihələndirmə işləri isə faktiki olaraq tamamlanmayıb. Hətta bu layihə sənədlərinə çıxış əldə etmək üçün müqaviləyə qoşulmaq lazımdır”. Onun fikrincə, Ermənistanı strateji səhvə aparmayacaq qərar qəbul etmək lazımdır: “AES məsələsində isə yanlış qərar strateji səhvə yol aça bilər. Müqaviləyə qoşulmaq o deməkdir ki, Ermənistan mütəxəssisləri qərar qəbul etmək üçün lazım olan layihə sənədlərinə daxil ola biləcəklər”.
 “Müqaviləyə qoşulmaq Rusiyanın təkliflərinin rədd edilməsini nəzərdə tuturmu” sualına ekspert belə cavab verib: “Müqaviləyə qoşulmaq elə bir şey demək deyil. Əgər Ermənistanın müvafiq rəsmi nümayəndələrinin ictimai bəyanatlarına əsaslansaq, o zaman Rusiya tərəfi öz təklifini çoxdan verib. Rusiya tərəfi artıq nə edibsə, amerikalılar da edir, bu, yekun qərarın verilməsi üçün edilir. Bizə yalnız 600-700 meqavat gücündə təhlükəsiz atom elektrik stansiyası və enerji sisteminin qurulması lazımdır”. Ermənistanın “Past” qəzetinin yazdığına görə, ABŞ Dövlət Departamentinin yüksək səviyyəli nümayəndələri qeyd ediblər ki, yeni enerji bloku məsələsini Ermənistanı Rusiyadan aralamaq və ölkənin enerji sektorunda Moskvanı əvəzləmək vasitəsi kimi qiymətləndirirlər. Paşinyan bir neçə dəfə qərbyönümlü mobil AES-ə üstünlük verdiyini açıqlayıb. Rusiyanın “Rosatom” şirkətinin direktoru ötən il Soçidə Paşinyana Ermənistanda mobil AES tikməyə hazır olduqlarını desə də, İrəvan məsələyə siyasi amil kimi baxır və bununla da anti-Rusiya mövqeyini göstərməyə çalışır: “Paşinyan mobil AES-in Cənubi Koreya analoqunu istəyir. İstənilən halda, ABŞ-ı Rusiyanın hesabına sevindirməyə çalışırlar”. Ermənistanın keçmiş müdafiə naziri, general-mayor Arşak Karapetyanın sözlərinə görə, Ermənistan hökuməti Rusiya ilə atom enerjisi sahəsində əməkdaşlığı dondurur: “Bundan başqa, radioaktiv tullantıların Ermənistan ərazisində basdırılmasının mümkünlüyü ilə bağlı danışıqlar aparılır. Bu, iqtisadi cinayətdir”. Qafqaz İnstitutunun tədqiqatçısı Qrant Mikaelyan bildirir ki, Ermənistan atom elektrik stansiyasından məhrum qalmaq istəmir: “Söhbət, digər məsələlərlə yanaşı, ölkənin siyasi statusunu aşağı salmamaq istəyindən gedir. Elektrik enerjisinin istehsalına gəlincə, indi respublikanın “Metsamor”un verdiyi qədər elektrik enerjisinə ehtiyacı yoxdur. Lakin gələcəkdə elektromobillərin sayının artması və kompüter sektorunun inkişafı, qalıq enerji mənbələrindən imtina və sair fonunda vəziyyət dəyişə bilər”. Ekspertin sözlərinə görə, əvvəlcə “Rosatom”un təklifi qiymət, texnologiya və istehsal həcmi baxımından ən cəlbedici hesab edilirdi, lakin indi Ermənistan hakimiyyəti Amerika variantına meyllidir. Nə olursa olsun, Sovet dövründə inşa edilmiş AES-in yerində Qərbin inşa etdiyi stansiya olacaq.

Tahir TAĞIYEV