Boneyranın holland müstəmləkəsindən çıxması üçün Bakının addımı təsirli olacaq...

Mübariz Göyüşlü: “Boneyra adasında Hollandiya müstəmləkəçiliyinə son qoymaq üçün Bakıdan verilən mesajların böyük əhəmiyyəti olacaq”

Avqustun 22-də Bakıda Bakı Təşəbbüs Qrupu (BTQ) və Boneyra İnsan Hüquqları və Dəyişiklik naminə Hərəkatının birgə təşkilatçılığı ilə Niderlandın müstəmləkəçiliyi altında olan Boneyra adasına həsr olunmuş beynəlxalq konfrans keçirilib. 

“Boneyra adasının Bakıdan keçən BMT Baş Assambleyasındakı öz müqəddəratını təyinetmə yolu” adlı konfransda kolonializmə qarşı mübarizə aparan və azad olmağa çalışan Boneyra xalqının təmsilçiləri, habelə Beliz, Sent-Vinsent və Qrenadin, Surinam, Sent Lüsiya, Böyük Britaniya, Meksika, Niderland, BMT və digər beynəlxalq və regional təşkilatlarının rəsmiləri və vəzifəli şəxsləri, hüquq müdafiəçiləri, qeyri-hökumət təşkilatlarının rəhbərləri, dekolonizasiya üzrə ekspertlər və tədqiqatçılar iştirak edib.

Konfransa Sent-Vinsent və Qrenadin Hökumətinin xüsusi nümayəndəsi, Belizin BMT-dəki (Nyu-York) daimi nümayəndəsi, UNICEF-in gənclərlə iş üzrə vəkili, “Karib Hövzəsi Ölkələri Birliyi” beynəlxalq təşkilatının gənclərlə iş üzrə səfiri və BMT-nin Afrika xalqlarının Daimi Forumunun sədri və s. yüksək səviyyəli şəxslər də qatılıb.

Konfransda Niderlandın əsarəti altında olan Boneyra xalqının müstəmləkəçilikdən azad olmaq uğrunda apardığı mübarizə, habelə problemin aidiyyəti beynəlxalq təşkilatların gündəliyinə çıxarılması istiqamətində görülən işlər, beynəlxalq hüquqi imkanlar müzakirə olunacaq. Tədbir Boneyra xalqının gələcək tarixi üçün çox mühüm bir hadisə ərəfəsində keçiriləcək. Tədbirdən bir neçə həftə sonra Boneyra adasının BMT-nin dekolonizasiya edilməli olan ərazilər siyahısına yenidən salınması üçün bir sıra dövlətlər tərəfindən BMT Baş Assambleyasına qətnamə layihəsinin təqdim edilməsi planlaşdırılır. Konfransın əsas məqsədlərindən biri də həmin qətnaməyə beynəlxalq ictimaiyyətin dəstəyinin əldə edilməsidir.

Boneyra xalqı üçün belə bir tarixi əlamətdar hadisə ərəfəsində azadlıq uğrunda mübarizə aparan şəxslərin məhz Azərbaycana toplaşması ölkəmizin dekolonizasiya sahəsində dünyanın əsas mərkəzlərindən birinə çevrilməsini təsdiq edir. Bu həm də ölkəmizin Qoşulmama Hərəkatı çərçivəsində dekolonizasiya prosesinə verdiyi töhfələrin, uğurlu lokomotiv rolunun nəticələrinin bariz nümunəsidir.

Konfransda Boneyra adasının BMT-nin müstəmləkəçilikdən azad edilməli olan ərazilər siyahısına daxil eidlməsi ilə bağlı dünya ictimaiyyətinin BMT rəhbərliyinə müraciətinin qəbul olunduğu qeyd edilir. Təəssüflər olsun ki, Boneyra adası hələ də Hollandiyanın müstəmləkəsidir, amma BMT-nin dekoloniziasiya, yəni müstəmləkçilikdən azad olunmalı olan adalar siyahısına salınmayıb.

Konfransda qəbul olunan bu müraciətin əhəmiyyəti nədir, oynayacağı rol nədən ibarətdir?

Ekspert şərhinə keçməzdən əvvəl bu ada barədə əldə etdiyimiz məlumatı bölüşmək istəyirik. 

Bizi ən çox maraqlandıran məsələ Boneyra adasının  nə zaman işğal edilib müstəmləkəyə çevrildiyini, sərvətlərinin necə istismar edildiyini araşdırmaqdır. Çox təəssüf ki, işğal tarixi ilə bağlı elə də böyük bilgi yoxdur. Bu da təbiidir. Çünki uzun illər hərtərəfli istismar edilən bir toplum, etnik qrup haqda müstəmləkəçi Hollandiya geniş məlumatların əks olunmasına mane olub. Görsənən budur.

Boneyra Venesuelanın şimalında, Karib Hollandiyasında bir adadır. Qərbdə Aruba və Kurasao adaları yerləşir ki, bunlar birlikdə Kiçik Antil adalarının cənubunu təşkil edir. Bu üç adaya ABC adaları da deyilir.

Hollandiya, Kurasao və Aruba ilə Sint Marten 2010-cu ilin 10 oktyabrında  Hollandiya Antilləri ləğv edildikdən sonra öz başına Niderland Krallığı dövləti yaradıb.

Hollandiya Antilləri ləğv edildikdən sonra Curacao, Saba, Sint Eustatius və Sint Marten adaları ilə birlikdə Hollandiya Antillərinin bir hissəsi idi, BES adalarının bir hissəsi oldu. Sahəsi 288 km²-dir.

Adada 12000 insan yaşayır. Ümumi dillər papiamento, ingilis, ispan dilləri olsa da, hüquqi dil holland dilidir. Adada yaşayanların əksəriyyəti Afrika mənşəlidir.

Boneyra, Little Bonaire (Holland: Klein Bonaire) adlı yaxınlıqdakı kimsəsiz adacıqla bir cüt təşkil edir.

Kralendijk, Karib dənizi Hollandiyasındakı Boneyra adasının paytaxtı və əsas limanıdır. Şəhərdə danışılan dil papiamento dilidir, lakin holland və ingilis dilləri də geniş yayılmışdır. Holland dilində Koralendijk "mərcan rifi" deməkdir, sonra  söz pozulub və "Kralendijk" olub. Papiamentoda şəhər bəzən Playa (“çimərlik”) adlanır. 2006-cı ilin məlumatına görə, şəhərin əhalisi 3,061 nəfərdir.

Kralendijk sahillərində suya tullanma və şnorkellə üzmək mümkün olan Klein Boneyra adası yaşayışsızdır. Bu kiçik adaya su gəmiləri və ya dalğıclar üçün bütün yerli dalğıc operatorları ilə çatmaq olar.

1639-cu ildə Fort Oranje qalası Boneyranın əsas limanını qorumaq üçün tikilib. Qala XVII əsrin sonlarına yaxın geniş dəyişikliklərə məruz qalıb. 1810-cu ildə qalaya bitişik İngilislərin Playa qəsəbəsi qurulub. Ada Hollandiyanın müstəmləkəçiliyinə məruz qaldıqdan sonra 1840-cı illərdə Hollandiya müstəmləkə qüvvələri şəhəri "Kralendijk" adlandırıblar.

10 may 1940-cı ildə 461 holland və alman Boneraya gətirilib və qalanın cənub bölgəsində yerləşən düşərgədə saxlanıldı. İkinci Dünya müharibəsindən sonra bu düşərgə otelə çevrilib, otelin adı Divi Boneya idi.

Boneyra xalqının dilinə gəlincə, onlar fələmək dilində danışırlar. Təbii ki, istismarçı hollandlarını dili də adada işləkdir. Bu ada olduqca maraqlı bir adadır və burada abidələr, turizm məkanları mövcuddur, turistlər davamlı olaraq bu adaya səyahət edirlər, gördüklərindən böyük zövq alırlar. Amma nə edək ki, Hollandiya hökuməti bu adanın əhalisinin var-dövlətini sümürməkdən əl çəkmək istəmir.  

“BMT-nin bu istiqamətdə real addımlar atacağını istisna etmirəm” 

BTQ-nin və Boneyra İnsan Hüquqları və Dəyişiklik naminə Hərəkatının birgə təşkilatçılığı ilə Niderlandın müstəmləkəçiliyi altında olan Boneyra adasına həsr olunmuş beynəlxalq konfransının Bakıda keçirilməsini çox mühüm hadisə hesab edən Müasir İnkişaf Birliyinin sədri, siyasi şərhçi Mübariz Göyüşlü “Bakı-Xəbər”ə bildirdi ki, bu konfransda verilən mesajlar, qəbul edilən sənəd bütün hallarda öz ünvanına çatacaq və bu, Boneyra adasının müstəqilliyə gedən yolunu açacaq. 

“Hesab edirəm ki, belə bir konfransın Bakıda keçirilməsinin tarixi əhəmiyyəti var. Dünyaya demokratiya dərsi keçən Hollandiyanın bu gün müxtəlif xalqları müstəmləkə altında saxlaması bu ölkənin əsl mahiyyətini açıb göstərir. Bu gün Bakı müstəmləkəçilikdən əziyyət çəkən xalqlar üçün dünyaya böyük bir nəfəslik açıb və o xalqların təmsilçilərinin səsi buradan yayılır. Onlar azadlıq, müstəqillik, müstəmləkə buxovlarından azad olmaq uğrunda mübarizə aparırlar.  “Boneyra adasının Bakıdan keçən BMT Baş Assambleyasındakı öz müqəddəratını təyinetmə yolu” adlı tədbirin də məqsədi odur ki, BMT bu adanı da müstəmləkçilikdən azad olunmalı olan adalar siyahısına salsın. Əlbəttə, inanırıq ki, BMT Boneyra adasının azadlığa çıxması üçün tələb olan addımları atacaq. Bu mübarizənin mütləq mənada müsbət nəticəsi olacaq. Bilirsiz ki, tək əldən səs çıxmaz, bu baxımdan, müstəmləkə xalqları əl-ələ verib birlikdə kolonializm siyasətinə qarşı mübarizə aparmalıdır. 

Konfransda bu məsələ ilə bağlı dünya ictimaiyyətinə ünvanlanan mesajların, əsrlərdir yaşadıqları problemlərin həll üçün edilən çağırışların BMT-də müzakirə ediləcəyi, onlara yol açılacağı şübhəsizdir. Bunun mütləq tezliklə nəticəsi olmalıdır. Mütərəqqi bəşəriyyətin Boneyra adasının azadlığına dəstək çıxması lazımdır ki, onlar müstəmləkə zəncirindən birdəfəlik qurtarsınlar”. 

M.Göyüşlü qeyd etdi ki, Boneyra adasının sakinləri Hollandiya müstəmləkəsi altında böyük əziyyətlər çəkir, istismar olunurlar. Müsahibimiz qeyd etdi ki, bu ada tarixi abidələri, turistik imkanları, potensialı ilə məşhurdur və Hollandiya da adanın bütün sərvətlərini, dəyərlərini istismar edir. Turistlərin ən çox o adaya getdiyini xatırladan ekspert bildirdi ki, belə əlverişli bir adanı əlində saxlamaq üçün Hollandiya hər cür addım atır.     

“Bu adanın əhalisi Hollandiyanın əsarətindən xilas olmaq üçün iradəsini ortaya qoyub. Bu xalqa ən böyük dəstəyi Azərbaycan verir, BTQ bu məsələyə sistemli şəkildə yanaşdığı üçün müstəmləkəçilikdən azad olmaq istəyən xalqların özlərinə inamı daha da güclənib. Görürsüz ki, bu proses nə qədər irəliləyib. Müstəmləkəçiliklə mübarizədə BTQ ciddi bir platformaya çevrilib. Hesab edirəm ki, Boneyra adasında Hollandiya müstəmləkəçiliyinə son qoymaq üçün Bakıdan verilən mesajların böyük əhəmiyyəti olacaq. BMT-nin bu istiqamətdə real addımlar atacağını istisna etmirəm”.

M.Göyüşlü qeyd etdi ki, prosesin uğurla nəticələnməsi üçün birliyin qorunması, koordinasiyanın davamlı xarakter daşıması çox mühümdür. M.Göyüşlü vurğuladı ki, bütün dünyada müstəmləkəçiliyə son qoyulmalıdır və mütərəqqi bəşəriyyət müstəmləkəçiliyə qarşı birləşməlidir.

İradə SARIYEVA