BMT Kaledoniyadakı vəziyyətə görə Fransanı yıxıb sürüdü - Fransaya qarşı çıxan 500-dən çox kanakı ortadan götürüblər...
Ekspertlərin fikrincə, Fransanın Yeni Kaledoniyada təklif etdiyi islahatlar kanak xalqının hüquqlarını təhdid altına alır və insan hüquqlarının ciddi şəkildə pozur.
Birləşmiş Millətlər Təşkilatının ekspertləri Fransanın Yeni Kaledoniya ilə bağlı apardığı qanunvericilik islahatlarından narahat olduqlarını bildiriblər. Ekspertlər hesab edirlər ki, bu islahatlar kanak xalqının fundamental hüquqlarını şübhə altına alır.
BMT-nin Yeni Kaledoniyadakı vəziyyətlə bağlı kommünikesində bu islahatların, xüsusilə də Fransa Daxili İşlər Nazirliyinin yanvarda təqdim etdiyi “Marty” layihəsinin Numea sazişinin nailiyyətlərini təhlükə altına qoyduğu vurğulanır. 1998-ci ildə 25 illik müddətə imzalanmış bu müqavilə kanak kimliyinin və adət-ənənələrinin tanınmasına zəmanət verən səlahiyyətlərin Fransadan Yeni Kaledoniyaya tədricən ötürülməsini nəzərdə tuturdu.
BMT ekspertləri diqqətə çatdırırlar ki, Numea sazişini ləğv etmək cəhdi kanakların insan hüquqlarını ciddi şəkildə pozur və dekolonizasiya prosesini tam şəkildə təhlükə altına qoyur. Onlar Fransanı kanakların iştirak və məsləhətləşmə hüquqlarına, eləcə də azad, əvvəlcədən və məlumatlı razılıq hüququna məhəl qoymadığına görə tənqid edirlər. "Fransa hökuməti bu fundamental hüquqlara hörmət etmədi”, - deyə ekspertlər qeyd edirlər.
2024-cü ilin fevralından bəri on minlərlə kanak bu islahatları pisləmək üçün dinc şəkildə səfərbər olub, lakin may ayında hadisələr zorakılıqla müşayiət olunmağa başlayıb. Mütəxəssislərin fikrincə, Fransa hakimiyyətinin cavabı güc tətbiq edərək bir neçə nəfərin ölümü, yüzlərlə insanın yaralanması və 500-dən çox insanın itkin düşməsi ilə xarakterizə olunub. Ekspertlər, həmçinin Yeni Kaledoniyada müstəqillik tərəfdarlarına qarşı silahlı polis qüvvələrinin səfərbər edilməsindən xüsusilə narahat olduqlarını vurğulayıb, hakimiyyəti bu qüvvələrlə bağlı fəaliyyətsizliklə bağlı tənqid edirlər.
Mütəxəssislər Fransanı qanunun aliliyinə zəmanət verməyə və Numea razılaşmasının dönməzliyi prinsipinə hörmət etməyə çağırır, əldə olunmuş razılaşmaların Yeni Kaledoniya tam suverenliyə tam nail olanadək konstitusiya ilə təmin edilməsinin zəruriliyini bir daha diqqətə çatdırırlar. Onlar Fransa hakimiyyətinə lazımi tövsiyələri verməyə hazır olduqlarını qeyd edirlər.
Xatırladaq ki, 2007-ci ildə keçirilən konstitusiya islahatından bəri Yeni Kaledoniyada əyalət seçkiləri üçün seçki siyahıları 1998-ci ildəki vəziyyətində dondurulmuşdu. Yanvar ayında hökumət 2024-cü il iyulun 1-dən orada doğulmuş və ya orada ən azı on il yaşayan vətəndaşları daxil etməklə seçki orqanının dəyişdirilməsini nəzərdə tutan konstitusiya qanun layihəsini təklif edib. İyul ayında Fransa Prezidenti Emmanuel Makron tərəfindən dayandırılan bu islahat seçki güclərini zəiflətməklə kanakların təsirini azaldacağından qorxan müstəqillik tərəfdarlarının sərt etirazlarına səbəb olub.
Qeyd edək ki, zorakılıqlar başlayandan bəri Yeni Kaledoniyada azı 11 nəfər ölüb.
ZÜMRÜD
