Əhdi Bağdadinin “Gülşəni-şüəra” əsəri nəşrə hazırlanıb
AMEA Məhəmməd Füzuli adına Əlyazmalar İnstitutunun Elmi Şurasının qərarı ilə nəşr olunan “Əhdi Bağdadi. Gülşəni-şüəra” kitabını Türk əlyazmaları şöbəsinin əməkdaşı Tahirə Əliyeva transfoneliterasiya edib nəşrə hazırlamışdır. Kitabın elmi məsləhətçisi f.e.d. prof. Azadə Musabəyli, elmi redaktorları f.ü.f.d. Əkrəm Bağırov və Arif Ramazanovdur.
Tahirə Əliyeva kitaba geniş, əhatəli “Ön söz” yazmış, XVI əsrdə Bağdadın tarixi şəraitindən, ədəbi mühitindən bəhs etmiş, sonra Əhdi Əhməd bin Şəmsi Bağdadinin “Gülşəni-şüəra” əsərindən, əsərə istinadən şairin həyatından, ədəbi fəaliyyətindən söz açmışdır. Tədqiqatçı “Şairlər gülşəni” təzkirəsindən bəhs edərkən yazır: “Gülşəni-şüəra” təzkirəsi Osmanlı ədəbiyyatında təzkirə sahəsində Səhi və Lətifidən sonra meydana gələn üçüncü əsərdir. Ümumilikdə 384 şairi içinə alan təzkirənin fərqli nüsxələri vardır. Əhdinin “Gülşəni-şüəra” əsərinin digər adı “Təzkireyi-ərbabi-səfa”dır”. Tədqiqatçı Əhdi Bağdadinin təzkirədə üç dildən (ərəb, fars, türk) istifadə etmişdir və digər təzkirələrdən fərqli olaraq, burada Əhdi yalnız müasirlərini əhatə etmişdir, əvvəllər Sultan Süleyman dövrünü əhatə edən təzkirə yenidən işlənilmiş və II Sultan Səlim və III Murad dövründəki şairlər də əlavə olunmuşdur, təzkirədə Lətifi təzkirəsinə düşməyən 272 şair haqqında məlumat və əsərləri vardır, 150-dən çox şair vardır ki, başqa mənbələrdə onlara rast gəlinmir. Müəllif həm də Əhdi Bağdadinin mahir xəttat olduğunu diqqətə çatdırır və təzkirədə XVI əsrin bir sıra xəttatları haqqında məlumat olduğunu da bildirir. “Gülşəni-şüəra”nın Azərbaycan türkcəsində yazılmış ilk təzkirə olduğunu vurğulayan müəllif Əhdi Bağdadi haqqında yazılmış əsərlərdən də söz açmış və dahi şairimiz Məhəmməd Füzuli və onun oğlu Fəzli haqqında ilk məlumat bu təzkirədən əldə edildiyi də diqqətə çatdırmışdır.
Əsərin dili çox qəlizdir, XVI əsr nəsr dilinə uyğun ərəb-fars sözləri ilə çox zəngindir. Əsərin əvvəlində “Mətn” yazılmış, nəzm və nəsr parçaları bir-birini növbələmişdir. Allahın adı ilə başlayan təzkirə müəllifi sidqilə bu yola qədəm qoyduğunu, şükürlər etdiyini, ümüdvar olduğunu yazır, sonra təzkirənin yazılma səbəbini açıqlayır, səfərlərindən söz açır, niyyətini bildirir, nəhayət, təzkirəni ərsəyə gətirib onu “Təzkireyi-ərbabi-səfa” və ya “Gülşəni-şüəra” adlandırdığını bildirir və yazır: “Rövzeyi-əvvəl padişahi-adil və şahzadəgani-xub-xasail və sahibi-dövlətan dərya-dil əşarındadır. Rövzeyi-dəvam məzkur padişahi-nikü nam zamanında olan üləmayi-üzam və məvaliyi-kiram və müdərrisini-xubkəlam göftarındadır. Rövzeyi-səyum sultani-zamanın əhdində altun başlı sancaq bəgləri və dəftərdar əfəndilərin əbyati-xöcəstə sifətlərindədir. Rövzeyi-rabi məzkur Darayi-fələkmədar dövründə olan şüərayi-namdarın tərtibi-hüruf riayəti ilə namların və bir kaç nəzmlərin təhrir qilub...”.
“Rövzeyi-əvvəl”də Sultan Süleyman xan, “Rövzeyi-davam”da Sultan Murad xan, Sultan Mustafa, Sultan Məhəmməd, Sultan Bəyazid, Sultan Cahangir, Əhməd Paşa, Cənani Paşa, Təmərrüd Ali Paşa, Həsən Paşa, Mühəmməd Paşa, Piri Paşa, Nişani bəg, Əbülfəzl Əfəndi, Cəlal bəg, Əhməd Əfəndi, Əhməd Paşa, “Rövzeyi-səyum”də Mövlanə Əhməd Kamal Paşazadə, Xacə Çələbi, Pərviz Əfəndi, Mühəmməd Çələbi, Mühəmməd Əfəndi, Mühəmməd Çələbi, Kami Əfəndi, Salih Əfəndi, Şah Əfəndi, Ali Çələbi, Əhməd Çələbi, Yəhya Çələbi, Xəyali Çələbi, Süruri Əfəndi, Molla Çələbi Əfəndi, Fövri Əfəndi, Rizayi Əfəndi, Əbdülğəni Əfəndi, Piri Çələbi, Elmi Çələbi, Baqi Çələbi, Nəvali Çələbi, Dai Əfəndi, Dərviş Çələbi, Mühəmməd bəg, Ədli bəg, Ömər Əfəndi, Həqiqi bəg, Nihani bəg, Süleyman Əfəndi, Xətmi bəg, Yəməni bəg, Ali Əfəndi, Fikri bəg, Germi bəg, Feyzi Əfəndi, Kəşfi bəg kimi şairlər haqqında məlumat və əsərlərindən beytlər, parçalar verilmişdir.
“Rövzeyi-rabi”də digər şairlər əlifba sırası ilə sıralanmış, məlumat və şeirlər verilmişdir.
“Xatimeyi-kitab”da yenə də təzkirə haqqında yazılmış və Sultan Süleyman xandan Yəqini təxəllüs şairə qədər bütün şairlərin adı sadalanmışdır.
Kitabın sonunda “İzahlar və tərcümələr” (367 qeyd) və “İstifadə olunmuş 13 ədəbiyyat verilmişdir.
Kitab XVI əsr şairlərini, xüsusilə də Azərbaycan şairlərini öyrənmək baxımından dəyərli mənbədir. Kitabdan görünür ki, Tahirə Əliyeva bu işə illərini vermiş, çox z\hmət çəkmiş, səy göstərmişdir. Belə çətin dili olan əsərləri transfoneliterasiya etmək heç də asan iş deyildir. Mən həmin dövrə aid tibbi kitab üzərində işlədiyim üçün bu işin nə qədər ağır olduğunu daha yaxşı başa düşürəm. Tahirə xanım ön sözün sonunda institutumuzun əməkdaşı f.e.d. Nəzakət Məmmədovaya bu işdə köməkliyinə görə təşəkkür etmişdir. Hər iki əməkdaşımızı bu uğura görə təbrik edir, onlara yeni-yeni müvəffəqiyyətlər, gözəl, samballı kitablar arzulayırıq.
SONA XƏYAL
