Azərbaycan-Ermənistan sazişi bu il də baş tutmaya bilər...
“Hakimiyyətin vəzifəsi seçkilərə qədər sülh sənədini imzalamaq, insanları bunun sülh gətirdiyinə inandırmaqdır”. Belə bir açıqlama ilə Ermənistan parlamentinin deputatı Tiqran Abrahamyan çıxış edib: “Bunu o halda edirlər ki, Ermənistanla Azərbaycan problemli və müharibə təhlükəsi ehtiva edən müddəaları seçkilərdən sonraya buraxacaq.
Maraqlıdır, niyə Ermənistanın rəhbəri sülh adlı sənədi imzalamağa tələsir və bunun üçün güzəştlərə getməyə hazırdır? Bu sual son dövrdə, regional kommunikasiyaların açılması məsələsinin sülh müqaviləsinin mətnindən çıxarıldığı və ayrıca müzakirəyə qoyulduğu üzə çıxanda daha da aktuallaşdı. İstisna deyil ki, hansısa mərhələdə sərhədlərin tənzimlənməsi ilə bağlı müddəa sənəddən çıxarılacaq və ayrıca danışıqların predmeti hesab ediləcək”. Məsələ ilə bağlı erməni politoloq Tevan Poğosyanın da açıqlamaları xüsusi maraq doğurur: “Azərbaycan Zəngəzur dəhlizi məsələsində hesablamalar aparıb və öz marağına uyğun qərarı seçib. Azərbaycan öz maraqlarından çıxış edərək hesablayıb ki, bu gün daha əlverişlidir. Bakı son və real məqsədinə çatmaq istəyini dəyişmədən bu cür yanaşma nümayiş etdirə bilər. Sülh müqaviləsindən danışırlar, amma o sülh müqaviləsi baş tutmayacaq. Azərbaycan deyəcək ki, biz kommunikasiyaların blokdan çıxarılması məsələsini aradan qaldırmağa hazırıq, amma daha bir məsələ - Ermənistanın konstitusiyası məsələsi var. Ermənistana sual verəcək ki, bizim bu müqaviləni imzalamağımız üçün siz konstitusiyanı dəyişmisiniz? Yenə deyirəm, Azərbaycan oturub hər şeyi hesablayıb və bu gün hər şeyi - beynəlxalq vəziyyəti, oktyabrda gözlənilən parlament seçkilərini, İsrail-İran qarşıdurmasını, Gürcüstanda keçiriləcək seçkilərni, Rusiya-Qərb qarşıdurmasını və sairi oynayır, buna görə də indi niyə tələsməlidir? Şübhə edirəm ki, kommunikasiyaların blokdan çıxarılması Ermənistan hökumətinin tələbi olub və Azərbaycan hesablayıb razılaşıb”. Ermənistanın APRI tədqiqat mərkəzinin eksperti Sergey Melkonyan da qeyd edir ki, indi bütün səylər noyabra qədər sazişin imzalanmasına yönəlib. Onun sözlərinə görə, bu, sülh müqaviləsi olmayacaq, gələcək müqavilənin əsas prinsiplərinin qeyd olunacağı aralıq saziş olacaq: “Aralıq sazişdə hər iki tərəf bir-birinin ərazi bütövlüyünü tanıyacaq və söz verəcək ki, onlar öz siyasətlərini beynəlxalq hüquq prinsipləri əsasında aparacaqlar, güc təhdidi olmayacaq. Danışıqları davam etdirmək üçün xoş niyyətli olduqlarını göstərəcəklər və sair. Hər kəs həyəcanlı vəziyyətdə yaşayır. Söhbət təkcə Yaxın Şərqdən yox, həm də regionumuzdan gedir, çünki işlər sürətlə gedir, qərar vermə prosesi çox qısadır”. Melkonyan bildirib ki, 1 saat ərzində qərar vermək zərurəti yarana bilər. Bunlar fonunda, “Eurasia” nəşri yazır ki, sülh üçün Ermənistan və Azərbaycan bir əsas maneəni aradan qaldırdılar: “Lakin çoxdankı düşmənlər arasında uzunmüddətli sülh müqaviləsinə gedən yolda hələ də bir sıra ciddi problemlər var. Avqustun əvvəlində Ermənistan Xarici İşlər Nazirliyi təsdiq edib ki, Azərbaycan rəsmiləri sülh sazişi layihəsindən Bakının Naxçıvan eksklavını Azərbaycanın əsas hissəsi ilə birləşdirən quru dəhlizi alması ilə bağlı müddəanı çıxarmağa razılaşıblar. Bakının Zəngəzurla bağlı müddəadan imtina etməsi faktını ilk dəfə “Azatutyun” radiosu yayıb. Azərbaycan rəsmiləri bildiriblər ki, daha sonra qarşılıqlı razılaşma əldə etmək üçün daha əlverişli şərtlər yarananda məsələyə yenidən baxıla bilər. Bu bəyanat son aylarda dalana dirənmiş kimi görünən sülh prosesinin bərpasına işarədir. Görünür bu, iki dövlətin nümayəndələri arasında birbaşa danışıqların nəticəsi olub. Əvvəllər sülh danışıqları xarici güclərin, o cümlədən Rusiya, ABŞ, Fransa və Almaniyanın vasitəçiliyi ilə aparılırdı.
2020-ci ildə hazırlanmış plana görə, Azərbaycan Qarabağın əhəmiyyətli hissəsini geri aldıqdan sonra Zəngəzur dəhlizi ilə təhlükəsizliyin və rahat hərəkətin təmin edilməsində rus qoşunları böyük rol oynamalı idi. Bu planda Ermənistandan Rusiyaya Azərbaycan ərazisindən tranzit dəhlizinin təşkili də nəzərdə tutulurdu. İndi Zəngəzur və digər “rabitə” marşrutları məsələsi sülh müqaviləsi layihəsindən çıxarıldığı üçün Rusiya gələcəkdə Cənubi Qafqazda istifadə edə biləcəyi təsir rıçaqlarını itirə bilər. Son zamanlar həm Ermənistan, həm də Azərbaycan sülh sazişinin tezliklə bağlanmasında maraqlı olduqlarını bildiriblər. İyulda Azərbaycan prezidenti İlham Əliyev bildirib ki, iki ölkə sülh müqaviləsi layihəsinin mətninin təxminən 90 faizini razılaşdırıb. Ən böyük maneə Azərbaycanın İrəvanın Qarabağın Ermənistanın bir hissəsi olmadığını aydınlaşdırmaq üçün Ermənistan konstitusiyasına dəyişiklik etməsi tələbi olaraq qalır. Paşinyan hökuməti ölkənin əsas qanununa dəyişiklik etmək ideyasına açıq görünür, lakin məsələnin həssaslığını və ölkədaxili münasibətləri nəzərə alaraq ehtiyatla irəliləyir. Ermənistan ictimaiyyətinin əhəmiyyətli bir hissəsi Qarabağın son itkisinin tanınması ideyasına qarşıdır. Azərbaycan rəsmiləri, deyəsən, Paşinyanın vəziyyətinin mürəkkəbliyini dərk edirlər. Bakının insayderlərindən biri belə şərh edib ki, sülh sazişi layihəsindən Zəngəzur maddəsinin çıxarılması qərarını Paşinyan hökumətini konstitusiya dəyişiklikləri üzərində işləməyə davam etməyə həvəsləndirmək üçün güzəşt kimi qiymətləndirmək olar. Danışıqlarda bilavasitə iştirak edən Azərbaycan prezidentinin xüsusi tapşırıqlar üzrə nümayəndəsi Elçin Əmirbəyov bildirib ki, biz sülh müqaviləsi layihəsinin yekunlaşdırılması vəzifəsini daha da çətinləşdirmək istəmirik”. Nəşr yazır ki, bütün bunlar sülh üçün əlverişli zəmin yaradır.
Nahid SALAYEV
