Azərbaycanın əsas müttəfiqlərindən birinin Talibanla ciddi problemi yarandı...

Bəllidir ki, Azərbaycanın xarici siyasətində Pakistanla münasibətlər mühüm yer tutur, iki ölkə arasında çoxşaxəli əlaqələr mövcuddur. Ölkələrimiz bir-birinə sıx dostluq və qardaşlıq əlaqələri ilə bağlıdır. Ümumiyyətlə, iki ölkənin münasibətləri birgə tarix, mədəniyyət, din, həmrəylik və qarşılıqlı dəstək üzərində qurulub. Münasibətlərimizin yüksələn xətlə inkişafına həm dövlətlər səviyyəsində qətiyyətli siyasi iradə nümayiş etdirilir, həm də bunu xalqların bir-birinə yanaşması tələb edir. 

Qeyd edilənlər fonunda ötən ay prezident İlham Əliyevin Pakistana dövlət səfəri və ölkə başçısının yüksək səviyyədə qarşılanması da tamamilə təbii xarakter daşıyır. Xatırladaq ki, səfər çərçivəsində bir sıra mühüm tədbirlər baş tutub, ikitərəfli və regional məsələlər ətrafında aktual müzakirələr aparılıb. Pakistan Azərbaycana dəstək vermək və həmrəylik nümayiş etdirməklə, bugünə kimi Ermənistanla diplomatik əlaqələr qurmayıb. Azərbaycan da bütün məsələlərdə, o cümlədən Kəşmir məsələsində Pakistanın mövqeyini dəstəkləyir. Hər iki dövlət bir çox beynəlxalq platformalarda eyni maraqlardan çıxış edərək öz fəaliyyətlərini koordinasiya edir, bir-birini əksər məsələlərdə qeyd-şərtsiz dəstəkləyir. Hazırda ölkələrimiz müdafiə, enerji, infrastruktur layihələrinin icrası, informasiya texnologiyaları, səhiyyə və əczaçılıq, tekstil, farmakoloji preparatlar və digər sahələrdə əməkdaşlıq edirlər. Hazırda iki ölkə arasında əməkdaşlıq siyasi, iqtisadi, təhlükəsizlik, mədəniyyət, müdafiə və digər sahələrdə davam etdirilir. Bütün bunlar fonunda Pakistanda baş verənlər Azərbaycanda da diqqətlə izlənilir. Son vaxtlarda isə Pakistan üçün ciddi bir problem meydana çıxıb. Bu xüsusda “Radio Azadi” yazır ki, hələ üç il öncə - Taliban hakimiyyəti ələ keçirəndən bir neçə gün sonra Pakistanın İdarələrarası Kəşfiyyat Xidmətinin rəhbəri general-leytenant Faiz Həmid Əfqanıstanın paytaxtı Kabilə bir növ qələbə səfəri etmişdi. “Xahiş edirəm narahat olmayasınız. Hər şey yaxşı olacaq” deyən  general beşulduzlu “Sarena” otelində gülümsəyərək çay içə-içə Qərb jurnalistlərinə belə demişdi: “Di gəl, üç il sonra Pakistan Talibanın hakimiyyəti yenidən ələ keçirməsindən məmnun görünmür. Belə ki, Taliban hökuməti artıq Pakistanın əsas düşməninə çevrilib. 

İslamabad Talibanı 2021-ci ildə yüzlərlə Pakistan hərbçisini öldürən “Təhrike Taliban Pakistan” hərəkatına sığınacaq verməkdə günahlandırır. “Təhrike Taliban Pakistan”ın Əfqanıstanın daxilində gizləndiyi düşünülən yerlərə Pakistanın davamlı hava zərbələri və diplomatik xəbərdarlıqları heç bir nəticə vermir. İslamabad öz tələblərini dəfələrlə təkrarlasa da, Taliban “Təhrike Taliban Pakistan”nı dəstəkləməkdən əl çəkmir. Pakistanla Əfqanıstan arasında əsas sərhəd keçid məntəqəsi olan Torxam artıq bu fonda bir neçə gündür ki,  qapalıdır. Avqustun 12-də baş verən atışma nəticəsində bir neçə Taliban döyüşçüsü yaralanmış, azı, üç Pakistan hərbçisi həyatını itirmişdi. İki ölkə arasındakı 2 min 500 kilometrlik sərhəd boyunca belə toqquşmalar, demək olar, hər həftə baş verir. Sərhədin tez-tez bağlanması və 1 milyona yaxın yoxsul əfqanın Pakistandan çıxarılması da Əfqanıstanın indiki hakimiyyətinə İslamabadın tələblərini qəbul etdirə bilmir”. Baş verənlər fonunda “Xorasan gündəliyi” saytının xəbər direktoru İhsanulla Tipu Məsud bildirir: “Durum 180 dərəcə dəyişib. İndi savaşa aparan münaqişə vəziyyəti var”. Avqustun 14-də - Pakistanın Müstəqillik Günündə ölkənin ordu rəhbəri general Asim Munir Taliban hökumətindən səmimi əməkdaşlıq münasibətləri naminə İslamabadın tələblərinə cavab verməsini xahiş edib. O, Taliban hökumətini “Təhrike Taliban Pakistan” ilə bağlarını Palistanla münasibətlərdən üstün tutmamağa çağırıb: “Pakistan hər zaman sizə kömək etdiyi kimi, siz də bu bəlaya son qoymaq işində bizə qoşulmalısınız”. Ancaq Aİ və BMT-nin Əfqanıstandakı keçmiş müşaviri, hazırda Belfastdakı Kvins Universitetinin professoru Maykl Sempl  deyir ki, Pakistanı ağuşuna alan dərin siyasi və iqtisadi böhranı görən Taliban üçün “Təhrike Taliban Pakistan”ın, az qala, 20 il sürən kampaniyasından əl çəkmək çətin olacaq. Talibanın hakimiyyətə qayıdışından sonra “Təhrike Taliban Pakistan” yeni güclə ortaya çıxıb. 2014-cü ildə Pakistan ordusunun keçirdiyi əməliyyat və ABŞ-nin dron zərbələri nəticəsində sıraları seyrələn və rəhbərliyi zəifləyən “Təhrike Taliban Pakistan”Əfqanıstana çəkilmişdi. “Təhrike Taliban Pakistan” yaxın ideoloji və təşkilati baxımdan müttəfiqi Talibanın döyüş taktikasını mənimsəyib. Əsasən, təhlükəsizlik qüvvələrini hədəf alan qrup bəzi sərhəd bölgələrində İslamabadın hakimiyyətinə meydan oxumaq üçün kölgə hökuməti yaradıb. Sempl deyir ki, indi Talibanın casus xidməti olan Baş Kəşfiyyat İdarəsinin “Təhrike Taliban Pakistan” ali lideri Molla Heybətulla Axundzadəyə xeyir-dua verməklə qurumu dəstəklədiyinə dair artan dəlillər var: “Onların bir strateji dərinliyə nail olmaq, Pakistanda şəriət əsaslı sistemin qurulmasında bir növ böyük tərəfdaş olmaq arzusu var”. Strateji dərinlik bir zamanlar Pakistanın hərbi doktrinasını xarakterizə edirdi. 1979-89-cu illərdə Pakistan SSRİ-nin Əfqanıstanı işğalına qarşı sərhəd dövlətinə çevrilmişdi. O zaman onun hərbi strateqləri qonşu ölkədə dominantlıq etmək və Pakistanın əsas düşməni Hindistanla müharibə başlayarsa, Əfqanıstandan arxa cəbhə kimi yararlanmaq məqsədinə fokuslandılar. Məsud deyir ki, “Təhrike Taliban Pakistan”da çox sayda əfqan Taliban döyüşçüsü cəmləşib və Talibanın müttəfiqi olan bəzi mollalar dəfələrlə “Təhrike Taliban Pakistan”ın Pakistandakı kampaniyasını dəstəkləyən fətvalar veriblər. İhsanulla Tipu Məsud bu fonda bildirir: “İşlər get-gedə pisləşəcək. Pakistan hökuməti iddia edir ki, Pakistanda hücumlar gerçəkləşdirən intihar bombaçılarının azı 15-i Əfqanıstan vətəndaşıdır”. Ancaq əfqanıstanlı jurnalist və şərhçi Sami Yusafzay deyir ki, düşdükləri miskin durum üzündən İslamabadı günahlandıran əfqanlar arasında antipakistan ovqatının yüksək olması Talibanı İslamabada qarşı sərt ictimai mövqe tutmağa vadar edib: “Əfqanlar tərəfindən Pakistanın proksisi kimi görünmək Taliban üçün ciddi çatışmazlıqdır”. İslamabadın örtülü hərbi dəstəyi 1996-cı ildə Talibanın Əfqanıstanın əksər hissəsini ələ keçirməsinə imkan yaradıb. Daha sonra - 1996-cı ilin sentyabrında Taliban Kabildə hakimiyyəti ələ keçirəndən sonra Pakistan Səudiyyə Ərəbistanı və Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri ilə birlikdə Taliban hökumətini tanıyıb. Londonda yerləşən “Chatham House” beyin mərkəzinin Əfqanıstan üzrə eksperti Həmid Hakimi Talibanla Pakistan arasındakı münasibətlərin daha çox qarşılıqlı asılılığa doğru sürüşdüyü qənaətindədir. Onun sözlərinə görə, dünyada nüfuzu artmaqda olan Hindistanın regional hegemon kimi rolunu gücləndirməsi fonunda İslamabad Əfqanıstanla münasibətlərdə qeyri-sabitlik istəmir. O deyir ki, Talibanın Pakistan islamçı birlikləri ilə münasibətləri onun İslamabadın güvənlik isteblişmenti ilə bağlantılarından daha dərindir: “Kabillə İslamabad arasında zorakılığın eskalasiyası risqi yaranınca, bu əlaqə və şəbəkələr dərhal fəaliyyətə keçir”.

Tahir TAĞIYEV