Qiblə Azərbaycan - taktika dünya azərbaycanlılarının həmrəyliyi...

Bu gün istənilən cəmiyyətin tərəqqisində həmrəylik ən əsas faktorlardan biri kimi çıxış edir. Qeyd olunan fonda təsadüfi deyil ki, həmrəyliyin təfsiri cəmiyyətlə birbaşa bağlıdır. Həmrəylik haqqında onun sosial kontekstinə toxunmadan sadəcə danışmaq olmaz. Çünki bu konteksti müəyyən edən cəmiyyət anlayışıdır.

Fəhlə həmrəyliyi, demokratik qüvvələrin həmrəyliyi, vətəndaş cəmiyyətinin həmrəyliyi məlum siyasi formullardır, lakin bu çərçivədən kənara çıxan həmrəylik şübhəli bir fenomen olaraq qalır. 

Azərbaycan həmrəylik sayəsində parçalanmadan xilas oldu 

Uzun illər, hətta onilliklər ərzində sosioloqlar və siyasi mütəfəkkirlər ictimai hərəkatlardan, yeni tipli icmalardan, yeni kvazi-tayfa birləşmələrindən danışırlar. Bu sosial vahidlərin üzvlərinin həmrəyliyinin tamamilə aşkar, asanlıqla müşahidə olunan bir hadisə olduğunu inkar etmək mümkün deyil. Bununla belə, bu sübutların heç biri çaşdırıcı olmamalıdır. 

Sosial əlaqələrin təbiəti heç vaxt sadə deyil və hər bir aşkar halda həmrəyliyin əslində nə demək olduğu sualını versək, bu asanlıqla aşkara çıxar. Həmrəyliyin əvvəllər siyasi sədaqət və siyasi iştirak üçün əsas olduğu düşünülürdü. Amma insanlar arasında həmrəyliyi aşkar bir fenomen kimi göstərən əlaqələr ən çox onların bir-birinə məkan yaxınlığı ilə əlaqələndirilir. Çünki təkcə yaxın olanlar, bir-birini tanıyanlar, emosional münasibət qura bilənlər bir-birinə bağlıdır. Bu o deməkdir ki, başqa insanlara təsir edən və onların təsirini yaşayan hər kəs bir məsafədə hərəkət edir və çox vaxt dağınıq olur. Məhz bu halda həmrəyliyi formalaşdırmaq böyük məharət tələb edir. Burada xatırladaq ki, ötən əsrin 90-cı illərinin əvvəllərində respublikamızda cərəyan edən proseslər orta və yaşlı nəslin yaxşı xatirindədir. Cəmiyyətimizdə meydana çıxan qütbləşmə səbəbindən baş verən parçalanma, o cümlədən siyasi çəkişmələr və separatizmin baş qaldırması yenicə qovuşduğumuz müstəqilliyimiz üçün olduqca təhlükəli ssenarilər yaratmışdı. Milli maraq və mənafelər ətrafında səfərbərliyin, həmrəyliyin olmaması özünü ciddi problem kimi göstərərək, hələ kövrək olan müstəqilliyimizin möhkəmləndirilməsində və yeni dövlət quruculuğunda ən böyük problemə çevrilmişdi. Məhz ulu öndər Heydər Əliyevin 1993-cü ildə xalqın yekdil təkidi ilə hakimiyyətə dönüşündən sonra ölkədə davamlı sabitlik və iqtisadi tərəqqinin əsasının qoyulması ilə yanaşı, milli birliyə nail olundu, azərbaycançılıq anlayışı milli təfəkkür tərzinə çevrildi. Bundan sonra  Azərbaycan dünyanın ayrı-ayrı ölkələrində məskunlaşmış soydaşlarımız üçüq milli iftixar, mənəvi dayaq və güvənc yeri oldu. Ona görə ən yeni tariximizdə xalqımızın milli həmrəyliyinə nail olunması ümummilli lider Heydər Əliyevin Azərbaycan xalqı qarşısındakı əvəzsiz xidmətlərindən biri kimi dəyərləndirilir. Burada digər mühüm nüanslara da diqqət etmək lazımdır. Bəllidir ki, cəmiyyətin funksional differensiasiyasının mahiyyət etibarilə qeyri-ərazi xarakter daşıdığı güman edilir. Funksional differensiasiyadan əvvəlki dövrdə insanlar arasında qurulan bu həmrəylik əlaqələri təkcə üfüqi deyil, həm də iyerarxikdir. Çünki cəmiyyət-dövlətin daha ümumi, mücərrəd norma və dəyərləri kiçik icmaların sədaqət norma və qaydalarından yüksəkdə qurulub. Əgər ölkə daxilində funksional differensiallaşma baş verirsə, bu üfüqi əlaqələr hələ də çox vacibdir. Lakin qlobal dünyada funksional differensiasiya ilə yerli sədaqət normaları ilə əlaqəsi olan hər şey nə qədər mücərrəd olsa da, ümumi sədaqət qaydalarına inteqrasiya olunmur və qlobal mədəniyyətin universal elementləri ola bilməz. Onlar birmənalı olaraq yerli həmrəylik qaydalarına çevrilməlidir. Bunun üçün də cəmiyyətin hazırlanması vacibdir və Azərbaycan bunu bacaran ölkələrdən biridir. 

Həmrəylik cəmiyyətdə mühüm sabitlik amilidir 

Həmrəylik fenomeni müxtəlif növ münasibətləri xarakterizə etmək üçün istifadə olunur. Bura siyasi bağlılıq, sosial identifikasiya, mədəni mənsubiyyət, şəxsiyyətlərarası münasibətlər və digərləri aid oluna bilər.  Bu, həm də müxtəlif icmaların, strukturların və institutların formalaşdığı bütün sosial konsolidasiya proseslərinin mövcudluğunun ayrılmaz şərtidir.

Təbii ki, prosesdə ideologiya faktoru da var. Düzdür, ideologiya daha sosial əhəmiyyətli funksiyanı yerinə yetirməyə qadirdir, qrup dəyərlərinin, məqsəd və maraqlarının dissonansını uyğunlaşdırmağa, cəmiyyətin inteqrasiyasına və onun vahid ideoloji kompleks əsasında təkrar istehsalına kömək edir. Belə bir ideologiyanı müəyyən mənada həmrəylik də adlandırmaq olar. İdeologiyanın mövcudluğu cəmiyyətin ətrafdakı dünyaya əks baxışının mövcudluğuna bərabərdir, əksinin olmaması normal fəaliyyət göstərən cəmiyyət üçün qeyri-adidir. Burada həm də sosial həmrəylik məsələsinə xüsusi diqqət olunmalıdır. Qeyd olunan məqam kontekstində həmrəyliyin kollektivizmin təzahürü deyil, cəmiyyətin sabitliyi amili, sosial varlıq prinsipi olduğunu başa düşmək əsaslı şəkildə vacibdir. Axı sosial proqramlar, layihələr bir-biri ilə əlaqəsi kəsilmiş mühitdə uğurla həyata keçirilə bilməz.  Bu baxımdan, həmrəylik cəmiyyətin sosial birliyi, sosial konsolidasiyası probleminin praktik həllinin aktuallığını müəyyən edir. Həmrəylik fərdi, qrup və milli səviyyədə sosial həyatda uyğunsuzluğun olmamasını göstərən dəyərdir. Həmrəylik sosial quruluşun idealıdır və buna görə də onun mümkünlüyü üçün şərait və ona nail olmaq vasitələrinin axtarışı həmişə aktual olaraq qalır. Müasir həmrəylik nəzəriyyəsi üçün əsas məsələ sosial münasibətlərin bütün iştirakçılarının maraqlarının, dəyərlərinin və potensiallarının koordinasiyası və həmrəyliyidir. Həmrəy cəmiyyətin formalaşdırılması strategiyaları məsələsi cəmiyyətlə dövlətin qarşılıqlı əlaqəsi məsələsi ilə birbaşa bağlıdır ki, bu da ideal olaraq onların qarşılıqlı məsuliyyətinə səbəb olur. Eyni zamanda, həmrəy cəmiyyət insan potensialının yeni keyfiyyətini nəzərdə tutur. Sosial təkrar istehsal mexanizmi kimi isə həmrəylik özünün saxlanmasını tələb edir. Bütün bunlar fonunda həmrəylik cəmiyyəti daha da gücləndirir və Azərbaycan bunun ən yaxşı nümunələrindən biridir. Özü də bu həmrəylik dünya miqyasında özünü göstərir. Belə ki,  xarici ölkələrdə yaşayan azərbaycanlılarla əlaqələrin genişləndirilməsi dövlət siyasətinin mühüm istiqamətidir və bu xüsusda yüksək nəticələr var. 

Samirə SƏFƏROVA
Yazı Azərbaycan Respublikasının Medianın İnkişafı Agentliyinin maliyyə dəstəyilə çap olunur.