“Sağlam ruh, sağlam cəmiyyət naminə uşaqların psixoloji reabilitasiyası”
Gəncə Uşaq Evində (dövlət sığınacağı) “Valideynlərini itirmiş və valideyn himayəsindən məhrum olmuş uşaqların psixoloji reabilitasiyası” adlı üç aylıq layihə həyata keçirilir. Layihənin donoru Azərbaycan Respublikasının Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Agentliyi, təşkilatçısı isə “Kimsəsiz Uşaqların Sosial Müdafiəsi” İctimai Birliyidir. Layihə “Sağlam ruh, sağlam cəmiyyət naminə uşaqların psixoloji reabilitasiyası” adlı şüarla həyata keçirilir. On iki mövzu ətrafında həyata keçirilən reabilitasiya xidməti ixtisaslı psixoloq tərəfindən aparılır. Hər seans ayrı-ayrı mövzuları əhatə edir. Gəncə uşaq sığınacağında keçirilən onuncu mövzu “uşaqların zehni inkişafına təsiretmə və inkişafetdirmə bacarıqlarının artırılması” mövzusuna həsr edildi.
Bildiyimiz kimi, uşaqları yetkin insanlardan fərqləndirən ən önəmli xüsusiyyət daimi böyümə və inkişafa malik olmalarıdır. Uşaq inkişafı bir neçə əsas zəncirdən ibarətdir. Əsas istiqamətlərə zehni, fərdi, sosial inkişaf, hərəki funksiyaların inkişafı və fiziki inkişaf daxildir. Günümüzdə fiziki inkişaf daha ön planda tutulur. Pediatrlarımız, valideynlərimiz tərəfindən dəyərləndirmə çox zaman fiziki inkişafa doğru yönəldiyindən, təəssüflər olsun ki, bəzən zehni inkişaf problemlərinə olduqca gec diaqnoz qoyulur.
İntellekt, zehni inkişaf hər bir fərddə mövcud olan və onun valideynlərindən aldığı potensialın (ətraf mühit faktorları, qidalanma və yaxşı xarici stimullar) formalaşması ilə artan beyin fəaliyyətidir. Genetik quruluş zəka səviyyəsində təsirli olsa da, mövcud potensialı ortaya qoya bilməmək və ya zəkanı kütləşdirən davranış və davranışlar uşaqların zəka səviyyəsinə mənfi təsir göstərə bilir.
Uşaqlarda ilk 2-3 yaşlarda onların beynindən yaxşı istifadə, zəkanın inkişafına böyük müsbət təsir göstərir. Sonrakı illərdə beyin və zəkanın inkişafını yaxşılaşdırmaq üçün edilən səylər çox təsirli olmaya bilər. Hər yeni doğulmuş körpədə öyrənmə prosesi doğulan kimi başlayır. Bu andan etibarən körpələr üçün hər hansı bir müsbət stimul, xüsusilə də zəkanın inkişafı üçün böyük əhəmiyyət kəsb edir. Uşaqları zehni inkişaflarını kütləşdirən əşyalardan uzaq tutmaq lazımdır. Yüksək zəkanın məhsulu olan texnoloji cihazlar zəkanın atrofiyasına səbəb olan ən mühüm səbəblərdəndir. Planşet, telefon, televizor və kompüter oyunları buna misaldır. Uşaqların zehni inkişafları üçün nələr edilməli olduğu haqda müxtəlif yazılar paylaşılır. Elmi məqalələrə nəzər yetirdikdə görürük ki, intellektin, zehni inkişafın düzgün qidalarla təmin edildiyi elmi şəkildə sübut edilmişdir. Eyni zamanda elmi cəhətdən sübut edilmişdir ki, zəka inkişafı idman və müxtəlif fiziki məşqlərlə təmin edilir. Zəka inkişafı uşaqların zəka inkişaf etdirmə oyunları ilə də təmin edilə bilir. Uşağın zehni inkişafının 15-18 yaşına qədər davam etdiyini desək də, ancaq xatırladaq ki, bu yaşlarda tam bitmir. Buna görə də “zehnin inkişafı neçə yaşa qədər davam edir?” sualına dəqiq cavab vermək mümkün deyil. Mütəxəssislər izah edirlər ki, böyüklərdə zehnin inkişafı orta hesabla 30 yaşa qədər davam edə bilər. Beyin inkişafı üçün lazım olan qidalar və ya beyin inkişafı üçün nələr edilməsi lazım olduğu barədə şüurlu olmaq lazımdır. Mütəxəssislərin sözləri ilə desək, böyüklərdə beyin inkişafı 30 yaşında başa çatsa da, mövcud zehni bacarıqları qorumaq üçün beyin məşqlərini davam etdirmək lazımdır. Uşağın böyüklərin dəstəyi olmadan öz başına əldə etdiyi inkişaf səviyyəsi ilə böyüklərin rəhbərliyi ilə təmin edilən inkişaf səviyyəsi arasındakı fərq proksimal inkişaf sahəsidir.
Bir uşaqla işləmək, yaddaşını inkişaf etdirmək heç də çətin deyil. Bilin ki, bir körpənin yaddaşını yaxşılaşdıraraq digər xüsusiyyətləri inkişaf etdiririk: diqqət, xəyal, ağıl, düşüncə, məntiq və yaradıcılığını inkişaf etdiririk. Uşaq yaddaşının erkən yaşlarından inkişaf etdirilməsinə ehtiyac var. Bu, dünyadakı pedaqoqların və psixoloqların, xüsusən erkən inkişaf nəzəriyyəsi və təcrübəsinin tərəfdarlarının fikirləridir. Alimlər körpənin beyninin 7 yaşa qədər inkişaf etdiyini sübut etdilər. Bu yaşa qədər uşaqlar bir çox yeni şeylər öyrənirlər, məlumatları işləyirlər, xatırlayırlar. Uşaq nə qədər məşğul olsa, yaddaş da daxil olmaqla qabiliyyətləri bir o qədər yaxşı inkişaf edəcəkdir. Gələcəkdə yaxşı bir yaddaş, uşaqların məktəbdə və ali məktəbdə təhsilini çox asanlaşdıracaqdır.
Layihə çərçivəsində Gəncə Uşaq Evində keçirilən “uşaqların zehni inkişafına təsiretmə və inkişafetdirmə bacarıqlarının artırılması” adlı onuncu seansda, ixtisaslı psixoloq valideyn himayəsindən məhrum olan uşaqlarla fərdi görüş keçirdi, uşaqların təhsilə adaptasiya olması, fiziki, əqli, emosional inkişaf bacarıqlarının artırılması və yeni tədris ilində məktəbəqədər təlimin təşkili zamanı yüksək nailiyyətlər qazanma bacarıqlarının inkişafı istiqamətində onlarla geniş maarifləndirici söhbətlər apardı.
Zümrüd
