Adət-ənənələr Azərbaycan xalqının mühüm milli sərvətidir
Dünya təcrübəsi göstərir ki, mədəniyyətin ən dayanıqlı hissəsi bir tərəfdən yeniliklərə qarşı olan, digər tərəfdən isə həmin yeniliklər sayəsində zənginləşən adət-ənənələrdir. Ənənə və innovasiyanın qarşılıqlı təsiri ilə çoxsaylı adətlər itmir, tədricən yeni forma alaraq dəyişir.
Ənənəvi mədəniyyət keçmişin obyektivləşdirilmiş kollektiv təcrübəsinin cəmləşməsi, etnik qrupun dəyişən mövcud şəraitə uyğunlaşdırılmasını təmin edən yeniliklərlə uyğunlaşmasıdır.
Yenilikçi elementlər sayəsində ənənədə dəyişikliklər baş verir.
Ənənələr Azərbaycan xalqının həyat tərzinin və milli mədəniyyətinin mühüm tərkib hissəsidir
Ənənəvi xalq mədəniyyəti təkcə cəmiyyətin mənəvi birliyinin əsası deyil, həm də müasir şəxsiyyətin maariflənmə vasitəsidir. Belə mədəniyyət müasir həyat şəraitində özünəməxsus xüsusiyyətini saxlayır. Ənənəvi mədəniyyətə xas olan yaradıcı potensial müasir cəmiyyətdə uşaqların və gənclərin formalaşmasında
istifadə olunur. Məhz ənənəvi mədəniyyət insanı müasir cəmiyyətin ziddiyyətli həyatına uyğunlaşdırmaq vasitəsinə çevrilə bilər, burada sosial-mədəni təcrübənin ötürülməsi üçün ənənəvi prinsipləri əsasında qurulmuş asudə vaxt məkanının yaradılmasına isə ciddi ehtiyac var. Müasir dünyada ənənəvi mədəniyyət formalarının dərin transformasiyasına baxmayaraq, xalq yaradıcılığı mədəniyyətin bütün sahələrində müasir axtarışların ilhamvericisi olaraq qalır. Azərbaycan xalqının mənəvi bütövlük kimi ənənəvi mədəniyyəti çərçivəsində bir sıra unikal regional ənənələr də var. Regional ənənələrin öyrənilməsi və qorunub saxlanılması, müasir cəmiyyətdə ənənəvi mədəniyyətin ötürülməsinin yeni yollarının axtarışı isə hər zaman aktualdır. Təbii ki, bu prosesdə ailə faktoru önəmli rol oynayır. Ailədə insanın əxlaqi tərbiyəsinin və mədəni inkişafının əsasları qoyulur ki, bu da sonradan onun davranış normalarını formalaşdırır, daxili aləmini zənginləşdirir. Ailə onun ictimai və yaradıcılıq fəaliyyətini böyük dərəcədə stimullaşdırır, hərtərəfli inkişaf etmiş şəxsiyyətin formalaşmasına töhfə verir. Ailə institutunun sabitliyi və davamlılığı bütövlükdə ölkənin uğurlu və hərtərəfli inkişafının təminatçısıdır. Hər bir xalqın və millətin ailə ənənələri və bununla bağlı hüquqi münasibətləri var. Şərəf və ləyaqət yolunda canını əsirgəməyən ulu əcdadlarımızın həyat və şücaətləri tarix tərəfindən qorunub saxlanaraq bizə çatdırılıb. Azərbaycan xalqının bir çox tarixi dövrlərdə yaratdığı təhsil sistemi həmişə əvvəlki nəsillərin topladığı sosial təcrübənin ötürülməsi üçün güclü vasitə rolunu oynayıb. Təsadüfi deyil ki, Azərbaycan xalq pedaqogikasının müstəsna dərəcədə zəngin folklor materialı var: dastanlar, müxtəlif nağıllar, mahnılar, atalar sözləri və məsəllər, tapmacalar bunlara əyani misaldır. Onların hamısı davamlı idrak və tərbiyəvi əhəmiyyətə malikdir və bu gün də aktuallığını itirməyib. Azərbaycan şifahi xalq şeirinin bütün janrlarında uşaq və onun tərbiyəsi böyük yer tutur. Xalq pedaqogikasında əmək ideyası xüsusi yer tutur. Əmək təhsil prosesinin əsas şərtidir. Gənclərdə zəhmətkeşliyin formalaşması insanda əqli yetkinliyin, fiziki sağlamlığın, əxlaqi-estetik prinsiplərin formalaşması ilə bağlıdır. Azərbaycan ailəsinin əsas prinsipləri nikahın müqəddəsliyi, valideynlərin uşaq böyütmək üçün məsuliyyəti və övladların valideynlər qarşısında borcları, qarşılıqlı hörmət və harmoniya, ailə şərəf və ləyaqətinin qorunmasıdır. Ənənələr Azərbaycan xalqının həyat tərzinin və milli mədəniyyətinin tərkib hissəsidir, dəyərlər və münasibətlər sistemində yüksək yer tutur. Ən möhkəm ailələr yerli adət-ənənələr əsasında yaradılır Azərbaycanın müstəqillik illərində tarixi mədəni dəyərlər və orijinal milli adət-ənənələr, o cümlədən ailə institutu ilə bağlı olanlar nəinki qorunub saxlanılıb, hətta cəmiyyətimizdə daha da inkişaf etdirilib. Azərbaycan vətəndaşları bunu milli özünüdərkin yüksəlişi, xalqın əsas mənşəyinə qayıdış prosesi kimi qiymətləndirirlər. Bu gün Azərbaycan xalqı ilə birlikdə ailə dəyərləri də yenidən canlanır. Azərbaycan ailələri yüksək nüfuz və valideynlərə hörmət saxlayırlar.
Milli adət və ənənələr ölkənin ictimai-siyasi həyatında mühüm rol oynayır
Uşaq həyatının əhəmiyyətli bir hissəsini ailə ilə əhatə edir. Ana, ata, qardaş, bacı və digər qohumlarla ünsiyyət prosesində uşağın həyatının ilk günlərindən şəxsiyyət strukturu formalaşmağa başlayır. O, valideynlərinin ona, bir-birinə və başqalarına necə münasibət bəslədiyini görür və bunun əsasında uşaqda öz dünya anlayışı, özünəməxsus münasibətlər sistemi formalaşır.
Ailənin mənəvi mühiti valideynlər arasında ahəngdar münasibətlər, onların bərabərliyi, qarşılıqlı anlaşma kimi komponentlərdən ibarətdir. Münasibətlər, ətraf mühit, ailədəki atmosfer uşaq üçün vacibdir. Övladın necə böyüməsi, cəmiyyətdə öz layiqli yerini tutması valideynlərdən asılıdır. Valideynlərin davranışı, insanlara, işə münasibəti, uşaqların öz ləyaqətinə hörmət tələb etməsi uşağın formalaşmasını təmin edən mühüm amillərdir. Ona görə də ölkədə bu mühüm sosial institutun, xüsusilə gənc ailələrin hərtərəfli dəstəklənməsi dövlət siyasətinin prioritet istiqamətlərindən birinə çevrilib. Qohumluğundan asılı olmayaraq, yaşayış yerində sıx təmasda yaşamaq ənənəsi də qorunub saxlanılır. Bu ənənə Azərbaycan milli mədəniyyətinin, xarakteri və psixologiyasının xüsusiyyətlərindən birinə çevrilib. İnsan sosial varlıq kimi doğulduğu andan ölümünə qədər yalnız cəmiyyətdə, başqa insanlar arasında ahəngdar şəkildə inkişaf edə bilər. Sosiallaşma prosesi fərdin formalaşmasının əsas göstəricisidir, lakin cəmiyyətdəki fəaliyyət insandan müəyyən edilmiş qaydalara və formalaşmış ənənələrə riayət etməyi tələb edir. Əxlaq normaları, gələcək həyat üçün zəruri olan elementar qaydalar yalnız ailədə öyrənilə bilər. Ailə uşağın tərbiyəsində mühüm rol oynayan xüsusi bir qrupdur. Və bunu yalnız müdrik və sevgi dolu ailə təmin edə bilər. Qarşılıqlı anlaşma, inam, bir-birinə qayğı, birgə hərəkətlərin sevincinə əsaslanır. Uşaqların tam tərbiyəsi üçün ailənin olması zəruri şərtdir. Yalnız ailənin təsiri, valideyn diqqəti və tərbiyəsi uşağı həm fiziki, həm psixoloji, həm də intellektual cəhətdən inkişaf etmiş həqiqi, tam hüquqlu şəxsiyyət edə bilər. Ailə, ümumiyyətlə isə digər adət və ənənələrin qorunub saxlanılması və bu müstəvidə daha güclü və dövlət quruculuğu istiqamətində həyata keçirilən tədbirlər Azərbaycanda günümüzdə də uğural davam etdirilir. Milli adət və ənənələrimiz və onların əsasında formalaşdırılan milli mənəvi dəyərlər sistemi ölkəmizin ictimai-siyasi həyatında mühüm rol oynayaraq güclü və qüdrətli dövlət quruculuğu prosesinə öz töhfəsini verməkdə davam edir. Bir sözlə, adət-ənənələrimiz və onların formalaşdırdığı milli dəyərlər sistemi ilə güclü dövlətçilik quruculuğu arasında sıx vəhdət var. Belə ki, hər bir dövlətin gücü, ilk növbədə, adət və ənənələrin cəmiyyəti əxlaqi, milli vətənpərvərlik baxımından düzgün istiqamətə yönəltməsindən, onları saf təməllər üzərində tərbiyə etməsindən asılıdır. Buna dövlət səviyyəsində xüsusi diqqət olunur.
Ramil QULİYEV
Yazı Azərbaycan Respublikasının Medianın İnkişafı Agentliyinin maliyyə dəstəyilə çap olunur.
