Zəngəzur dəhlizi məsələsi Ermənistanda zəlzələ effekti yaratdı...
ABŞ dövlət katibinin Avropa və Avrasiya məsələləri üzrə köməkçisi Ceyms O'Braynın Senatda “Avropanın Gələcəyi” mövzusunda keçirilən dinləmələr zamanı səsləndirdiyi fikirlər Ermənistanda böyük rezonansa səbəb olub. Xatırladaq ki, O'Brayn çıxışı zamanı zəngin Orta Asiya ölkələrinin dünya bazarlarına Azərbaycan və Ermənistan ərazisindən quru yolla çıxmaq imkanına toxunub: “Azərbaycan və Ermənistan ərazisindən marşrutun açılmasnı təmin edə bilsək, Orta Asiya ölkələri dünya bazarlarına çıxış əldə edəcək, Rusiya və Çindən daha az asılı olacaqlar”.
Amerikalı diplomat Vaşinqtonun Ermənistanın Rusiyadan uzaqlaşması üçün şərait yaratdığını söyləyib. Bu açıqlamaları şərh edən Ermənistan Respublikaçılar Partiyasının sözçüsü Eduard Şarmazanov qeyd edir ki, Qərb, faktiki olaraq, İrəvandan Zəngəzur dəhlizini tələb edir: “Paşinyanın partiyasının üzvləri, nikolçular və müxtəlif qərbçilər, sizin suverenliyiniz haradadır?”. Onun sözlərinə görə, Amerika Birləşmiş Ştatları dövlət katibinin Avropa və Avrasiya məsələləri üzrə köməkçisi Ceyms O`Brayn Senatın Xarici Əlaqələr Komitəsində bildirib ki, Vaşinqton Ermənistan və Azərbaycan arasında ədalətli və davamlı sülhün bərqərar olmasına fəal kömək etməkdə davam edir: “ABŞ-nin faktiki nümayəndəsi bəyan edir ki, Qərb Rusiyanı regiondan sıxışdırıb çıxarmalıdır və Zəngəzur vasitəsilə Azərbaycanla Ermənistanı birləşdirən yol bunun aləti olacaq. İran və ya Rusiya Qərbin regiondakı fəallığından narahatlıqla bağlı bəyanatlar verəndə, nikolçular və qərbçilər Ermənistanın suveren olduğunu xatırlayırlar. İndi Qərb faktiki olaraq açıq mətnli dəhliz tələb edir, niyə səs çıxarmırsınız?”. Ermənistanın “Hayatsk” analitik mərkəzinin eksperti Anna Karapetyan da məsələyə eyni prizmadan yanaşır: “Ermənistan və Azərbaycan ərazisindən keçən marşrutun məntiqinin necə olacağı ABŞ üçün prinsipial məsələ deyil, önəmli olan 10 noyabr 2020-ci il tarixli sənədin məntiqindən yayınmaqdır”. Onun sözlərinə görə, 10 noyabr 2020-ci il tarixli sənəddə deyilirdi ki, Rusiya o yola müəyyən qədər nəzarət etməlidir. Karapetyan qeyd edib ki, kommunikasiyaların açıq qalması və Rusiyanın bu kommunikasiyalara heç bir təsirinin olmaması kollektiv Qərbin marağındadır: “Bunun dəhliz olub-olmaması Qərbə maraqlı deyil. İrana gəlincə, Tehran Ermənistan-İran sərhədində təhlükənin yaranmasını istəmir. Türkiyə və Azərbaycanın mövqeyi mütləq aydındır, çünki məşhur Şuşa Bəyannaməsini hamımız yaxşı xatırlayırıq. Tərəflər nəinki Şuşa Bəyannaməsini imzaladılar, həm də onu ratifikasiya etdilər, əslində bu, onların qanunvericiliyinin tərkib hissəsi oldu və Zəngəzur dəhlizinin mətni orada açıq şəkildə təsbit olunub. Azərbaycan və Türkiyə o yola nəzarət etmək istəyirlər ki, Ermənistanın ona nəzarət etmək imkanı olmasın”.
Baş verənlər fonunda Ermənistanda etiraflar edilir ki, bu gedişlə Zəngəzur dəhlzinin açılmasını ləngitmək mümkün olamayacaq. Ermənistanın “zham.am” nəşri bununla bağlı yazır: “ABŞ dövlət katibinin Avropa və Avrasiya məsələləri üzrə köməkçisi Senatın Xarici Əlaqələr Komitəsində bəyan edib ki, ABŞ-nin əsas məqsədi Mərkəzi Asiya ölkələrindən dünya bazarlarına yeni quru yollarının yaradılmasıdır. Yəni ABŞ-nin yüksək rütbəli rəsmisi açıq şəkildə bəyan edir ki, Şimal-Cənub marşrutunun işləməməsi üçün ölkəsi Cənubi Qafqaz regionunda hər şeyi etməlidir. O'Braynın bəyanatı göstərir ki, ABŞ Ermənistan və Gürcüstandan keçən Şimal-Cənub marşrutunun işləməsində açıq şəkildə maraqlı deyil. Üstəlik, amerikalı rəsmi ölkəsinin sırf Ermənistan üzərindən fəaliyyət göstərəcək Zəngəzur dəhlizində maraqlı olduğunu gizlətmir. Nikol Paşinyanın Rusiyanın Ermənistanla Azərbaycan arasında regional kommunikasiya əlaqələrini açmaq səylərini niyə dayandırdığı artıq açıq şəkildə deyilir. Paşinyanın Zəngəzur dəhlizinə qarşı “qəhrəmancasına mübarizəsi”nin əslində bir məqsədi var idi: o dəhlizə Rusiya deyil, Türkiyə nəzarət etsin. Paşinyan bunu açıq elan edə bilməz. Əvəzində O'Brayn bunu ortaya qoyur. Bundan sonra Paşinyanın “sülh kəsişməsi”nin bütün aldadıcılığı bəlli olur. Əslində, Paşinyan Ermənistanı Türkiyə ilə Azərbaycan arasında “tranzit blok”a çevirmək niyyətindədir, amma bunu ictimaiyyət qarşısında etiraf etməyə qorxur. Aydın məsələdir ki, bundan sonra Ermənistanın dövlət kimi mövcudluğunun mənası da aradan qalxacaq”. Bütün bunları şərh eən Azərbaycanın sabiq xarici işlər naziri, politoloq Tofiq Zülfüqarov “teleqraf”a açıqlamasında qeyd edir ki, Zəngəzur dəhlizi ilə bölgədən uzaqda olan ölkələrin və qüvvələrin maraqları müxtəlifdir: “Çin Orta Dəhliz layihəsinin icrasında maraqlı olduğunu bəyan edib. Bakı ilə Pekin arasında aparılan danışıqlarda yol infrastrukturuna külli miqdarda investisiya yatırılmasına hazır olduğu qeyd edilir. Artıq bu məsələyə görə Çin tərəfindən Gürcüstanda bir limanda investisiya planı əsasında işlər görülür. ABŞ də bu məsələdə nə dərəcədə maraqlı olduğunu bəyan edib. Rusiya da Zəngəzur dəhlizinə aid müxtəlif fikirlər səsləndirib. Azərbaycanın isə Zəngəzur dəhlizi ilə bağlı mövqeyi bəllidir. Burada əsas amil Azərbaycanın özünün əsas hissəsi ilə Naxçıvan arasında kommunikasiya yaratmağa nail olmaq niyyətidir. Vaxtilə bolşeviklərin qərəzli qərarları nəticəsində Azərbaycan iki hissəyə bölünüb. Nəticədə tarixi Azərbaycan torpaqları olan Zəngəzur Ermənistana verilib. Təbii ki, bu vəziyyət Azərbaycanın dövlətçiliyinə çox böyük ziyan gətirən bir haldır. Azərbaycanın da indiki halda istəyi odur ki, bu məsələ həllini tapsın. Tarixi ədalət bərpa edilməlidir. Vaxtilə Azərbaycan xalqının icazəsi və rəyi olmadan ermənilərə verilən torpaqlar geri qaytarılmalıdır. Eyni zamanda, bunun əksinə olaraq eksterritorial şəkildə dəhliz yaranmalıdır. Bununla da Azərbaycan dövlətinin iki hissəsi arasında təhlükəsiz, sərbəst gediş-gəliş yaranmış olacaq. Azərbaycan bu məsələdə digər ölkələrin öz maraqlarını irəli sürməsi fonunda özünün fundamental maraqlarından geri çəkilməyəcək”.
Nahid SALAYEV
