Qarabağdan gedənlər Ermənistan iqtisadiyyatını çökəltdi...
Sirr deyil ki, Ermənistan iqtisadiyyatının son dövrlərdəki inkişafı bu ölkənin Qərb mallarının Rusiyaya təkrar ixracında liderə çevrilməsi ilə bağlıdır. Amma bu sahədə üzə çıxmaqda olan problemlər yaxın müddət ərzində Ermənistana böyük problemlər vəd edir. Bunu Ermənistanda da açıq mətnlə bəyan edirlər.
Ermənistanın keçmiş iqtisadiyyat naziri Vaan Kerobyan, əslində, vəziyyətin sürətlə ağırlaşdığını vurğulayır. Onun sözlərinə görə, Ermənistan hökumətinin təqdim etdiyi ortamüddətli xərclər proqramı əslində qənaət siyasətinin tətbiqindən xəbər verir ki, bu da yaxın gələcəkdə iqtisadi artımın ləngiməsinə gətirib çıxaracaq: “İlin birinci yarısının məlumatına görə, iqtisadi fəallıq birinci rübdəki 14,2 faizə qarşı 10,2 faiz təşkil edib. Eyni zamanda, ÜDM-in artımı 9,2 faiz təşkil edib ki, bu da iqtisadi aktivlik göstəricisindən 5 faiz aşağıdır. Bu rəqəmlər onu göstərir ki, ilin birinci yarısında ÜDM 7 faizdən aşağı ola bilər”.
Kerobyan təşvişə düşüb ki, ilin birinci yarısında vergi daxilolmaları nəzərdə tutulduğundan 120 milyard dram az olub. O, maliyyə naziri Vahe Ovannisyanın və Dövlət Gəlirləri Komitəsinin rəhbəri Rüstəm Badasyanın bu xüsusda açıqlamalarını yetərli saymır və hesab edir ki, bu, planlaşdırma səhvinin nəticəsidir: “Məncə, bu, zəif fəaliyyətin nəticəsidir. Nazirliyimizin ötən il baş nazirə xəbərdarlıq etdiyi bütün risqlər əslində reallaşır. Mədən sənayesi çökür, informasiya texnologiyaları sektoru əziyyət çəkir, həmvətənlərimizlə bağlı proqramlar işləmir, Qarabağdan gələn ermənilər son dərəcə səmərəsizdir və iqtisadi artıma töhfə vermirlər”. Bundan əlavə, Kerobyan 2025-2027-ci illər üçün ortamüddətli xərclər proqramı ilə bağlı narahatlığını ifadə edib. O hesab edir ki, dövlət layihələrinin əksəriyyətinin həyata keçirilməyəcəyi artıq göz qabağındadır. Bu, su anbarlarının, məktəblərin və digər infrastruktur obyektlərinin tikintisinə, həmçinin su təsərrüfatı sahəsində islahatlara aiddir: “Əsas problem prioritetlərin dəyişdirilməsidir, indi hökumət proqramını həyata keçirməkdənsə, sədaqət nümayiş etdirmək daha vacibdir”. Sabiq iqtisadiyyat nazirinin sözlərinə görə, ölkəyə qoyulan investisiyalar hökumət proqramının müəyyən etdiyi hədəflərə yaxındır. O qeyd edib ki, əgər iqtisadi artım yavaşlamasaydı, səlahiyyətlilər 2026-cı ilə qədər istehlaka əsaslanan modeldən investisiya əsaslı modelə keçə bilərdilər.
Kerobyan 2024-cü ilin birinci yarısı üçün 1000 ən böyük vergi ödəyicisinin siyahısını da araşdırıb və orada ciddi dəyişikliklərin olmadığını qeyd edir. Onun fikrincə, dərc olunan məlumatlar iqtisadi artımın yavaşladığını təsdiqləyir: “Mənim fikrimcə, qənaət siyasətindən xəbər verən hökumətin ortamüddətli xərclər proqramı çərçivəsində iqtisadi artımın yavaşlaması daha da açıq formada nəzərə çarpacaq”. O, həmçinin, iqtisadiyyatın şaxələndirilməsinin vacibliyini vurğulayaraq bildirib ki, Ermənistan müxtəlif iqtisadi bloklarla yaxşı ticarət əlaqələri saxlamalıdır: “Bu, Aİİ, Aİ, Yaxın Şərq, Çin və Hindistan olmalıdır. Bütün bu bloklarla azad ticarət rejiminə can atmaq lazımdır. İlk baxışda bu mümkünsüz görünə bilər, çünki biz Aİİ üzvüyük. Lakin, məsələn, BƏƏ Fars körfəzi ölkələrinin Əməkdaşlıq Şurasının üzvü olmaqla, məhdudiyyətlərə baxmayaraq, bir çox başqa ölkələrlə azad ticarət sazişləri bağlaya bildi”. Elə erməni iqtisadçı ekspert Aqasi Tavadyan da vəziyyətin yaxşı olmadığını qeyd edir: “Bu gün Ermənistandan ixrac olunan malların təxminən 90 faizi Rusiyaya gedir”. O, ixracın yerli istehsal hesabına artmadığını bildirib: “Son zamanlar Birləşmiş Ərəb Əmirliklərinə ixracımız Rusiyadan daha çox artıb. Amma bu diversifikasiya deyil, çünki bu, əsasən qızılın Rusiyadan BƏƏ-yə təkrar ixracıdır. 2024-cü ilin ilk 4 ayında Ermənistana təxminən 4 milyard dollar dəyərində qızıl idxal edilib. Bunların təxminən 55 faizi Əmirliklərə, 45 faizi Çin və Honq Konqa reixrac edilib. Rusiya mayın 1-də qızıl bazarını liberallaşdırdığı üçün bu axın artıq dayanıb və ya azalır və başqa yollar axtarır. Bu proses iqtisadi asılılıq yaradır və hazırda real ixracımız azalır”. Tavadyan qeyd edib ki, 2024-cü ilin ilk 4 ayında qızıl ixracı Ermənistanın ümumi ixracının 76 faizini təşkil edib: “Rusiyaya avadanlıqların təkrar ixracı təxminən ümumi ixracın 8 faizini təşkil edir. Faktiki olaraq, ixracda bizim olan heç nə qalmayıb. Bütün kənd təsərrüfatı məhsullarının ixracı azalır, elektrik enerjisinin istehsalı və ixracı azalıb ki, bu da iqtisadiyyatın real mənzərəsini göstərir”. Ermənistanın Auditorlar Palatasının sədri Nairi Sarkisyan da etiraf edir ki, 12 milyard dollar dövlət borcu olan və əhalisinin 50 faizi yoxsulluq şəraitində yaşayan ölkəni Avropa İttifaqına üzv olmalı olduğunu deyənlər real vəziyyəti dərk etmir. O bildirib ki, hazırda büdcə xərclərinin 13 faizi iqtisadi və sosial problemlərin həlli əvəzinə borcların ödənilməsinə yönəldilir. Sarkisyanın fikrincə, bu templə davam etsə yaxın vaxtlarda Ermənistan dövlət əmlakını satışa çıxarmalı olacaq.
Ramil QULİYEV
