Xəzərin altından çıxmış şəhər(?) tarixçilərin müzakirəsinə verildi - ziddiyyətli rəylər var
İdris Əliyev: “Belə bir məlumat da yoxdur ki, orda şəhər olub”
Xəzər dənizinin qoynunda çox sirlər gizlənib. Bu sirlər əsasən dənizin suyu çəkiləndə üzə çıxır. Azərbaycan arxeoloqlarının müxtəlif dövrlərdə apardıqları arxeoloji kəşfiyyatlar nəticəsində indiyə qədər qədim şəhərlər, arxeoloji abidələr, qalalar və başqa tikililər aşkarlanıb.
Xəzərin qoynunda gizlənən bu sərvət yenidən üzə çıxarılıb, tədqiq edilib, barəsində elmi fikirlər söylənilib, məqalələr yazılıb. Əlbəttə, son illər ölkəmizin ərazisində arxeoloqların səyləri nəticəsində xeyli sayda antik və orta əsrlər dövrünə aid abidələrin aşkarlanması da bu sahədə görülən işlərdən biridir.
Bu günlərdə AzTV-nin hazırladığı bir süjetdə Yaşma adasında qədim bir şəhərin aşkarlandığı bildirilib. Bu məlumat böyük əks-səda doğurdu və yeni müzakirələrə səbəb oldu.
Qeyd olunur ki, Xəzər dənizində yerləşən Yaşma adası dənizin qabarıb-çəkilməsi ilə sahəsini dəyişib. Xəzərin suyunun quruması nəticəsində adanın sahəsi artıb. Tarixçilərə istinadən bildirilir ki, adada vaxtilə qədim şəhər olub və bu şəhərin qalıqları zaman-zaman üzə çıxıb. Hazırda suyun çəkilməsi isə Yaşma adasında arxeoloji tədqiqatlar üçün bir fürsətdir.
Yaşma adası dəniz səviyyəsindən 29 metr aşağıda yerləşir. Düzənlik relyefə malikdir. Giləzi Dili burnundan bir qədər aralıdadır. Sahəsi dənizin qalxıb-enməsi ilə əlaqədar dəyişir. Bəzən hətta materikə birləşərək yarımadaya çevrilir. İnzibati cəhətdən Xızı rayonunun ərazisinə daxildir.
Xəzərdən yeni çıxmış qədim şəhər barədə məlumat almaq, bütövlükdə bu barədə deyilənlərin həqiqət, yoxsa sadəcə bir fikir olduğunu araşdırmaq istədik. Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının (AMEA) Arxeologiya və Antropologiya İnstitutunun əməkdaşı, tarix üzrə fəlsəfə doktoru, Abşeron ekspedisiyasının rəhbəri İdris Əliyevlə əlaqə saxladıq.
“Biz bir şərtlə buna öz rəyimizi bildirə bilərik ki, gərək o ərazidə olaq, kəşfiyyat aparaq”
İdris Əliyev “Bakı-Xəbər”ə bildirdi ki, Yaşma adasında aşkarlandığı deyilən şəhərlə bağlı heç bir məlumatı yoxdur: “Bu məlumatın mənbəyini bilmirəm. Sizə bir məlumat verim, bir neçə il əvvəl aralarında müxbir üzvü də olmaqla bir sıra tanınmış ziyalılar Prezident Adminstrasiyasına müraciət etdilər ki, bunlar Pirallahı tərəfdə bir şəhər tapıblar. Məsələ böyüdü, araşdırma getdi, axırda məlum oldu ki, bu şəhər yox, qədim bostan yeri olub. Bir layihə də yazmışdılar, hətta burada Xəzərin şəhər yerindən, Türkmənistana çıxışdan, qədim şəhərdən və sairdən danışırdılar. Mən demişdim ki, ora şəhər deyil. Kosmosdan çəkilmişdi, kosmosdan da ora şəhər kimi görünürdü. Halbuki, ora bostan yeri idi.
Mənim özümün Yaşma adasında hansısa qədim şəhərin olduğu barədə məlumatım yoxdur. Biz orada olmalıyıq, kəşfiyyat işləri aparmalıyıq, bundan sonra hər şey aydın olar. Şərait yaratsınlar, gedib əvvəla jurnalistlərlə o əraziyə baxaq və ondan sonra bu barədə rəy bildirmək olar. Bu yoxlanılmamış bir məlumatdır, nə bir material, nə bir tikinti qalığı göstərirlər, sadəcə informasiya veriblər”.
İ.Əliyev bildirdi ki, zaman-zaman Xəzər dənizi çəkildikcə oradan abidələr çıxıb. “Xəzər çəkiləndə Bayıl qəsri, Gürgan burnu yaxınlığında Gürganşəhr adlanan yerdə suyun altında orta əsrlərə aid yaşayış yerinin qalıqları çıxdı. Sonra Salyan rayonunun Şirvan qoruğu ərazisində IX-XIV əsrlərə aid Muğan şəhərinin qalıqları, Səngi-Muğan adasının cənub hissəsində gəmi lövbərləri aşakarlandı. Səngi-Muğan və onunla üzbəüz şəhər yeri məlumdur. Ələt tərəfdə də nə isə var. Amma Yaşma adasında hansısa qədim şəhərin aşkarlanması barədə məlumatım yoxdur. Biz bir şərtlə buna öz rəyimizi bildirə bilərik ki, gərək o ərazidə olaq, kəşfiyyat aparaq. Bu barədə məlumat yayılıbsa, hər halda orda iş görülməlidir, kəşfiyyat aparılmalıdır, müşahidə olunmalıdır.
Mən bütün kəşfiyyat xarakterli materialları, bütün mənbələri, məlumatları bildiyimə görə deyirəm ki, biz orda yoxlama aparmasaq bir söz deyə bilmərik. Belə bir məlumat da yoxdur ki, orda şəhər olub”-deyə İ.Əliyev bildirdi.
İradə SARIYEVA
