Azərbaycan dili İranın rəsmi dillərindən biri olacaq...

İran İslam Respublikasının Ali Rəhbəri Seyid Əli Xamnei Məsud Pezeşkianı yeni prezident kimi rəsmən təsdiqləyib. Mərasimin əvvəlində İranın daxili işlər naziri Əhməd Vəhidi növbədənkənar prezident seçkilərinin necə keçirildiyi barədə rəsmi hesabat təqdim edib. Daha sonra Seyid Əli Xamnei Pezeşkianın İranın 9-cu prezidenti elan edilməsi haqqında fərman verib. Bunun ardınca Pezeşkian iyulun 30-da İran parlamentində and içəcək.

Hesab olunur ki, Pezeşkianın dövründə İranda yaşayan soydaşlarımızın həyatında yeni mərhələ başlanacaq. Bunlar fonunda Cənubi Azərbaycandan olan sosioloq və siyasi fəal Vahid Qarabağlı Məsud Pezeşkianın Təbrizin millət vəkili olduğu dövrlər, prezidentliyə namizədlik dönəmi və prezident seçildikdən sonra gündəmə gətirdiyi sözlərini və diskurslarını dəyərləndirib: “Mənə görə, Pezeşkianın İrandakı etnik ayrıseçkilik məsələsi ilə bağlı söyləmi önəmlidir. Ona görə ki, İranda illərdir bu problemin varlığı inkar edilmişdi. Yəni yüksək vəzifələrdə olanlar, Xamneyi və ya digər rəsmilər hər zaman elə davranıblar, sanki bütöv bir İran milləti var, heç bir ayrıseçkilik yoxdur və etnik icmalar eyni səviyyədədir”. Bir çox İran ekspertinin fikrincə, İranın ali dini lideri İslam Respublikasının qarşı-qarşıya olduğu xarici və daxili problemləri nəzərə alaraq Pezeşkianın prezident olmasına yol verib. Qarabağlının sözlərinə görə, Pezeşkianın prezidentliyə namizədliyinin önü bu gözlənti ilə açılıb ki, o, İranın yaxın gələcəkdə mümkün daxili və xarici böhranlardan daha yumşaq keçməsinə vasitə olsun. Qarabağlı dini və etnik ayrıseçkilikləri sıx şəkildə gündəmə gətirdiyi üçün Pezeşkianın bundan öncəki prezidentlər və digər rəsmilərdən fərqləndiyini vurğulayır: “Pezeşkian prezident namizədi olaraq dedi ki, İranda sünnilərə ayrıseçkilik olub, etnik qruplara ayrıseçkilik olub. Onlar dövlət vəzifələrində bərabər şəkildə təmsil olunmurlar. Məsələn, Bəluçistan və Azərbaycan bölgələrində iqtisadi və kültürəl olaraq ayrıseçkilik var. Bunların diskursiv olaraq bir prezident namizədinin və indi də bir prezidentin ağzından çıxması çox önəmlidir”. O, İranda qeyri-fars icmaların bərabər hüquqlar uğrunda mücadiləsinə diqqət çəkərək deyir ki, bu söyləm zatən var idi: “Ayrıseçkiliyə məruz qalmış türklər, bəluçlar, türkmənlər, kürdlər və ərəblər illərdir bunun üçün mübarizə edirlər ki, bu söyləm İranın gerçəkliyi olaraq yayılsın. Pezeşkian bu söyləmin güclənməsinə səbəb olur. Bu, bir mübarizədir. Pezeşkian dönəmində mən düşünmürəm ki, o, bu məsələləri həll edəcək. Çünki bunlar köklü məsələlərdir. Bunlar keçən yüzilin məhsuludur. Keçən yüzilin ideologiyası və siyasətidir ki, indi institutlaşdırılıb. Amma eyni halda keçən yüzildə buna qarşı da bir mübarizə gedib”. Məsud Pezeşkianın prezident seçildikdən sonra da nitqlərində və sosial media paylaşımlarında türkcə ifadələrə yer verməsi ekspertlər və fəallar tərəfindən fərqli şəkillərdə şərh olunur: “Pezeşkianın özünə görə fərqli bir xarakteri var. O, keçən 10 ildə millət vəkili olaraq da bu məsələləri dilə gətirib. O, türkcəni gözəl danışır. Normalda Azərbaycan bölgəsindən olan türk vəkillər və ya rəsmilər türkcəni daha çox farslaşdırılmış bir şəkildə danışırlar. Sadəcə felləri türkcə deyirlər. Pezeşkian hər zaman bu mövzuda bir az fərqlənib. İndi də, məncə, onun türkcə danışması populizm deyil. Əslində bu onun xarakterində var bir az. Yəni o bir prezident olaraq da türklüyünü gizləmir və hətta açıq bəyan edir. Bu önəmlidir. Çünki İranda keçən yüzildə vahid bir İran kimliyi yaratmağa çalışıblar və orada fərqli kimlikləri yox sayıblar. Ancaq Pezeşkianın türkcə danıçması türkcənin İranda önəmli bir dil olduğunu göstərir. Əgər biz ədalətli bir sistem təsəvvür etsək ki, orada fərqli etnik qruplar təmsil olunur, türk dili də İranda rəsmi olmalı və siyasətçilər bu dildə danışmalı idi. Biz gələcək üçün elə bir hədəf təsəvvür etməliyik”.

Bunlar fonunda Təbriz əhalisinin İran parlamentindəki nümayəndəsi Əlirza Novin Pezeşkianın, Təbriz başda olmaqla, Cənubi Azərbaycana mühüm diqqət ayırmalı olduğunu qeyd edir. O, həmin vilayətin son on ildə infrastruktur baxımından geri qaldığını bildirib. Əlirza Novin Şərqi Azərbaycan vilayətinin millət vəkilləri heyətinin sədri seçilib. Bu vilayəyin millət vəkilləri iclasından sonra o, mətbuata vilayətin inkişafının vəziyyəti haqqında məlumat verib. Novinə görə, bu vilayət son on ildə bəzi göstəricilərdə geriləyərək 15-16-cı sıralara düşüb. Novin Məsud Pezeşkianın prezident seçilməsi ilə vilayətdə yaxşı addımların atılacağına ümid etdiyini bildirib. O, həmçinin qeyd edib ki, Şərqi Azərbaycan vilayətinin millət vəkilləri vilayətin inkişafı ilə əlaqədar məsələləri müzakirə etmək üçün gələcəkdə prezidentlə, həmçinin hökumət kabineti üzvləri ilə görüş keçirməyi planlaşdırırlar. Məsud Pezeşkianın ölkə prezidenti seçilməsindən sonra Şərqi Azərbaycan vilayətinin inkişafı üçün şərait yaradılacağı ehtimalı ilə bağlı düşüncəni təkcə Əlirza Novin irəli sürməyib. Bir müddət əvvəl Kəleybər millət vəkili Behnam Rizvani də xalqın Pezeşkianın kabinetində bu bölgənin məşhur simalarından nazir və müavin seçiləcəyini gözlədiyini bildirmişdi. Parlamentdəki Kəleybər xalqının millət vəkili Rizvani daha əvvəl də Məsud Pezeşkianın hökumətindən Fars körfəzindən və Qızqalası bəndindən suyun Urmiyə gölünə ötürülməsi, Süngün mis mədəninin müstəqil olması və konsentrasiya zavodlarının inkişafı üçün lazımi tədbirlərin görülməsini tələb etmişdi. Pezeşkian Təbrizdə keçirdiyi seçki mitinqində Süngün mis mədəninin müstəqil olması və Urmiyə gölünün canlandırılması ilə bağlı vədlər vermişdi. Süngün mis mədəninin müstəqil olması ilə kapitalın vilayətdən çıxarılmasının qarşısının alınacağı və vilayətin inkişafına böyük töhfə verə biləcəyi düşünülür. Güney Azərbaycanın hökumətin kabinetində tribuna sahibi olmaları ilə bağlı gözləntiləri olsa da, digər tərəfdən ölkədə buna qarşı çıxanlar hesab edir ki, Pezeşkian kabinet üzvlərini təyin edərkən etnosentrizm adlandırdıqları yanaşmalardan yayınmalıdır.

Samirə SƏFƏROVA