Qərb və Rusiya Gürcüstanda vuruşda - Çin oyuna girdi...
Azərbaycanın enerji resurslarının Qərbə nəqlində əsas tranzit məkan olan qonşu Gürcüstan uğrunda Qərb və Rusiyanın çəkişməsi getdikcə gərgin xarakter alır. “Xarici təsirin şəffaflığı haqqında” məlum qanun Tiflisin Qərblə münasibətlərini xeyli gərginləşdirib.
Gürcüstanın bu mübahisəli qanun layihəsi həftələrdir davam edən kütləvi etirazlar, ABŞ və Avropa İttifaqının ölkənin gələciyi ilə bağlı xəbərdarlıqlarına baxmayaraq, qanuna çevrilib. Bu da o deməkdir ki, ABŞ və Avropa İttifaqı hələlik Gürcüstanda öz hədəflərinə çatmaqda çətinlik çəkir.
Belə vəziyyətdə bu günlərdə Rusiya kəşfiyyatı Gürcüstanın hakim partiyasının liderlərinə, xüsusilə də milyarder Bdzina İvanişviliyə qarşı sui-qəsd hazırlanması barədə məlumat aldığını bəyan edib. Moskva Gürcüstanda Qərbin planı üzrə hakimiyyət çevrilişinə cəhd göstəriləcəyi təqdirdə, qonşu ölkəyə yardım etməyə hazır olduğunu bəyan edib. Kreml vurğulayıb ki, rəsmi Tiflis yardım üçün Rusiyaya müraciət edərsə, dərhal uyğun reaksiya veriləcək. Qərb və Rusiya Gürcüstan uğrunda çəkişdikləri vaxtda meydana digər oyunçu çıxıb və o, sözdən çox əməldə qonşu ölkədə təsirini artırır. Söhbət Çindən gedir. Çin infrastruktur layihələrinə sərmayə qoymaqla Gürcüstanda təsirini artırmaqda davam edir. Çin tərəfindən Anaklia dəniz limanının və Vazianidə yeni beynəlxalq hava limanının tikintisi təkcə iqtisadi təşəbbüslər deyil, həm də mürəkkəb geosiyasi oyunun elementləridir. Yeni hava limanının Gürcüstanın ən böyük hərbi bazası və NATO-Gürcüstan təlim mərkəzinin yaxınlığında yerləşməsi ABŞ və NATO ilə münasibətlərə mümkün təsirləri ilə bağlı suallar yaradır. Gürcüstan Müdafiə Nazirliyi hava limanının tikintisinin hərbi bazanın fəaliyyətinə mane olmayacağına əmin edib. Ümumiyyətlə, Gürcüstan və Çin arasında münasibətlər son vaxtlar xeyli intensivləşib. Ölkələr arasında ticarət dövriyyəsi 2 milyard dollara çatıb, Çinin Gürcüstandakı fövqəladə və səlahiyyətli səfiri Zhou Jian iki ölkə arasında strateji tərəfdaşlığın görünməmiş səviyyəyə çatdığını, Çin tərəfinin Vaziani hava limanı layihəsində iştirak etməyə hazır olduğunu vurğulayıb: “Əlverişli coğrafi mövqe bir çox Çin şirkətlərinin diqqətini cəlb edir. Qarşılıqlı istək olarsa, Çin tərəfi Vazianidə hava limanı layihəsinin hazırlanmasında iştirak etməyə hazırdır”. Dəyəri 1,26 milyard dollar olan yeni beynəlxalq hava limanı ildə 19 milyon sərnişinə xidmət göstərmək üçün nəzərdə tutulub. İqtisadiyyat naziri Levan Davitaşvilinin sözlərinə görə, belə sərnişin axını 2050-ci ilə qədər gözlənilir. Bir sıra gürcü ekspertlər, o cümlədən hərbi ekspert İase Zautaşvili Çinin Vazianidə yeni hava limanı tikmək planlarından narahat olduqlarını bildirib. Zautaşvili Tiflis hava limanını idarə edən Türkiyənin “TAV Urban Georgia” şirkəti ilə münaqişədən və investisiya layihəsi üçün təhlükədən ehtiyat edir. “TAV Urban Georgia”nın Gürcüstanla müqaviləsi 2027-ci ildə başa çatır, lakin uzadıla bilər. Orada Tiflis hava limanından 150 kilometr radiusda yeni hava limanlarının tikintisinin qadağan edilməsi nəzərdə tutulur. Gürcüstan müxalifəti həm də NATO-nun Vazianidəki hərbi bazası və təlim mərkəzinin bağlanmalı olacağından ehtiyat edir. Anaklia İnşaat Konsorsiumunun keçmiş rəhbəri və “Lelo” partiyasının lideri Mamuka Xazaradze Gürcüstanda yeni hava limanının tikintisi planlarından dərin narahatlığını ifadə edib. O hesab edir ki, alternativ təklif etmədən mövcud hərbi hava limanının bağlanması, əslində, Gürcüstanın hərbi infrastrukturunun inkişafına böyük sərmayə qoyan NATO ilə əməkdaşlıqdan imtina deməkdir. Xazaradze həmçinin Çinin aeroportun tikintisinə cəlb edilməsi qərarını tənqid edir və bunu geosiyasi səhv adlandırır. Onun fikrincə, strateji obyektlərin Rusiyanın müttəfiqi olan ölkəyə verilməsi ciddi fəsadlarla doludur. O, həmçinin magistralın Rikoti aşırım hissəsinin tikintisinin illərlə yubanmasını əsas gətirərək, Çin şirkətlərinin etibarlılığına şübhə etdiyini bildirir. Xazaradze hesab edir ki, yeni hava limanı layihəsi ilk növbədə ölkənin inkişafına deyil, hakimiyyətin zənginləşdirilməsinə yönəlmiş korrupsiya sxemidir.
Gürcüstan Müdafiə Nazirliyi hava limanının tikintisinin hərbi bazanın fəaliyyətinə mane olmayacağına əmin edib: “Vaziani ərazisində yeni mülki hava limanının tikintisi məsələsi Gürcüstan parlamentinin Müdafiə və Təhlükəsizlik Komitəsinin Müdafiə Nazirliyinin iştirakı ilə keçirilən iclasında müzakirə olunub”. Gürcüstan təkbaşına səhmlərinin 49%-i Çin-Sinqapur şirkətinə məxsus olan dərin dəniz Anaklia limanı və yeni beynəlxalq hava limanının tikintisi kimi irimiqyaslı layihələri həyata keçirə bilmir. Buna görə də, ABŞ Dövlət Departamentinin 2024-cü il üçün İnvestisiya Mühiti Hesabatında öz əksini tapdığı kimi, Gürcüstan investorlara rahat şərait yaradır. Sənəddə deyilir ki, Gürcüstan beynəlxalq ticarət, turizm və nəqliyyatdan faydalanır. Tranzit və logistika prioritet sektorlardır, çünki Gürcüstan 2022-ci ildə Ukraynada əməliyyata başladıqdan sonra Yaxın Şərq-Qərb ticarət dəhlizindən yararlanmağa çalışır: “Genişlənən Mərkəzi Asiya bazarı həmçinin Avropanı Mərkəzi Asiya bazarına birləşdirən Orta Dəhliz boyunca nəqliyyatın artmasına səbəb olub və Gürcüstan üçün uzunmüddətli artım mənbəyi ola bilər, xüsusən də strateji infrastruktura və regional əməkdaşlığa sərmayə qoyuluşu buna səbəb ola bilər”. Çin səfiri Zhou Jianın qeyd etdiyi kimi Gürcüstan son 10 ildə “Bir kəmər, bir yol” təşəbbüsünə cavab verən ilk ölkələrdən biridir. Buna görə də Çin Tiflisin əsas investorlarından birinə çevrilib. Ekspertlərin fikrincə, Gürcüstan xarici siyasətdə öz yerini axtarır, NATO və Aİ ilə münasibətləri inkişaf etdirməkdə çətinliklərlə üzləşir. Gürcüstanda NATO-nun hərbi təlimlərinin ləğvi və xarici agentlər haqqında qanun qəbul edilməsi kimi son hadisələr vəziyyəti mürəkkəbləşdirib. Bu arada, Gürcüstan ordusunun hərbi standartlara görə NATO ölkələrinə çatdığı bildirilir. Amma Abxaziya və Cənubi Osetiya ilə münaqişənin həll olunmaması səbəbindən yaxın gələcəkdə NATO-ya daxil olmaq gözlənilmir. Gürcüstan hakimiyyəti ölkənin 2030-cu ilə qədər Aİ-yə üzv olmağa tam hazır olacağını desə də, Aİ ilə münasibətlər xarici agentlər qanunu səbəbindən yavaşlayıb. Parlamentin spikeri Şalva Papuaşvili bildirib ki, Aİ Asiyadan Avropaya tranzit daşımalarda oynadığı rola görə Gürcüstana minnətdar olmalıdır. Gürcüstan özünün və regional maraqlarına arxalanır. Belə ki, Türkmənistan, Azərbaycan, Gürcüstan və Rumıniya 2024-cü ildə Buxarestdə Xəzər dənizi ilə Qara dəniz arasında beynəlxalq nəqliyyat marşrutunun yaradılmasına dair dördtərəfli hökumətlərarası saziş imzalamağı planlaşdırır. Qara dənizin dibi ilə elektrik kabelinin çəkilməsi üçün Azərbaycan, Macarıstan və Rumıniya ilə birgə layihə də nəzərdən keçirilir. Gürcüstan həm də Azərbaycanın Aİ-yə neft tədarükünün birbaşa iştirakçısıdır.
Tahir TAĞIYEV
