Minimum əməkhaqqının artımı gəlir və vergilərdə mühüm dəyişikliklərə səbəb olacaq...

Son günlərdə ölkə iqtisadi gündəmində geniş müzakirə edilən mövzulardan biri də minimum əməkhaqqının artımı məsələsidir. Artıq bəllidir ki, Azərbaycanda minimum əməkhaqqının artırılması ilə bağlı təkliflər hazırlanacaq. Bu barədə Biznes mühiti və beynəlxalq reytinqlər üzrə komissiyanın “Əmək bazarı” işçi qrupunun 2024-cü il üzrə Fəaliyyət Planında deyilir.

Bu ilin əvvəlində Azərbaycanda pensiyaların və müavinətlərin artımı baş versə də, minimum əməkhaqqı 345 manat həddində qalmışdı. Ötən ilin əvvəlində əməkhaqqının ən aşağı səviyyəsi 300 manatdan 345 manata qaldırılmışdı. Yaxınlarda minimum aylıq əməkhaqqının inkişaf etmiş ölkələrdə tətbiq olunmuş saatlıq əməkhaqqı sistemi ilə əvəzlənəcəyi ilə bağlı məlumatlar da yayılmışdı. Hazırda Azərbaycanda özəl sektorda çalışıb 345 manat əməkhaqqı alan şəxsin maaşından 20 manat 50 qəpik Dövlət Sosial Müdafiə Fondu, 1 manat 73 qəpik işsizlikdən sığorta, 6 manat 90 qəpik icbari tibbi sığorta ödənişi olmaqla toplam 29 manat 13 qəpik ödənişlər tutulur. Dövlət sektorunda çalışanla üçün bu rəqəm toplam 39 manat 28 qəpikdir. Ölkədə inflyasiya səviyyəsinin yüksəlməsi minimum əməkhaqqının artırılmasını zəruri edir. 2024-cü ildə inflyasiya səviyyəsi 10%-ə yaxın olarsa, minimum əməkhaqqının da ən azı bu qədər artırılması gözlənilə bilər. Azərbaycanın ümumi daxili məhsul (ÜDM) artımı da minimum əməkhaqqının artırılması üçün əsas göstəricilərdən biridir. Əgər ÜDM-də müsbət dinamika müşahidə olunarsa, minimum əməkhaqqının daha yüksək səviyyədə artırılması mümkündür. Dövlət büdcəsinin imkanları da artımın nə qədər olacağını müəyyən edir. Büdcə gəlirlərinin artması minimum əməkhaqqının artırılması üçün daha geniş imkanlar yaradır. Daha bir mühüm nüans odur ki, minimum əməkhaqqı artdıqca VÖEN ilə çalışanların da sosial ödənişləri artır. Azərbaycanda ən aşağı həddə aylıq maaş alan insanların sayı rəsmi elan olunmasa da, 2022-ci ildə hökumət minimum əməkhaqqının artırılmasının 600 min nəfərə təsir etdiyini açıqlamışdı. Milli Məclisin VI çağırış deputatı Vüqar Bayramov bildirib ki, Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyi minimum əməkhaqqının artırılması ilə bağlı təkliflər hazırlayır və bu il noyabrın 1-nə qədər bu təkliflər müzakirə üçün təqdim olunacaq: “Gözləntilər növbəti ilin yanvarından minimum əməkhaqqının artırılması ilə bağlıdır”. Onun sözlərinə görə, artım faizinin ikirəqəmli olacağı gözlənilir: “Çünki son illərdə orta əməkhaqqıda da ikirəqəmli artım müşahidə edilib”. O qeyd edib ki, nəticədə bu artım 700 min nəfərdən çox vətəndaşın əməkhaqqına, birbaşa gəlirlərinə təsir göstərə bilər: “Nəzərə alsaq ki, minimum əməkhaqqı alanlar daha çox sosial təminata ehtiyacı olan vətəndaşlardır, bu onların sosial təminatının daha da gücləndirilməsinə xidmət etmiş olacaq. Bütövlükdə bu istiqamətdə müzakirələr davam edir və təkliflərin hazırlanması və yeni büdcə paketinin müzakirə olunması və nəticə etibarilə minimum əmək haqqının artmasına imkan verəcək. Konkret məbləği bu ilin payız aylarında müzakirələr göstərəcək”.

Məsələyə fərqli prizmadan yanaşanlar da var. Məsələb, iqtisadçı Natiq Cəfərlinin deməsinə görə, əslində Azərbaycanda da, inkişaf etmiş ölkələrdəki kimi, saatlıq ödəniş sisteminə keçmək yaxşı olardı: “Amma indiki iqtisadi münasibətlərdə bu, o qədər də real görünmür. Azərbaycanın əmək bazarında dövlət sektoru üstünlük təşkil edir, 1.7 milyon muzdla çalışanlar var, onların 900 mini büdcə təşkilatlarında çalışır. Orada da fiksə olunmuş iş saatları var”. O hesab edir ki, ölkədə minimum əməkhaqqı gələn ildən artırılacaq: “İndiki zamanda bunun artırılması üçün büdcədə vəsaitin nəzərdə tutulmasına ehtiyac var. Yeni büdcə isə, çox güman ki, yeni parlament tərəfindən noyabr-dekabr aylarında qəbul olunacaq. Ondan sonra da minimum əməkhaqqı ilə bağlı qərar verilə bilər”. N.Cəfərlinin sözlərinə görə, minimum əməkhaqqının VÖEN-lə çalışanların sosial ödənişlərinə birbaşa təsiri var: “Qanunda çox mənasız asılılıq yaradıblar və minimum əməkhaqqı artan kimi VÖEN-lə çalışanların vergi yükü də artır. Birincisi, bu, qanunla aradan qaldırılmalıdır. İkincisi, minimum əməkhaqqının hesablaması dəyişməlidir. Minimum istehlak səbəti yenidən hesablanmalıdır, yaşayış minimumu özündə daha real rəqəmləri ehtiva edilməlidir”. İqtisadçı hesab edir ki, indiki şəraitdə minimum əməkhaqqı 500 manat olmalıdır: “Bu məbləğ insanların minimum ehtiyaclarını ödəyə bilər. Amma bu da yetərli deyil, çünki elə ailələr var ki, dörd-beş nəfərdən tək bir nəfər işləyir. Onun da minimum əməkhaqqı alması ailənin çox yoxsul vəziyyətə düşməsinə səbəb olur”. Bir daha xatırladaq ki, minimum əməkhaqqı  iqtisadi, sosial şərait nəzərə alınmaqla qanunvericiliklə ixtisassız əməyə və xidmətə görə verilən aylıq ən aşağı əməkhaqqı məbləğidir. Onun dəyişdirilməsi həm dövlət, həm də özəl sektorda çalışanların maaşlarına təsir edir.  Belə ki, birincisi, ölkə üzrə heç bir işəgötürən bundan aşağı maaş verə bilməz, ikincisi isə onun əsasında dövlət sektorunda, yəni büdcədən maliyyələşən sahələrdə çalışan işçilərin aylıq maaşları müəyyən edilir. 

Ramil QULİYEV