Avropa Azərbaycandan daha çox qaz umur, amma “əlini daşın altına qoymaq” da istəmir...
Azərbaycanın Avropa İttifaqı üçün etibarlı tərəfdaş olduğu ötən dövr ərzində tam təsdiqini tapıb və bunu Qərbdə də etiraf edirlər. Elə bu fonda Avropa ilə Azərbaycan arasında enerji sahəsində əməkdaşlıq daha da dərinləşir. Lakin hadisələrin inkişaf axarı bəzi məqamlar üzrə Avropanın özünün enerji təhlükəsizliyinə xələl gətirdiyini göstərir.
Məsələ burasındadır ki, Avropa Azərbaycandan böyük həcmdə qaz alamağa çalışır. Amma bunun üçün maliyyə baxımından özünü kənarda qoymağa can atır. Təbii ki, bu da haqlı olaraq Azərbaycanı qane etmir. Bu xüsusda “Yalan məlumatların ifşası: Dezinformasiyaya qarşı mübarizə” mövzusunda 2-ci Şuşa Qlobal Media Forumunun açılış mərasimində çıxışı zamanı Prezident İlham Əliyev maraqlı nüanslara diqqət çəkərək qeyd edib: “Bu gün Avropanın bizim qaza böyük ehtiyacı var...Bir tərəfdən Avropa bizdən xahiş edir ki, hasilatı artıraq və onu Avropaya nəql edək. Çünki onların buna ciddi ehtiyacı var. Digər tərəfdən, onlar bunu maliyyələşdirmirlər və bu, mənim avropalı həmkarlarımla müzakirələrimdə mövzudur. Avropa İnvestisiya Bankı faydalı qazıntı yanacağı ilə bağlı layihələri maliyyələşdirməyi tamamilə dayandırıb. Avropa Yenidənqurma və İnkişaf Bankı demək olar ki, bu sahəyə maliyyə ayırmır. Cənub Qaz Dəhlizi - bu, 3500 kilometr uzunluğunda olan inteqrasiya edilmiş boru kəməridir, tam həcmdə, 100 faiz həcmlə işləyir. Bu gün Avropa ölkələrinin əlavə qaza böyük ehtiyacı var. Biz Sloveniyadan olan bir şirkətlə saziş imzaladıq və bu da Azərbaycanın doqquzuncu tərəfdaşıdır ki, bizim qazın istehlakçısı olacaqdır. Ancaq Avropanın maliyyə institutları bunu maliyyələşdirmir. Onlar istəyirlər ki, biz Cənub Qaz Dəhlizini 16 milyard kubmetrdən 32 milyard kubmetrə qədər genişləndirək. Söhbət TANAP-dan gedir və TAP-ı 10 milyarddan 20 milyard kubmetrə çatdıraq. Biz oraya milyardlarla pul yatırmalıyıq. Deyə bilərəm ki, Cənub Qaz Dəhlizinə yatırdığımız sərmayənin hələ də tam mənfəətini götürməmişik və bizim neft-qaz sahəsindən əldə etdiyimiz gəlir hələ də bu borcun ödənilməsinə yönəlib. Onlar gözləyirlər ki, biz oraya milyardlarla vəsait yatıraq və eyni zamanda, deyirlər ki, 10 ildən sonra Avropa İttifaqının qaza ehtiyacı yoxdur. Yəni biz ağılsızıq ki, onların ehtiyacı olmadığı qaza 10 milyardlarla vəsait qoyaq? Yəni sonra da deyək ki, bizim qazımız haradadır. Yəni mənim mesajım o oldu ki, gəlin, bu oyuna son qoyaq, faydalı qazıntı yanacağı olmadan yaşamaq mümkün deyil”.
Məsələyə məşhur “The Financial Times” qəzeti də diqqət yetririb. Nəşr yazır ki, Azərbaycan Avropa İttifaqını ölkəyə “yanğınsöndürən” kimi yanaşmaqda, yalnız qısamüddətli qaz sazişləri bağlamaqda ittiham edir. Azərbaycanın Aİ-dəki səfiri Vaqif Sadıqov
bu barədə “The Financial Times” qəzetinə danışıb. O deyib ki, Xəzər dənizində qaz hasilatını artırmaq, Aİ-nin əlavə tələbatını ödəməkdən ötrü maliyyə əldə etmək üçün Bakı uzunmüddətli kontraktlar sarıdan əmin olmalıdır: “Biz üç aydan altı ayadək qaz göndərən yanğınsöndürən ola bilmərik. Bizə kontraktlar lazımdır ki, banklara gedib Xəzər dənizində daha dərin qazma üçün maliyyə istəyək”.
Qeyd edilir ki, 2022-ci ildə Brüssel və Bakı 2027-ci ilədək Azərbaycandan Aİ-yə illik qaz ixracını 20 milyard kubmetrə çatdırmaqla bağlı saziş imzalayıb. Ötən il ixracat 11.8 milyard kubmetr olub. Bu arada blok Uk“The Financial Times”a deyib ki, sözügedən hədəfə çatmaqla bağlı Avropa Komissiyası ilə dərin müzakirələr aparılmasına baxmayaraq, Aİ operatorları uzunmüddətli kontraktlar imzalamağa könülsüz yanaşır, çünki blok 2050-ci iləcən karbohidrogen yanacağından istifadəni məhdudlaşdırmaq, sıfır istixana qaz emissiyaları hədəfinə çatmaq istəyir. Aİ rəsmiləri isə kommersiya sazişlərini milli hökumətlərin deyil, şirkətlərin bağladığını bildirir. Qəzetə danışan Aİ rəsmisi isə bildirib ki, blok Azərbaycana çox maraqlı bazar təklif edir, amma onu maliyyələşdirə bilmir. Mövcud qaydalar Aİ büdcəsinin mədən yanacağı infrastrukturuna xərclənməsinin qarşısını alır. Bu arada Azərbaycan Avropaya Ukrayna vasitəsilə də qaz çatdıra bilər. Bu ilin sonunda Ukrayna ilə Rusiya arasında sazişin müddəti başa çatır. Elə prezident İlham Əliyev Şuşada keçirilən media tədbirində deyib ki, Ukrayna və Aİ bu müqavilənin uzadılmasında yardımçı olmaq üçün Bakıya müraciət edib. O, Rusiya ilə bu baxımdan danışıqlar aparıldığını deyib: “Hesab edirəm ki, bu müqavilənin uzadılması mümkündür. Bu, Rusiya üçün də faydalı olacaq, çünki o istiqamətdə 50 milyard kubmetrdən artıq premium bazarında satılacaq qazı var”. Rusiya qazının Avropaya Ukrayna ərazisi ilə tranzitinə dair razılaşma 2019-cu ildə imzalanıb. Bu qazın əsas alıcıları Slovakiya və Avstriyadır. Burada onu da qeyd etmək yerinə düşər ki, son illər ərzində təkcə neft-qaz sektorunda deyil, eyni zamanda, bərpaolunan enerji sahələrində də nəzərəçarpacaq uğurlar əldə olunur. “Advisian” konsaltinq şirkətinin hesabatına əsasən, iqtisadi cəhətdən səmərəli nəqliyyat tədbirləri görüləcəyi təqdirdə Azərbaycan “yaşıl hidrogeni” Avropanın hər hansı yerindən daha ucuz qiymətə istehsal edə bilər. Çünki ölkəmiz təbii qaz ehtiyatları sayəsində “mavi hidrogen” bazarının inkişafı üçün böyük potensiala malikdir. Bu da Avropada ekvivalent istehsalla müqayisədə, xərcləri azaltmağa imkan yaradır.
Ramil QULİYEV
