Sülh üçün Azərbaycandan Ermənistana mühüm təklif... COP29-a qədər önəmli yeniliklər ola bilər

Rəsmi Bakı yüksək səviyyədə bəyan edib  ki, Azərbaycan və Ermənistan daha geniş razılaşmanın müzakirəsini davam etdirən zaman gələcək sülh müqaviləsinin əsas prinsipləri ilə bağlı sənəd imzalamağı müvəqqəti tədbir kimi təklif edir. Bu barədə danışmazdan öncə qeyd edək ki, Azərbaycan prezidenti İlham Əliyev süıh sazişinin mətninin 80-90 faiz hazır olduğunu deyib, lakin Ermənistanın Qarabağın müstəqilliyinə dolayı istinadı aradan qaldırmaq üçün konstitusiyaya dəyişiklik etmədən onu imzalamağın mümkün olmadığını bir daha vurğulayıb.

“Yalan məlumatların ifşası: Dezinformasiyaya qarşı mübarizə” mövzusunda 2-ci Şuşa Qlobal Media Forumunun açılış mərasimində prezident İlham Əliyev qeyd edib: “Azərbaycan öz suverenliyini ötən ilin sentyabrında bərpa etdikdən sonra biz daha üç ay gözlədik ki, Ermənistan nəhayət, danışıqlara yenidən başlasın. Yəni praktiki baxımdan, mahiyyət etibarilə real danışıqlar altı aydır - dekabr ayından başlayaraq gedir və o, xarici işlər nazirləri səviyyəsində həyata keçirilir. Müxtəlif ölkələrdə bir neçə görüş keçirilibdir. Sülh sazişinin mətninə gəldikdə, mənə xarici işlər naziri tərəfindən verilən məlumata görə, mətnin 80-90 faizi razılaşdırılıb. Ona görə də Ermənistan həmin o müddəanı və terminologiyanı oradan götürməyə razı oldu və beləliklə, normallaşma prosesində irəliləyiş baş verdi”. Hər iki tərəf sülh sazişində irəliləyiş əldə etməyə çalışır. Azərbaycan prezidentinin xarici siyasət məsələləri üzrə müşaviri Hikmət Hacıyev “Reuters” agentliyinə əsas prinsiplərə dair sənədin müvəqqəti tədbir kimi qiymətləndirilə biləcəyini, ikitərəfli münasibətlərin əsasını təşkil edə və iki ölkə arasında qonşuluq münasibətlərini təmin edə biləcəyini bildirib. Hacıyev əlavə edib ki, sənəd noyabrda Azərbaycanda COP29 iqlim sammiti keçirilənə qədər imzalana bilər. Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyan iyun ayında Azərbaycanla sülh müqaviləsinin tamamlanmaq üzrə olduğunu, lakin ölkəsinin konstitusiyasını dəyişdirmək tələblərini qəbul etməyəcəyini bildirib. Bu açıqlamalardan sonra, kəndlərin Azərbaycana qaytarılması da daxil olmaqla, onun siyasətini pisləyən və istefasını tələb edən etirazlar dalğasının növbəti aksiyasında polislə nümayişçilər arasında qarşıdurma yaranmışdı. İyulun 5-də Ermənistanın Konstitusiya günündə Paşinyan bildirib ki, ölkənin “insanların yaratdığı, qəbul etdiyi, orada yazılanların onların yaratdığı dövlət haqqında və bu dövlətdə insanlar və vətəndaşlar arasında münasibətlər haqda təsəvvürlərini əks etdirən” yeni konstitusiyaya ehtiyacı var. Bu arada qeyd edək ki, Azərbaycan Ermənistanı COP29 iqlim sammitinə dəvət edib. Hikmət Hacıyev bildirib ki, İrəvana rəsmi dəvət göndərilib: “COP29-un prezidenti Muxtar Babayev Ermənistanın xarici işlər nazirinə dəvət məktubu göndərib”. O qeyd edib ki, hər iki ölkənin rəsmi diplomatik münasibətləri olmadığı halda bu məktubun göndərilməsi Azərbaycanın xoşməramlı və inklüziv yanaşmasının nümunəsidir. Bununla yanaşı,  prezidentin köməkçisi əlavə edib ki, COP29 qlobal səydir və həlledici danışıqlar Ermənistan və Azərbaycanın hüdudlarından kənara çıxır: "İndi Ermənistan hökumətinin qərar vermə vaxtıdır". 

Baş verənləri şərh edən  Rusiya Siyasi Araşdırmalar İnstitutunun direktoru Sergey Markov bildirir ki, Azərbaycanla Ermənistan arasında sülh prosesi müsbət istiqamətdə gedir: "Yəqin ki, noyabrda COP29-da sülh müqaviləsi imzalamaq olardı. Bu il Azərbaycan və Ermənistan arasında sülh müqaviləsinin imzalanması perspektivləri kifayət qədər yüksəkdir. Ermənistan Bakının şərtlərini qəbul etməyə hazırdır. Artıq iki ölkə arasında 12 km sərhədin demarkasiyası həyata keçirilib, Ermənistan əvvəllər işğal etdiyi kəndlərini Azərbaycana qaytarıb. Deyə bilərik ki, ikitərəfli sülh prosesi də Ermənistanın istəyi ilə gedir. Əminəm ki, respublikanın hakimiyyət orqanları da Azərbaycana qarşı bütün ərazi iddialarını ölkə Konstitusiyasından çıxaracaq, Azərbaycanın tələb etdiyi budur”. O bildirib ki, prinsipcə, Ermənistan hakimiyyəti həqiqətən də Azərbaycanla sülhə sadiqdir: “Baxmayaraq ki, vaxtaşırı Ermənistan hökumətinin nümayəndələri Konstitusiyanın dəyişdirilməsi ilə sülh müqaviləsinin bağlanması prosesinin heç bir əlaqəsi olmadığını deyirlər. Bunun fonunda Ermənistanın baş naziri vaxtaşırı deyir ki, ölkə Konstitusiyasının həqiqətən də dəyişdirilməsi lazımdır, çünki bu, reallıqlara cavab vermir. Noyabrda Bakıda keçiriləcək BMT-nin iqlim konfransına qədər hər şey bu sazişin imzalanmasına doğru gedir. Düşünürəm ki, Paşinyan hər şeyi xalqa necə təqdim edəcəyini və vəziyyətdən necə çıxacağını tapacaq. Hər halda, Ermənistan üçün Azərbaycanla sülh imzalasa, bu, daha yaxşı olar. Ölkə həyatında yeni səhifə açılacaq”. İndilikdə politoloqlar Azərbaycanla Ermənistan arasında ümumi müddəları əhatə edən çərçivə sazişinin imzalanmasını vacib hesab edir. Çünki bu halda sərhədlər açıla, delimitasiya prosesi davam etdirilə bilər. Ermənistan bu fonda Zəngəzur dəhlizinin açılması istiqamətində addımlar atmalıdır. Eləcə də Türkiyə ilə Ermənistan arasında münasibətlər tənzimlənəndən sonra erməni ictimai rəyi konstitusiya və referendumun keçirilməsini dəstəkləyəcək. Yalnız o zaman Ermənistan konstitusiyadakı ərazi iddiaları ilə bağlı müddəaları çıxara biləcək. TASS-ın baş direktorunun birinci müavini Mixail Qusman bu xüsusda qeyd edir ki, Azərbaycan Ermənistanla tezliklə sülh müqaviləsinin imzalanması üçün bütün səylərini göstərir: "Ümid etmək istərdim ki, Ermənistan tərəfi də buna eyni addımlarla cavab verəcək. Amma Ermənistanın baş nazirinin Azərbaycan prezidenti İlham Əliyevlə Londonda görüşməkdən imtina etməsi düşünülmüş və çox da perspektivli mövqe deyil". 

Tahir TAĞIYEV