Paşinyanın London görüşündən imtinasının səbəbi açıldı - dəhliz...

Sülh prosesini əngəlləyən Ermənistan bunu Avropa Siyasi Birliyinin Lodonda keçirilən növbəti sammitində bir daha nümayiş etdirdi. Belə ki, Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyan Böyük Britaniyada Azərbaycan prezidenti İlham Əliyevlə görüşdən imtina edib. Azərbaycan prezidentinin köməkçisi - Prezident Administrasiyasının xarici siyasət məsələləri şöbəsinin müdiri Hikmət Hacıyev bu xüsusda bildirib: 

“Avropa Siyasi Birliyinə ev sahibliyi edən Böyük Britaniya tərəfindən belə bir görüşün keçirilməsi təklif olunmuşdu... Ermənistanın bu görüşdən imtina etməsini biz onun dialoqdan və sülh gündəliyinin irəli aparılmasından geri çəkilmək niyyətinin bir təzahürü kimi qiymətləndiririk”. 

İndi maraq doğuran məqam hansı səbəblərdən Ermənistanın sülh prosesini pozmağa çalışmasıdır. Bu fonda erməni politoloq Stepan Danielyan maraqlı bir iddia səsləndirib. O deyib ki, Londonun əsas diqqət etdiyi məqam Orta Dəhlizdir: “Təbii ki, detalları bilmirik, amma məntiqi anlamağa çalışaq. Görüşə Britaniya tərəfi təşəbbüs göstərib və təbii ki, Britaniyanın gündəliyinə uyğun görüş keçirilməli idi. Böyük Britaniyanın Azərbaycanda və Mərkəzi Asiyada, xüsusən də mədən sektorunda on, hətta yüz milyardlarla investisiyası var. O, Orta Dəhliz məsələsi ilə məşğul olmalıdır, yəni Ermənistan Zəngəzur bölgəsində nəzarətindən əl çəkməlidir. Azərbaycanın da bununla bağlı tələbi var. Ehtimal etmək olar ki, Ermənistan nümayəndə heyəti bu gündəliyi rədd edərək fərqli gündəmlə görüş təklif edib, Azərbaycan isə gündəmi dəyişməkdən imtina edib”. Qeyd edək ki, 2022-ci ildə Rusiyanın Ukraynaya tammiqyaslı müdaxiləsindən sonra Avropa İttifaqı Şurası tərəfindən yaradılmış Avropa Siyasi Birliyi indiyədək dörd sammit keçirib. Bu sammitlərin çərçivəsində Azərbaycan və Ermənistan liderləri arasında iki dəfə görüş olub. 2022-ci ildə Praqada keçirilən ilk sammitdə tərəflər 1991-ci il Almatı Bəyannaməsinə uyğun olaraq bir-birinin ərazi bütövlüyünü tanıdıqlarını bəyan ediblər. Onlar ikinci dəfə Kişinyov sammiti çərçivəsində görüşüblər. Lakin Azərbaycan ötən ilin oktyabrında Qranadada keçirilən sammiti boykot edib. Praqada keçirilən sammit zamanı prezident İlham Əliyev ilə Nikol Paşinyan arasında Avropa İttifaqı Şurasının prezidenti Şarl Mişelin və son dəqiqədə danışıqlar masasına “özünü yetirən” Fransa prezidenti Emmanuel Makronun iştirakı ilə qeyri-rəsmi görüş baş tutdu. Moldovada isə, görüş daha geniş tərkibdə keçirildi və Praqadakı görüş iştirakçıları ilə yanaşı, həmin tədbirdə Almaniyanın Federal Kansleri Olaf Şolts da iştirak etdi. Amma sonradan Makronun birtərəfli mövqeyi və əsassız iddiaları bu formatda görüşün keçirilməsinə imkan vermədi. Paşinyanın gözlənilmədən Fransa liderinin iştirakı ilə bağlı öz şərtlərini irəli sürməsi, faktiki olaraq, Qranada görüşünün baş tutmamasına gətirib çıxardı. İndi eyni hal Londonda da müşahidə olunur. 

Erməni siyasi şərhçi Hakob Badalyanın fikrincə, məhz Bakının xahişi ilə Böyük Britaniyanın baş naziri Londonla Bakının sıx iqtisadi əlaqələri və onilliklər boyu davam edən əməkdaşlığı nəzərə alaraq görüşün təşəbbüskarı olmağa cəhd edib. Badalyan hesab edir ki, Bakı bu addımı ilə göstərməyə çalışıb ki, ikitərəfli görüşü rədd etmir, İrəvan isə Londonun vasitəçiliyi ilə üçtərəfli görüş təklifini rədd edir. Bununla İrəvan sülhə xələl gətirir və burada geosiyasi faktorlar da var. Bu xüsusda keçmiş xarici işlər naziri Tofiq Zülfüqarov qeyd edir ki, Paşinyanın görüşdən imtinası başqa mənbədən gələn tapşırıqla olub: “Əminəm ki, bu tapşırığı Rusiya verib. Bu dəqiqə Rusiyadan Paşinyana Qərb istiqamətində olan siyasi addımlarına görə güclü təzyiqlər var. Ermənilər bu addımla Rusiyaya göstərmək istəyirlər ki, ona sadiqdirlər. Bu imtinanın sonrasını gözləmək lazımdır, çünki tədbirlər davam edir. Aydındır ki, görüşün təşəbbüskarı Böyük Britaniya tərəfidir. Bəzi mənbələr bildirir ki, ermənilər Böyük Britaniyanın vasitəçilik etməsini istəmirlər. Həmçinin Ermənistan mühitində müxtəlif versiyalar səslənir ki, noyabrda onlar Qərbə yönələn siyasətdən imtina etməlidir. Çünki hazırda Baydenin qalib gəlmə şansı çox azdır və İrəvanın Qərbə yönəlik siyasətində ermənilərə təkcə Fransanın dəstəyi bəs eləməz. Ona görə də Qərblə hansısa inteqrasiya prosedurlarına ehtiyat edirlər”. Erməni politoloq Beniamin Matevosyan isə qeyd edir ki, Britaniyanı və Qərbi Zəngəzur dəhlizinin açılması maraqlandırır: “Bu fonda Ermənistan nə vaxtsa Zəngəzur dəhlizi ilə bağlı problemlə üzləşəcək. Qərb dəhlizin açəılmasını tələb edir”. Ermənistan Dövlət Gəlirləri Komitəsinin keçmiş rəhbəri David Ananyan da bu fikirdədir: “Vaxtilə Ermənistanın çəkməli olduğu Mehri dəmir yolunun açılmasından danışılırdı. Vaxtilə 4-ü Türkiyəyə, 3-ü Azərbaycana olmaqla, 7 qovşaqdan bəhs edilirdi. Hakimiyyət ictimai müzakirə təşkil etmədiyi üçün bu gün nədən söhbət getdiyini bilmirəm. Bircə onu bilirəm ki, Zəngəzur dəhlizi Çindən Avropaya gedən Orta Dəhlizin bir hissəsidir. Əgər Şimal-Cənub marşrutunda benefisiarlar Ermənistandan keçə bilən Hindistan və Rusiyadırsa, Orta Dəhlizin benefisiarı Türk dünyası və Çindir. Zəngəzur dəhlizi Rusiya və İrana qarşı yönəlmiş geosiyasi problemi də həll edəcək”. Onun sözlərinə görə, Ermənistan hakimiyyəti Qərblə əməkdaşlıq edərək, əslində, Zəngəzur dəhlizinin açılması layihəsini həyata keçirmək yolu ilə gedir.

Nahid SALAYEV