Qərb Ermənistanı Rusiyadan qoparmaq üzrədir - Azərbaycan üçün də maraqlı məqamlar var...
“Ermənistan və Azərbaycan sülh danışıqlarında irəliləyiş əldə edib”. Bunu İrəvana səfər edən ABŞ dövlət katibinin köməkçisi Uzra Zeya deyib. ABŞ Dövlət Departamentinin mətbuat xidmətinin rəhbəri Metyu Miller Vaşinqtonda keçirdiyi brifinqdə sülh müqaviləsinin tezliklə bağlanmasının vacibliyini vurğulayaraq, bu xüsusda konsensusun olduğunu bildirib:
“Bu ölkələr arasında sülh sazişi həm onlar, həm də region üçün çox böyük əhəmiyyətə malikdir – regionda sülh, sabitlik, təhlükəsizlik üçün vacibdir. Biz həqiqətən sülh sazişinin mümkün olduğuna inanırıq, ancaq bu, tərəflərdən bəzi çətin seçimlər və ağır kompromislər tələb edir. Biz onları fikir ayrılıqlarının yekun həllinə və razılığa gəlməyə təşviq etməyə davam edirik”.
Ekspertlərə görə, Vaşinqtonda NATO sammiti çərçivəsində Azərbaycan və Ermənistan xarici işlər nazirləri Ceyhun Bayramov və Ararat Mirzoyanın ABŞ dövlət katibi Etnoni Blinkenin iştirakı ilə görüşü tarixi sülh müqaviləsinin bağlanması və dövlətlərarası münasibətlərin qurulması istiqamətində müəyyən addımların atıldığını göstərir. İştirakçılar bu istiqamətdə işi davam etdirmək barədə razılığa gəliblər. Belə vəziyyətdə Ermənistan müxalifətinin nümayəndələri iddia edirlər ki, ABŞ ilk növbədə Ermənistandan Azərbaycana yeni güzəştlərə gedilməsinə çalışır. Keçmiş prezident Robert Köçəryanın “Hayastan” fraksiyasından deputat Artur Xaçatryan bununla bağlı qeyd edir: “Daha güzəştə getmədiyimiz nə qaldı ki? Ərdoğan bunu Millerdən əvvəl demişdi. Bu yenə də Zəngəzur dəhlizi söhbətidir. Bizim daha güzəşt ediləsi heç nəyimiz yoxdur. Biz yalnız Nikol Paşinyanı güzəşt edə bilərik. İstəyirlərsə, gəlib aparsınlar”.
Keçmiş prezident Serj Sarkisyana bağlı “Şərəfim var” müxalifət fraksiyasından daha bir deputat Tiqran Abrahamyan da güman etdiyini bildirib ki, Vaşinqton Bakıya dəhliz məsələsində güzəştə gedilməsini istəyir. O, ABŞ-ın Ermənistanın suverenlyini dəstəkləməsinə dair bəyanatlarını rədd edib. NATO da öz növbəsində sülh prosesini dəstəklədiyini və ABŞ-ın, Avropa İttifaqının iştirakı ilə İrəvanla Bakı arasında münasibətlərin normallaşmasına yardım etməyə hazır olduğunu bildirib. NATO baş katibinin xüsusi nümayəndəsi Havyer Kolomina alyansın mövqeyinin məhz bu istiqamətdə olduğunu vurğulayıb. ABŞ dövlət katibinin köməkçisi Uzra Zeya məsələnin konkret istiqamətdə irəliləməsi üçün İrəvana gəlib. Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyanla görüşdə o, ABŞ administrasiyasının Ermənistanla əməkdaşlığın inkişafına və möhkəmlənməsinə böyük əhəmiyyət verdiyini, ölkədə demokratik institutların inkişafına yönəlmiş texniki və maliyyə dəstəyinin daimi olacağını bəyan edib. Həmsöhbətlər Ermənistan-Azərbaycan sülh prosesinə də toxunublar. Uzra Zeya ABŞ-ın iki ölkə arasında həqiqi sülhün bərqərar olmasına, regionda təhlükəsizlik və sabitliyin təmin olunmasına kömək etməyə davam edəcəyini vurğulayıb. Rusiyada hesab olunur ki, İrəvan hər vəchlə Moskvanın vasitəçiliyindən imtinaya can atır. Bu səbəbdən ABŞ-la təmasları artırır. Nəticədə Kreml İrəvana daha çox qəzəblənir. Erməni politoloq Armen Xanbabyan bunlar fonunda qeyd edir: “Bu səylərin yaxın gələcəkdə müsbət nəticə verəcəyi ehtimalı azdır, çünki bu gün hamı başa düşür ki, indiki Ermənistan administrasiyası “axsaq ördək”dir və ABŞ-da seçkilərdən sonra hakimiyyət dəyişikliyi çox böyük ehtimaldır”. Onun fikrincə, buna görə də Amerika tərəfi Ermənistan-Azərbaycan arasında sülhün əldə olunmasında israr etməkdə davam edir, çünki sülh sazişinin imzalanması hazırkı administrasiya üçün beynəlxalq aləmdə mühüm uğur olardı.
Bunun fonunda iyulun 15-dən Ermənistanda ənənəvi erməni-amerikan sülhməramlı təlimləri başlayıb. Onlara Ermənistan Silahlı Qüvvələrinin sülhməramlı briqadasının, ABŞ-ın Avropa və Afrikadakı ordusunun və Kanzas Milli Qvardiyasının hərbçiləri cəlb olunub.
Təlimlər sülhməramlı tapşırıqların icrası zamanı münaqişə tərəfləri arasında sabitləşdirmə tədbirlərini əhatə edir. Xanbabyanın qeyd etdiyi kimi, Kanzas Milli Qvardiyası uzun müddətdir ki, Ermənistanla müvafiq iş aparır, erməni sülhməramlılarını müxtəlif beynəlxalq missiyalara hazırlayır. O da maraqlıdır ki, Ermənistan tərəfi son vaxtlar yeni atom elektrik stansiyasının tikilməsi ideyasını fəal şəkildə təbliğ etməyə başlayıb. Mövcud “Metsamor” atom elektrik stansiyası, birincisi, çox köhnəlib, ikincisi, 1988-ci ildə baş vermiş dağıdıcı zəlzələ nəticəsində xeyli ziyan görüb. Və bir neçə il əvvəl stansiyada genişmiqyaslı yanğın olub. MAQATE Ermənistanın AES-in bir neçə dəfə modernləşdirilməsi və təmir olunduğu üçün təhlükə yaratmadığını desə də, buna baxmayaraq, yaxın gələcəkdə onun bağlanmağa məcbur olacağı aydındır. Onun rəsmi xidmət müddəti 2026-cı ilə qədərdir. Problem ondadır ki, Ermənistan bu gün respublikada hansı növ AES-in istismarı üçün daha münasib olacağı seçimi qarşısındadır. Ola bilsin ki, bunlar modul tipli, kiçik atom elektrik stansiyaları olacaq.
Artıq ABŞ, Rusiya, Cənubi Koreya və Çin Ermənistanda yeni atom elektrik stansiyasının tikintisinə maraq göstərib. Hazırda həm amerikalılarla, həm də Cənubi Koreyadan olan mütəxəssislərlə danışıqlar davam edir. Bir sıra şərhçilər hesab edir ki, bu yolla Ermənistan Rusiyadan daha da uzaqlaşmaq istəyir. Erməni atom elektrik stansiyası uzun müddət Rusiya tərəfinin idarəçiliyində olub. Və bu günə qədər stansiyanın yanacağı və onun nüvə tullantıları Rusiya Federasiyasının nəzarəti altındadır. Bununla belə, Xanbabyanın qeyd etdiyi kimi, yeni AES-in xarici şirkət tərəfindən tikiləcəyi təqdirdə, nüvə yanacağının Rusiya tərəfindən utilizasiyası davam etməyəcək. bu da Rusiyanın Ermənistana əlavə təzyiq vasitəsi olacaq. Xanbabyan bu xüsusda bildirir: “Ermənistan iqtisadiyyatının və ticarətinin böyük hissəsi Ermənistanın Avrasiya İqitisadi İttıfaqına üzvlüyünə əsaslanır. Buna görə də, baş nazir Nikol Paşinyan yaranmış münaqişəni yekunlaşdıraraq bəyan edib ki, Ermənistanın Aİ-yə üzv olmaq ərizəsi ilə bağlı referendum olmayacaq. Çünki biz ilk növbədə Avropanın Ermənistana ehtiyacı olub-olmadığını anlamalıyıq”.
Tahir TAĞIYEV
