ABŞ dollarından imtina edənlərin sayı sürətlə artır - dollarsızlıq dövrü başladı

Dünyada getdikcə daha çox ölkə dollardan uzaqlaşmağı seçir. Bu gün 81 ölkədə bu və ya digər şəkildə dedollarizasiya aparılır, daha 6 ölkə dollardan imtina etmək kursu seçib.

Son hesablamalar göstərir ki, dünya ölkələrinin 40%-dən çoxu dedollarizasiya siyasətini intensiv hala gətirib. 2024-cü ilin məlumatlarına görə, bu gün dünyanın 50 ölkəsi açıq şəkildə Amerika valyutasını boykot etdiyini elan edir və qlobal iqtisadiyyatda dolların mövqeyini zəiflətməyə çağırır. Daha 31 dövlət beynəlxalq ödənişlərdə milli valyutaya keçir, dolların dövriyyəsi məhdudlaşdırılır. İlin əvvəlindən altı ölkə dollara münasibətini dəyişib. Bunlar Zimbabve, Nigeriya, Burkina Faso, Konqo, Sudan və Maldivdir. Amma 112 ölkə dollardan başqa dövlətlərlə ödənişlər üçün, bəziləri isə hətta rəsmi valyuta kimi istifadə edirlər. Amma bu gün dünya üzrə SWIFT hesablaşmalarının artıq 48%-dən az hissəsi ABŞ dollarındadır. Beynəlxalq Valyuta Fondunun məlumatına görə, dünya əmanətlərinin əsas hissəsi dollarda saxlanılsa da, bu göstərici də son illərdə azalır. bir müddət əvvəl isə “The New York Post” qəzeti belə bir məqama diqqət çəkmişdi ki, BRİKS ölkələri qrupunun (Braziliya, Rusiya, Hindistan, Çin və Cənubi Afrika) səyləri sayəsində dünya iqtisadiyyatının dedollarizasiyası baş verə bilər, bu, ABŞ üçün ağır nəticələrə səbəb olacaq: “ABŞ dollarının əsas əhəmiyyəti ondan ehtiyat valyuta kimi istifadə olunmasıdır. Bu vəziyyət ABŞ-ın qlobal liderliyinin əsasını təşkil edir. Belə ki, dünya iqtisadiyyatının dollarlaşması Vaşinqtona beynəlxalq maliyyə siyasətinin formalaşmasına qeyri-mütənasib dərəcədə böyük təsir bağışlayır, digər dövlətlər isə ABŞ-ın qərarlarına uyğunlaşmaq məcburiyyətində qalırlar. Amma dolların ehtiyat valyuta funksiyasını itirməsi xarici siyasət məsələlərində Vaşinqtona tabe olmaq istəməyən ölkələrə ABŞ sanksiyalarından immunitet qazanmağa imkan verəcək. Bundan əlavə, dünya iqtisadiyyatının dedollarizasiyası Amerikanın daxili bazarında problemlər yaradacaq. Nəticədə ABŞ valyutasının alıcılıq qabiliyyəti və beynəlxalq iqtisadi münasibətlər iştirakçılarının onun sabitliyinə inamı aşağı düşə bilər ki, bu da daxili maliyyə bazarında faiz dərəcələrinin artmasına, inflyasiyanın yüksəlməsinə və dövlət büdcəsində böyük kəsirə gətirib çıxara bilər”.

Bunlar fonunda “Asia Times” nəşri yazır ki, ABŞ-ın maliyyə naziri Canet Yellen dolların qlobal iqtisadiyyatda ehtiyat valyuta kimi payının azalmasından narahatlığını bildirib. Nəşrin məlumatına görə, Amerika departamentinin rəhbəri Konqresin dinləmələri zamanı dedollarizasiyadan şikayətlənib. Halbuki, 2022-ci ildə nazir Amerika valyutasının ciddi rəqiblərinin olmadığını bəyan edirdi. Lakin son məlumatlar vəziyyətin dəyişdiyini göstərir. Nəşrin məlumatına görə, beynəlxalq ödənişlərdə dolların payı 2011-ci ildəki 73%-dən 2023-cü ildə 58%-ə qədər azalıb. “Eurizon SLJ Capital”ın analitiki Stiven Cen dolların 2022-ci ildə ehtiyat valyuta kimi bazar payında "ağıla gəlməyəcək bir eniş" yaşadığını bildirir. Onun sözlərinə görə, buna səbəb anti-Rusiya sanksiyalarının aqressiv şəkildə tətbiqi ola bilər: "ABŞ və müttəfiqlərinin Rusiyaya qarşı gördüyü fövqəladə tədbirlər əhəmiyyətli valyuta ehtiyatları olan ölkələri çaşdırıb". “Asia Times” yazır ki, bu fonda Qlobal Cənub ölkələri alternativ tapmaq üçün güclərini birləşdirməyə çalışır. Rusiyanın Milli Tədqiqat Universiteti Ali İqtisadiyyat Məktəbinin Ali Biznes Məktəbinin eksperti Aleksey Baçerov deyir ki, dedollarizasiya prosesi uzun müddətdir davam edir, beynəlxalq ehtiyatlarda dolların payı durmadan azalır: “Bu, təkcə siyasi amillərlə bağlı deyil. Dünyanı dollardan imtina etməyə sövq edən bir çox obyektiv səbəblər var. Əsas olanlardan biri inkişaf etməkdə olan ölkələrin iqtisadiyyatlarının böyüməsidir ki, onlar getdikcə daha çox təkcə dollarla deyil, həm də digər valyutalarda, o cümlədən öz valyutalarında ticarət əməliyyatları aparırlar. Təbii ki, Rusiyaya qarşı sanksiyalar, suveren ehtiyatların bloklanması və onların özgəninkiləşdirilməsi ilə bağlı ritorika kimi son hadisələr dollardan imtina prosesini sürətləndirir. Hazırda bir çox ölkələr nə dollardan, nə də ona xidmət edən ödəniş sistemlərindən asılı olmamaq üçün ehtiyatlı davranır, eyni vaxtda digər valyutalarda ödənişlər qurur. Bu, o deməkdir ki, davamlı müsbət nəticələr əldə edilən və çatışmazlıqlar aradan qaldırılan kimi keçid prosesi dəfələrlə sürətləndiriləcək”. Nyu-York ştatından senatorluğa müstəqil namizəd Dayan Sayre isə qeyd edir ki, Amerika hakimiyyətinin siyasəti dünya iqtisadiyyatının dedollarizasiyası prosesini başladıb: “Düşünürəm ki, bu artıq baş verir. Bizim siyasətimizə görə düşünürəm ki, insanların sadəcə seçimi yoxdur. Düşünürəm ki, əgər Birləşmiş Ştatlar bizim qurucu atalarımız Hamilton, bizim ilk maliyyə naziri Con Quincy Adams, hətta Linkoln və ya Con Kennedi tərəfindən aydın şəkildə formalaşdırılan siyasətlərə riayət etsəydi, bu baş verməzdi. Amma indi bu baş verir”. Onun fikrincə, valyuta və sabit məzənnələr səbətinə keçmək məqsədəuyğun olardı: "İnsanların milli iqtisadiyyatlar üçün dağıdıcı nəticələrə səbəb olan valyuta spekulyasiyası üçün istifadə etdiyi boşluğu bağlamalıyıq”. 

Ramil QULİYEV