Azərbaycandan Rusiyaya ixrac kəskin artır - dollardan imtina təsirini göstərir...

Azərbaycanın əsas ticarət tərəfdaşıları sırasında yer alan Rusiyada milli valyuta ilə bağlı maraqlı proseslər cərəyan edir. Söhbət rublun möhkəmlənməsi və bunun Azərbaycanla da ticarətə təsirindən gedir. Son üç ayda Rusiya rublu dollara nisbətən təxminən 10% möhkəmlənib ki, bu da şimal qonşumuza mal idxalının kəskin azalması ilə izah olunur. 

İyunun sonunda valyuta gəlirlərinin məcburi satışını 80%-dən 60%-ə endirmək qərarı da rublun möhkəmlənməsini dayandırmağa kömək etməyib. Xarici valyutaya tələbin azalması fonunda rublun möhkəmlənməsini dayandırmaq üçün hökumət ixracatçılar tərəfindən valyuta satış dərəcəsini yenidən aşağı salıb. İqtisadçıların fikrincə, yaxın aylarda rublun əhəmiyyətli dərəcədə zəifləyəcəyini gözləmək olmaz. Qeyd edildiyi kimi bu günlərdə Rusiya hökuməti ölkədə ABŞ dollarının məzənnəsinin aşağı düşməsinə cavab olaraq ixracatçılar tərəfindən xarici valyutanın məcburi satışı ilə bağlı tələbləri 80%-dən 60%-ə endirib. Lakin hakimiyyətin bu qərarı rublun ABŞ dolları qarşısında möhkəmlənmə meylini dəyişməyib. Və buna görə də, baş nazir Mixail Mişustinin kabineti ixracatçılar tərəfindən xarici valyutanın gəlirlilik dərəcəsinin yeni azaldılmasını elan etdi,  indi bu göstərici 60% -dən 40% -ə qədər azalıb. Hpkumət üç həftə əvvəl olduğu kimi, valyutanın repatriasiya məzənnəsinə yenidən baxılmasını “milli valyutanın məzənnəsini sabitləşdirmək və valyuta likvidliyinin kifayət qədər səviyyəsinə nail olmaq” maraqları ilə izah edir. Milli valyutanın məzənnəsinin sabitləşdirilməsi zərurəti Federal Gömrük Xidməti tərəfindən qeydə alınan 2024-cü ildə Rusiya xarici ticarətinin strukturunda əhəmiyyətli dəyişiklik fonunda yaranıb. Belə ki, 2024-cü ilin beş ayında Rusiya idxalının həcmi ötən ilin eyni dövrü ilə müqayisədə 8,5% azalaraq cəmi 107,8 milyard dollar təşkil edib. Federal Gömrük Xidmətinin məlumatına görə, 2024-cü ilin yanvar-may aylarında Rusiyanın ixracı təxminən 0,6% azalaraq 172,1 milyard dollar olub. Beləliklə, xarici ticarət balansı artır və idxal mallarının alınması üçün valyutaya tələbat azalır. Bu fakt Rusiya hökumətini ayda bir dəfədən çox valyuta gəlirlərinin satışı normasına yenidən baxmağa məcbur edir. Maliyyə analitiki Pavel Ryabov qeyd edir ki, Rusiyada cari əməliyyatlar hesabının profisiti ilin birinci yarısında yüksək səviyyədə qalır. Onun sözlərinə görə, ilin birinci yarısında cari hesabın 40 milyard dollara yaxın profisiti güclü nəticədir: “Rusiya valyuta bazarının və rublun məzənnəsinin sabitliyinin sirri çox sadədir. Tarixi standartlara görə, yüksək cari əməliyyatlar hesabının profisiti, valyuta daxilolmalarının rekord dərəcədə qaytarılması, xarici borcların ödənilməsi intensivliyinin azalması, 2022-ci il və 2023-cü ilin birinci yarısı üçün xarakterik olan toksik kapital axınının intensivliyinin azalması, üstəgəl Rusiya Bankının valyuta bazarında balanslaşdırma əməliyyatları buna təsir edir. Rəsmi statistika göstərir ki, həqiqətən də Rusiya Federasiyasına idxalla bağlı problemlər var. Və bu ödəmə qabiliyyəti böhranı ilə əlaqəli deyil. İndi gəlirlər və əmanətlər rublun devalvasiya sürətindən daha sürətlə artır və idxalla bağlı problemlər ödənişlərdə məhdudiyyətlər, ABŞ və müttəfiqlərin təzyiqi nəticəsində daha güclü ixrac nəzarəti ilə bağlıdır”. 

Maraqlıdır ki, Rusiya Mərkəzi Bankı ənənəvi olaraq xarici valyuta gəlirlərinin məcburi satışı ilə bağlı tələblərin saxlanmasına etiraz edir. Bununla yanaşı, Mərkəzi Bank rəsmiləri rublun kəskin şəkildə zəiflədiyi dövrlərdə belə valyuta nəzarəti tədbirlərinə mənfi münasibətini dəyişmir. Mərkəzi Bank, xüsusilə, 2024-cü ilin may ayından etibarən valyuta gəlirlərinin satışı ilə bağlı tələbləri tamamilə ləğv etməyə çalışdı. Lakin rublun sabitliyində daha çox maraqlı görünən hökumətin mövqeyi baş bankir Elvira Nabiullinanın arqumentlərindən daha güclü oldu. Valyuta məzənnəsi dinamikasına əhəmiyyətli töhfə ixrac dəyər həcmlərindəki artım olub.   Xatırladaq ki, Rusiya Azərbaycanın ən böyük idxalçı tərəfdaşı və qeyri-neft ixracatında əsas partnyor olduğundan, rublla bağlı baş verənlər ölkəmizə də təsir edir. Bu,  ölkəmizə ixrac edilən qeyri-neft məhsulların manat ifadəsində bahalaşmasına səbəb olur. Rublun dəyər qaazanması növbətə mərhələdə deflyasiya ilə nəticələnir. Bu da əhalinin alıcılıq gücünə müsbət təsir göstərir. Nəticədə məhsula tələb artır və idxal olunan məhsulların qiymətinin artmasına gətirib çıxarır. Bu səbəbdən Azərbaycandan Rusiyaya ixrac indi daha cazibədardır.  Rusiyaya ixrac olunan iri məhsulların strukturu olduqca önəmlidir. Ölkəmizdən Rusiyaya ixrac olunan məhsulların əhəmiyyətli hissəsi daha çox meyvə-tərəvəz  və ərzaq strukturlu məhsullar olduğu üçün onlara tələb daim yüksəkdir. Bu halən manata təsiri də maraqlıdır. Hazırki şərtlər daxilində Azərbaycan məzənnəsinin formalaşdırılması siyasətində qonşu ölkələrin valyutalarının dəyəri əsas faktor deyil. Hazırda Azərbaycan manatının sabit məzənnə siyasətinin davam etdirilməsi istiqamətində addımlar atılır. 2022-2026-cı illər sosial-iqtisadi inkişaf strategiyasında, həmçinin, dövlət büdcəsinin həmin illərdəki layihəsində dollar-manatın nisbəti 1.7 manat olaraq götürülür. Mərkəzi Bankın bugünki şərltər daxilində verdiyi mesajlar onu göstərir ki, bu məzənnə siyasətinin davam etdirilməsinə çalışılacaq. İnflyasiya istiqamətində də yaranmış risklər də müəyyən qədər neytrallaşdırılır. Xüsusilə də qeyri-neft iqtisadiyyatının şaxələnməsi, hökumət daha çox sosial məqamlara diqqət yetirməsi proses təsir edir. Eyni zamanda neftin qiymətinin yüksək olması da hökumətə bu məzənnə siyasətini davam etdirməyə imkan verir.

Ramil QULİYEV