Türkiyənin Şanxay təşkilatına üzvlüyü ciddi problemlərlə üzləşə bilər - anons var...
Elşən Manafov: “Türkiyənin NATO-da təmsilçiliyi ŞƏT-də ona olan ehtiyatlı davranışın əsas səbəblərindəndir”
Kremlin sözçüsü Peskov Türkiyənin Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatına (ŞƏT) üzv olmaq istədiyini, lakin NATO üzvü Türkiyənin fundamental məsələlərdə tutduğu mövqe ilə bağlı bəzi ziddiyyətlərin olduğunu bildirib.
Jurnalistlərə açıqlama verən Peskov Türkiyənin həqiqətən ŞƏT-ə üzv olmaq istədiyini bildiklərini deyib: “Türkiyənin NATO üzvü kimi əsas öhdəlikləri və mövqeyi ilə ŞƏT-in əsas sənədlərində yer alan dünyagörüşü arasında bəzi ziddiyyətlər var. Bununla bağlı müzakirə edilməli bəzi məsələlər var.
Türkiyənin ŞƏT-ə üzv olma tarixi ilə bağlı sualı cavablandıran sözçü deyib ki, bir çox dövlətlər ŞƏT-ə üzv olmaqda maraqlıdır, bu məsələ daim gündəmdədir. Lakin hələlik bununla bağlı dəqiq tarix yoxdur.
Qeyd edək ki, bundan əvvəl Prezident Ərdoğan Türkiyənin Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatına üzv olmaq istədiyini deyib. "Məqsədimiz orada müşahidəçi deyil, daimi üzv olmaqdır. Türkiyə artıq “Şanxay beşliyi”nə daimi üzv kimi qoşulmalıdır" – deyə Ərdoğan bildirib.
Maraqlıdır, ümumilikdə, Türkiyənin ŞƏT-ə üzv olmasıma mane olan nədir?
“Bu ölkənin Mərkəzi Asiya ölkələrinə nüfuz imkanlarının artmasına da münasibət birmənalı deyil”
Sözügedən məsələ ilə bağlı fikirlərini “Bakı-Xəbər”lə bölüşən politoloq Elşən Manafov bununla bağlı bir sıra məqamlara toxundu: “Müasir dünya nizamının durumu ilə baglı məsələlərə münasibətdə NATO və ŞƏT-in baxışlarında ciddi fərqlər var. NATO-nun birqütblü dünya nizamı ilə bağlı doktrinası ŞƏT-də təmsil olunan dövlətlər tərəfindən qəbul olunmur və bu da anlaşılandır. Kollektiv Qərbi müdafiə məqsədilə təşkil olunmuş NATO-nun onu və "azad dünyanı" SSRİ-nin kommunizm ideoloğiyasının ixracatından qorumaq məqsədi ilə təşkil olunduğu bildirilsə də, “soyuq müharibə”nin başa çatmasından sonra NATO-nun Rusiya ilə razılaşmaların əleyhinə olaraq Şərqə doğru genişlənməkdə davam etməsi Şimal alyansının Qərbin neomüstəmləkə siyasətinin müdafiəçisi olduğunu, yeni yaranmış dövlətlərin Qərbin nüfuz dairəsində qalmasının geosiyasi anlamda təmin olunması üçün hərbi-siyasi blok kimi varlığını qabarıq şəkildə ortaya qoymuş olub. NATO Qərbdə bəlli dairələrin ixtiyarında beynəlxalq terrorizmə qarşı mübarizə kampaniyası altında məhz ŞƏT-nin fəqərə sütunu olan Rusiya, Çin və İrana qarşı geosiyasi mübarizənin davam etdirilməsi üçün müstəqil dövlətlərin suverenliyini təhdid edən buzqıran rolunda çıxış edir. Rusiyanı postsovet məkanında hərbi-siyasi anlamda təzyiq altında saxlamaq, Çinin iqtisadi inkişafının qarşısını almaq üçün Tayvana dəstək, İranı nüvə çalışmalarından çəkindirmək üçün alət olaraq istifadə edilir. NATO-dan fərqli olaraq, ŞƏT çoxqütblü dünya nizamının tərəfdarı, ədalət prinsipləri ilə idarə olunan dünyanın tərəfdarıdır. Qərbin idarə olunan xaos nəzəriyyəsinin əleyhinədir. Türkiyə iqtidarının ŞƏT, ardınca BRİKS-ə olan marağı, bu beynəlxalq təşkilatların tamhüquqlu üzvi olmaq üçün sərgilədiyi mövqe onun NATO üzrə müttəfiqlərinə əvvəlki etimadının tədricən zəifləməsinin göstəricisidir. Həmçinin, bəlli təşkilatların dünyanın gələcək nizamının müəyyən edilməsində getdikcə artmaqda olan imkanlarına olan marağının göstəricisidir. Zamanında Türkiyənin NATO-ya sığınmasına səbəb olan geosiyasi amillər bu gün faktiki olaraq yoxdur. Əksinə, NATO üzrə müttəfiqləri Türkiyəni təhdid edir, ona etimad göstərmirlər. NATO üzvi olan dövlətlərin əksəriyyəti Türkiyəni əsassız olaraq 1915-ci ilin soyqırım hadisələrində təqsirli bilib. Onun Avropa Birliyinə üzvlük xahişinə biganə qalıblar. Türkiyənin NATO üzvü olan Fransa və Yunanıstan ilə münasibətləri daha çox mehriban düşmənçiliyi xatirladir. NATO-nun aparıcı dövləti olan ABŞ-ın Böyük Kürdistan layihəsinin Türkiyənin əleyhinə olması, habelə Türkiyəni terrorla təhdid edən PKK-nı maliyyələşdirməsi bəllidir. Ərdoğanın devrilməsi üçün ABŞ-ın 2016-cı ildə nurçularla işbirliyində olması, bu ölkədəki prezident seçkilərində Ərdoğana müxalif qüvvələrə siyasi və maliyyə dəstəyi verdiyi bəllidir. Rusiya ilə hərbi-texniki sahədə əməkdaşlığın genişləndirilməsinə görə Ərdoğan iqtidarına ABŞ-ın təzyiqlər etdiyi, onu Rusiyaya qarşı sanksiyalara qoşulmağa çağırdığı bəllidir. Bütün bunlarla yanaşı, rəsmi Ankaranın bəlli təşkilatlara münasibətdə ikili mövqeyi, çox güman ki, Moskva və Pekini qane etmir. Türkiyənin adıçəkilən təşkilatlarla əməkdaşlığı, onun Mərkəzi Asiya ölkələrinə nüfuz imkanlarının artmasına da münasibət birmənalı deyil. ŞƏT-də Rusiya və Çinin Türkiyənin Mərkəzi və Cənub-Şərqi Asiyaya nüfuz imkanlarının artmasına Qərbin təsir dairəsini genişləndirə biləcəyi ilə bağlı amillər konteksindən də yanaşırlar. Türkiyənin NATO-da təmsilçiliyi ŞƏT-də ona olan ehtiyatlı davranışın əsas səbəblərindəndir. İstisna deyil ki, ŞƏT və BRİKS-də geosiyasi anlamda Türkiyədən seçimlə bağlı məsələlərə aydınlığın gətirilməsi tələbləri qoyula bilər. Ankara və NATO arasındakı münasibətlərdə mehriban düşmənçilik Ərdoğanın perspektivdə qəbul edəcəyi qərara həlledici təsir göstərəcək faktorlardan biri olacaq”.
Vidadi ORDAHALLI
