Bakı öz mövqeyini yeni İran prezidentinə ifadə etdi...

İranda keçirilən prezident seçkilərindən sonra geniş müzakirə olunmağa başlayan məsələlərdən biri də bu ölkənin xarici siyasəti ilə bağlıdır. Bu mənada Azərbaycan-İran münasibətlərinin bundan sonrakı inkişafı da xüsusi maraq doğurur. Rəsmi Bakı cənub qonşusu ilə əlaqələrinin yüksəlişində maraqlıdır. Gözlənilir ki, Məsud Pezeşkianın qalibiyyətindən sonra İran da Azərbaycanla əlaqələrinə daha böyük maraq ifadə edəcək. 

Xatırladaq ki, keçmiş səhiyyə naziri, etnik azərbaycanlı Məsud Pezeşkian 53.7 faiz səslə qalib gəlib. Onun islahatçı, korrupsiyadan uzaq, Qərblə münasibətlərin normallaşmasının tərəfdarı olduğu deyilir. O, seçki kampaniyası zamanı “hamıya dost əlini uzadacağıq” da deyib. Bu seçkidən əvvəl bir müddət gərgin olan Azərbaycan-İran münasibətlərində yumşalma hiss olunmağa başlamışdı. Mayın 19-da Azərbaycan prezidenti İlham Əliyev İranın keçmiş prezidenti İbrahim Rəisi ilə görüşüb. Onlar Araz çayı üzərində “Xudafərin” və “Qız Qalası” hidroqovşaqlarının açılış mərasimində iştirak ediblər. Eyni zamanda, Şimal-Cənub nəqliyyat dəhlizinin yaradılması da gündəmdədir. Pezeşkianın seçkidə qalib gəldiyi gün İlham Əliyev ona təbrik ünvanlayıb Azərbaycana dəvət edib.  Azərbaycan xarici işlər naziri Ceyhun Bayramov bildirib ki, İranda yeni prezident vəzifəyə başladıqdan sonra İranla münasibətlərin daha fəal inkişaf edəcəyi gözlənilir: “İranda yeni prezident seçildi və Azərbaycan prezidenti onu təbrik etdi. Biz əvvəllər Azərbaycan və İran arasında razılaşdırılmış layihələrin icrasında maraqlıyıq”. Nazir deyib ki, Azərbaycan İranla münasibətlərin inkişafında maraqlıdır: "İran bizim böyük qonşumuzdur, xalqlarımızın tarixi əlaqələri var. Bizim birgə gələcəyə baxış proqramımız var. İnanırıq ki, münasibətlər daha da inkişaf edəcək". Məsud Pezeşkianın indiyə qədər verdiyi müsahibələr, söylədiyi fikirlər göstərir ki, o, islahatçı prezident olaraq ilk növbədə ölkə daxilində bir sıra islahatçı addımlar atmaq niyyətindədir. Bu addımlar nəticə etibarilə Azərbaycanla münasibətlərin isti olmasına gətirib çıxara bilər. Ekspertlər İranın yeni prezidentinin evdə həmişə Azərbaycan dilində danışdığını xatırladaraq, İranda Azərbaycan məktəbləri ilə bağlı problemlərin həll olunacağına ümidlərin artdığını bildirir. Hesab olunur ki, Qərblə, qonşularla, Azərbaycanla münasibətlərin istiləşməsi İranın Ali dini rəhbəri Əli Xameneinin də maraqlarına uyğundur. Londonda yerləşən “Chatham House” mərkəzində Yaxın Şərq və Şimali Afrika proqramının direktoru Sənəm Vəkil isə qeyd edir: “Pezeşkianın qələbəsi tam bir sürpriz oldu, onun bu seçkini udması gerçəkdən gözlənilmirdi”. Onun sözlərinə görə, siyasi isteblişment, hətta cəmiyyətdə çoxları mühafizəkar parlament spikeri Məhəmməd Bağer Qalibafın qələbə çalacağını gözləyirdi, amma o, heç ikinci tura keçmədi.

Pezeşkianın tərəfdarları arasında da bu fikri bölüşən var. Kürdüstan vilayətində Pezeşkianın seçki təbliğatını aparan keçmiş deputat Məhəmməd Məhəmməd-Rezai deyir ki, keçmiş səhiyyə nazirinin heç seçkiyə buraxılacağını gözləmirmiş: “Düşünürəm ki, hakimiyyət seçkini qızışdırmaq istəyirdi, ona görə onun rəqabətli görünməsindən ötrü də islahatçının adını bülletenə saldılar. 2021-ci ildə Əbdül Nasir Hümmətinin adı da bu məqsədlə salınmışdı. Ancaq hakimiyyət nəzarəti itirdi və Pezeşkian qələbə çaldı”. Pezeşkian indiyədək İranda hicabla bağlı sərt qaydaları tənqid etsə də, ali dini lider Əli Xameneinin siyasətini dəstəkləyib. Cenevrə Akademik İnstitutunda baş elmi əməkdaş Fərzan Sabet Pezeşkianı mühafizəkar islahatçı adlandırır. Pezeşkian pis idarəçilik və sanksiyalar altında əzilən iqtisadiyyatı, eləcə də təməl azadlıqlar uğrunda küçələrə çıxmağa hazır olduğunu göstərən cəmiyyəti miras alır. Prezident Ali Milli Təhlükəsizlik Şurasının başçısı olsa da, bircə səs hüququ var. Yəni prezident mövqeyini ortaya qoya bilir, sözünün təsir gücü böyük deyil. Konstitusiyaya əsasən, prezident dövlətə başçılıq etmir. Silahlı qüvvələr, polis, maliyyə vəsaiti və başqa əsas resurslar onun tabeliyində olmadığından, hakimiyyət indiki halda daha çox Xameneiyinin əlində cəmləşib. Pezeşkian özü də seçki kampaniyası dövründə prezidentin hakimiyyətinin məhdud olduğunu etiraf edib. Fərzan Sabet  bildirir ki,  Pezeşkianın böyük islahatlar aparacağı real görünmür, amma digər islahatçılara nisbətən daha çox mühafizəkar yönlü olması siyasətə müəyyən təsir göstərəcəyi ehtimalını artırır. Təhlilçi güman edir ki, Pezeşkian hökumətinə islahatçılar, mötədillər, həmçinin ənənəvi mühafizəkarlar daxil ola bilər. Bu isə prezidentə parlamentdəki mühafizəkarlarla işləyərək sərt xətt tərəfdarları ilə manevr etmək fürsəti verər. Mart seçkilərindən sonra parlamentdə sonuncuların sayı artıb. İstənilən halda isə Pezeşkiana verilən səs həm də cəmiyyətin yenilənmək, dəyişmək istəyinin göstəricisidir. Artıq Əli Xamenei Məsud Pezeşkianla ilk görüşünü keçirib. Bildirilir ki, dini lider prezidentə bir sıra təlimatlar verib, Pezeşkianın xalqın potensialından, ölkənin bir çox digər imkanlarından tərəqqi və çiçəklənmə yolunda istifadə edəcəyinə ümid etdiyini bildirib.

Nahid SALAYEV