İranda azərbaycanlıların yeni durumu başladı...

Məlum olduğu kimi, İranda növbədənkənar prezident seçkisinin ikinci turunda yeganə islahatçı namizəd, etnik azərbaycanlı Məsud Pezeşkian qalib gəlib. İranın Mərkəzi Seçki Komissiyasının məlumatına görə, prezident seçkilərinin ikinci turunda Pezeşkian 53,7 faiz və ya 16 milyon 384 min 403 səs, Cəlili isə 44,3 faiz, yəni 13 milyon 538 min 179 səs toplayıb. 

69 yaşlı Pezeşkian ixtisasca həkim, ürək cərrahıdır. Seçkilərə qədər isə İran parlamentinin Təbrizdən olan deputatı idi. 2016-cı ildə İran parlamentində “Türk Bölgələri Fraksiyası” yaradıb.

Məhəmməd Xatəminin formalaşdırdığı ilk hökumətdə Məsud Pezeşkian səhiyyə və tibb təhsili nazirinin müavini, bir qədər sonra, ikinci islahatçı hökumət dövründə nazir təyin edilib. İki il nazir olduqdan sonra parlament tərəfindən tibb sektorundakı qiymətlər, dərman-narkotik problemi, vəzifə təyinatları ittihamı ilə impiçmentə məruz qalıb. Həmin vaxt parlament spikerinin müavini olmuş Behzad Nəbəvi Pezeşkianı müdafiə edərək, səhiyyə sektorundakı boşluqların dərin köklərə malik olduğunu və bu çatışmazlıqların Pezeşianın iki illik nazir vəzifəsi ilə əlaqəli olmadığını deyib. Onun nazir olduğu vaxtda bəzi parlament üzvləri ölkədəki tibb universitetlərinin Elm Nazirliyinin tabeliyinə verilməsini təklif etsələr də, bu reallaşmayıb. İki il dövlət vəzifələrindən uzaq olan Pezeşkian Mahmud Əhmədinecatın prezidentliyi dövründə, 2007-ci ildə Təbriz şəhərindən deputatlığa namizədliyini irəli sürüb və parlamentə seçilib. Pezeşkian bu uğurunu sonrakı 4 parlament seçkisində də təkrarlayıb. 10-cu parlament seçkilərində o, islahatçılardan ibarət “Ümid” fraksiyasını təmsil edirdi və 158 səslə spikerin birinci müavini postuna seçilmişdi. 2018-ci ilin yayında əmək və sosial rifah naziri Əli Rabyeinin impiçmenti zamanı Pezeşkian onu müdafiə edərək, hökuməti dövlət rəsmilərinə və onların ailələrinə qarşı ittihamlara göstərdiyi dözümsüzlüyə görə tənqid edib: “Mən nazir olan zaman mənim övladlarımın xaricdə olduğu, qızımın isə BMW sürdüyü iddia edilirdi. Lakin övladlarım heç vaxt xaricdə olmayıb. Onların nə avtomobilləri olub, nə də nazirliyin xidməti maşınından istifadə ediblər”. İqtisadi və büdcə məsələləri ilə bağlı Pezeşkian və onun ailəsinin şəffaflığı qoruduğu deyilir. O, İran İslam Respublikasında bir çoxlarını narazı salan korrupsiya və qohumbazlıq kimi proseslərdən uzaq olub. Açıq sözlü olaraq tanınan Pezeşkian 2009-cu ildə mübahisəli prezident seçkisindən sonra başlayan etirazların hökumət tərəfindən zorakı yolla dağıdılmasını tənqid edib. Onun bu addımı parlamentdəki mühafizəkarlar tərəfindən tənqidlərə məruz qalıb. Onun parlamentdəki bu çıxışı parlament sessiyasının dayandırılması ilə nəticələnib. Çıxışında imam Əlinin sözlərini təkrarlayaraq, “insanlara vəhşi heyvanlar kimi hücum etməyin. Deməyin ki, “mən ağayam, kim səsini çıxartsa, onu əzəcəm” ifadələrini işlədib. Pezeşkian hələ 2013-cü ildə prezident seçkisində iştirak etmək üçün qeydiyyatdan keçsə də, daha sonra Əkbər Haşimi Rəfsəncaninin xeyrinə namizədliyini geri götürüb. Daha sonra 2021-ci ildə prezident seçkisində iştirakı qeydə alınsa da, Nəzarət Şurası onun namizədliyini təsdiqləməyib. İbrahim Rəisinin ölümündən sonra elan edilən 2024-cü il erkən prezident seçkisində isə Pezeşkianın namizəd kimi iştirakına imkan yaradılıb. İranda seçkilərə namizədlər sərt xətt tərəfdarı qurumların yoxlamasından keçərək buraxılır, bu qurumlar rejimə mümkün təhlükələri öncədən neytrallaşdırırlar. 

İranın Azərbaycandakı keçmiş səfiri Əşfar Süleymani seçki dönəmində Pezeşkianı dəstəkləyənlərdən biri olub. Deyir ki, prezidentdən əsas gözləntilər həm daxili, həm də xarici problemlərlə bağlı işlərə başlamağıdır: “Məişət, iqtisadiyyat problemləri var. Xarici siyasətdə sanksiyalar məsələsinin həlli vacibdir. ABŞ-ın keçmiş prezidenti Donald Tramp nüvə sazişini ləğv etdi, sanksiyaların da təsiri altında problemlər başladı. İranda valyuta dəyərdən düşdü, bahaçılıq oldu və sair. Pezeşkianın gəlməyi ümid yaradıb ki, işlər düz yolla başlanıb gedə bilər. Qatar relsdən çıxıb, qatarın düz yolla getməyini istəyirik”. Əfşar Süleymani deyir ki, problemlərin həllinə çox vaxt lazımdır. Üstəlik, bu problemlərin həlli təkcə İrandan aslı deyil, burada həm regional, həm ABŞ-da qarşıdan gələn seçkilərin nəticəsi və digər məsələlər də rol oynayır. “Reuters” agentliyi seçkilərdən sonra İranda yerli sakinlərdən yeni prezidentdən gözləntilərini soruşub. Onlar əsasən qiymətlərin ucuzlaşması, gənclərin daha rahat iş tapmaları, qızların küçədə asanlıqla gəzə bilməsi, verdiyi vədləri gerçəkləşdirməsini gözlədiklərini bildiriblər. Pezeşkian seçki kampaniyası zamanı inflyasiyanın qarşısını almaq üçün iqtisadi islahatlara çağırır, qadınların və etnik azlıqların hüquqlarını müdafiə edir. Bundan əlavə, o, Qərb ölkələri ilə münasibətlərin tədricən yaxşılaşdırılmasının tərəfdarıdır. O, İranın dünya ilə qarşılıqlı əlaqəsinin vacibliyini vurğulayaraq, tarixdə heç bir ölkənin qəfəsdə tərəqqi edə bilmədiyini deyir. Londonda yerləşən “Chatham House” analitik mərkəzinin Yaxın Şərq və Şimali Afrika Proqramının direktoru Sənam Vəkilin sözlərinə görə, Pezeşkianın seçilməsinin dərhal siyasət dəyişikliyinə səbəb olacağı ehtimalı azdır: “Ancaq Pezeşkian daha az repressiv mühitə uyğunlaşmaq üçün sistem vasitəsilə və daxilində işləməyə çalışacağını açıq şəkildə bildirir”. İslahatçının bu dəyişiklikləri edə biləcəyinə zəmanət vermədiyini deyən S.Vəkil əlavə edir ki, bu, İranda prezident səlahiyyətlərinin sərhədlərini göstərir. Ancaq analitik düşünür ki, sosial azadlıqlar sahəsində yeni prezidentin manevr üçün imkanları ola bilər. Qeyd edək ki, prezident İlham Əliyev Məsud Pezeşkianı Azərbaycana səfərə dəvət edib. O, Məsud Pezeşkiana ünvanladığı təbrik məktubunda qeyd edib: "Əminəm ki, birgə səylərimizlə xalqlarımızın və ölkələrimizin mənafeləri naminə Azərbaycan ilə İran arasında ənənəvi dostluq münasibətlərinin daha da möhkəmlənməsinə, qarşılıqlı maraq doğuran əməkdaşlığın genişlənməsinə nail olacağıq. İkitərəfli əməkdaşlığımızın inkişaf perspektivləri ətrafında fikir mübadiləsi aparmaq məqsədilə sizi Azərbaycana səfərə dəvət edirəm Sizə ən xoş arzularımı çatdırır, dost və qardaş İran xalqının rifahı naminə qarşıdakı məsul fəaliyyətinizdə uğurlar arzulayıram”.

Nahid SALAYEV