Azərbaycanın sülh təklifinə görə Çin də Ermənistana təzyiq edəcək...
Abutalıb Səmədov: “Çinin Azərbaycanın təklif etdiyi sülh gündəliyinə tərəfdar çıxdığını bəyan etməsi Ermənistan üçün də çox ciddi siqnaldır”
Çin tərəfi Azərbaycan tərəfinin təklif etdiyi sülh gündəliyini qətiyyətlə dəstəkləyir və konfrontasiyanın saxlanmasına yönəlmiş geosiyasi intriqaları qeyri-səmərəli hesab edir.
Bu fikir iyulun 3-də Astanada qəbul olunan “Azərbaycan Respublikası ilə Çin Xalq Respublikası arasında strateji tərəfdaşlığın qurulması haqqında Birgə Bəyannamə”də yer alıb.
Bəyannaməyə əsasən, tərəflər terrorizm, separatizm və ekstremizmin bütün beynəlxalq ictimaiyyət üçün ciddi təhdidlər yaratdığını və bu çağırışların qarşısını almaq və onlara qarşı mübarizə aparmaq üçün ümumi səylərin birləşdirilməsini tələb etdiyini vurğulayıblar.
Bildirilib ki, tərəflər milli xüsusiyyətlərinə uyğun seçilmiş inkişaf yolu boyunca bir-birinə qətiyyətli dəstək verməyə davam edəcək, ümumi inkişaf və firavanlığa nail olmaq üçün əməkdaşlıq etməyə, milli, eləcə də regional və qlobal təhlükəsizliyin ən vacib məsələləri ilə bağlı sıx əlaqə və koordinasiya saxlamağa, etimadı möhkəmləndirməyə, öz dövlətinin ərazisindən hər hansı bir qüvvənin digər tərəfə qarşı hərəkət etmək üçün istifadə etməsinə imkan verməməyə hazırdır.
Bu, Çinin sülh məsələsində Ermənistana təsirlərinin artmasına səbəb ola bilərmi?
“Azərbaycanla Çin arasında imzalanmış strateji tərəfdaşlığın qorunması haqda bəyannamə, təbii ki, bu məsələdə Ermənistanın mövqeyinə təsir edə bilər”
“Alyans” Strateji Araşdırmalar Mərkəzinin sədri, siyasi ekspert Abutalıb Səmədov “Bakı-Xəbər”ə şərhində bildirdi ki, Azərbaycanla Çin arasında imzalanan strateji tərəfdaşlığın qurulması haqqında Birgə Bəyannamə çox mühüm əhəmiyyətə malik olan sənəddir. “Bu sənədin əsas müddəaları Azərbaycanın vahid Çini qəbul etməsi və Çin Xalq Respublikasının Çini təmsil edən əsas dövlət olduğunu bir daha təsdiq etməsi, digər tərəfdən, Çinin Azərbaycanın təklif etdiyi sülh gündəliyinə tərəfdar çıxmasıdır. Bu çox mühüm müddəadır. Çin dünyanın ən nüfuzlu dövlətlərindən biridir, BMT Təhlükəsizlik Şurasının daimi üzvüdür və dünyada öz iqtisadi potensialına görə ABŞ-la rəqabət apara biləcək yeganə dövlətdir. Çinin Azərbaycanın təklif etdiyi sülh gündəliyinə tərəfdar çıxdığını bəyan etməsi Ermənistan üçün də çox ciddi siqnaldır. Çünki Ermənistan da Çinlə sıx əməkdaşlığa can atır və bunun üçün də əlindən gələni etməyə çalışır. Əlbəttə, Çinin mövqeyi mütləq Ermənistan rəhbərliyi tərəfindən də nəzərə alınacaq və alınmalıdır. Çox təəssüf ki, Azərbaycanla Ermənistan arasında imzalanmalı olan sülh sazişini və bu istiqamətdə aparılan müzakirələri ABŞ və müttəfiqləri, eyni zamanda Rusiya bir intriqa meydanına çevirib. Bu sazişin imzalanmasına mane olmaq üçün əllərindən gələni edirlər. ABŞ və Avropa Birliyi Rusiya ərazisində hər hansı bir müzakirənin keçirilməsini qətiyyətlə rədd edir, Rusiya ABŞ-da, Avropa Birliyinə daxil olan dövlətlərin ərazisində keçirilən müzakirələri çox qısqanclıqla qarşılayır, hər müzakirədən sonra etiraz bəyanatı verir. Təbiidir ki, bu da prosesi ləngidir. Çox təəssüf ki, bu intriqalar Ermənistan tərəfindən də təsdiqlənir və Ermənistan Cənubi Qafqazı bu iki böyük gücün qarşıdurma, intriqa meydanına çevirmək üçün əlindən gələni edir. Azərbaycan bunun əleyhinədir. Azərbaycan bölgəni sülh və əməkdaşlıq, təhlükəsizlik bölgəsinə çevirmək istəyir. Bunun üçün çox ciddi cəhdlər göstərir”-deyə bildirən A.Səmədov qeyd etdi ki, Azərbaycanın təklif etdiyi sülh gündəliyi də ən düzgün və beynəlxalq hüquqa uyğun olan bir gündəlikdir. A.Səmədova görə, söhbət ondan gedir ki, dəfələrlə bəyan edilib, Ermənistanın ortaya atdığı və Qərbin dəstəklədiyi müəyyən prinsiplər sülh müqaviləsinin imzalanmasına mane olur. “Söhbət Qranadada imzalanan məşhur üç pinsipdən gedir. Ermənistanın bu prinsiplərdə təkid etməsi, təbiidir ki, sülh müqaviləsini indiyə qədər ləngidib və ləngitməkdə də davam edir. Çox təəssüf ki, sonuncu Almatı görüşündə də Ermənistanın xarici işlər naziri həmin o üç pronsipi səsləndirdi və danışıqlara girdi. Təbiidir ki, bu da danışıqların nəticəsinə öz təsirini göstərdi. Burada əsas qəbul olunmayacaq məqam nədən ibarətdir? Birincisi, ərazilərin konkret rəqəmlə göstərilməsi məsələsidir. Azərbaycan açıq şəkildə bəyan edib ki, Ermənistanın ərazi bütövlüyünü tanıyır. Ancaq bunu rəqəmlə göstərmək çox qeyri-ciddidir. Çünki Azərbaycanla Ermənistan arasında Sovet dövründə bəzi ərazilərdə heç inzibati sərhədlər də olmayıb, o sərhədlər indi təşkil edilir. Son nəticədə ərazilərin ölçüsünün nə qədər olacağı da delimitasiya və demarkasiya prosesindən sonra müəyyənləşəcək. İndi konkret bir rəqəm göstərib prosesi o rəqəmə tabe etdirməyə çalışmaq, təbiidir ki, yanlışdır. Qranadada qəbul olunan ikinci prinsip xəritələrlə bağlıdır. Yəni delimitasiya prosesi hansı xəritələr əsasında keçirilməlidir. Burda da Ermənistan öz dediyini yeritməyə çalışır. Əvvəl 1975-ci il xəritələri dedilər, Qranadada ən son xəritələr yazıldı. İlk delimitasiya işləri 1969-1976-cı illər xəritələri əsasında aparıldı. Azərbaycanın mövqeyi də bundan ibarətdir, konkret xəritələr göstərilməsin və bütün mümkün variantlar müzakirə olunsun. Nəhayət, üçüncü məsələyə gəlincə, bu qətiyyən qəbuledilməzdir. Bu da kommunikasiyaların dövlətlərin suverenliyi, yurisdiksiyası, qarşılıqlılıq və bərabərlik prinsipi əsasında açılması ilə bağlıdır. Azərbaycan izah etməyə çalışır, Naxçıvandan Azərbaycanın əsas hissəsinə gələn kommunikasiya ilə Ermənistandan Orta Asiyaya, yaxud Çinə gedən kommunikasiyanın statusu eyni ola bilməz”-deyə bildirən A.Səmədov vurğuladı ki, 10 noyabr bəyanatında maneəsiz hərəkət ifadəsi var, orada Kalilinqrad modelinin tətbiq olunmasına ehtiyac var. A.Səmədovun sözlərinə görə, Ermənistan çox təəssüf ki, bunu qəbul etmək istəmir və bu məsələdə Avropa dövlətləri, eləcə də ABŞ ona dəstək verir. Ermənistan konstitutsiyasında dəyişikliklərin edilməsi məsələsinə də toxunan A.Səmədovun bildirdiyinə görə, burada da Azərbaycan birmənalı olaraq haqlıdır. A.Səmədovun fikrincə, Ermənistan konstitutsiyasında, preambulasında Azərbaycana qarşı ərazi iddiaları varsa, bu ordan çıxarılmalıdır. “Çünki imzalanacaq beynəlxalq müqavilə yalnız qanunlardan öz hüquqi qüvvəsinə görə yüksəkdir, konstitusiyadan yüksək deyil. Hətta bu müqavilə imzalansa da son nəticədə yenə də referendum keçirilməlidir ki, həmion müddəa Ermənistan konstitusiyasında öz əksini tapsın. Çünki Ermənistan konstitusiyası bunu tələb edir. Yəni Ermənistan konstitusiyasına uyğun olmayan beynəlxalq müqavilə imzalanırsa mütləq konstitusiyada dəyişiklik edilməlidir. Yəni ya sülh sazişindən əvvəl həmin o müddəa konstitusiyadan çıxarılmalıdır, ya sülh sazişi imzalanandan sonra çıxarılmalıdır. Başqa hal mümkünsüzdür. Azərbaycan da bunu izah etməyə çalışır. Çox təəssüf ki, hələlik Ermənistana müəyyən məsələləri anlada bilməmişik və işdə bəzi Qərb dövlətləri son dərəcə qeyri-konstruktiv mövqe tuturlar.
Azərbaycanla Çin arasında imzalanmış strateji tərəfdaşlığın qorunması haqda bəyannamə, təbii ki, bu məsələdə Ermənistanın mövqeyinə təsir edə bilər. Ermənistan Çinlə münasibətlərini yaxşılaşdırmaq üçün əlindən gələni etməyə çalışır və burda Çinin tutduğu mövqe, təbiidir ki, Ermənistanı bir daha düşünməyə vadar edə bilər. Çinin dünyada nüfuzu durmadan artır və bu proses günü – gündən daha geniş vüsət alır. Şübhə yoxdur ki, Çinin tutduğu bu mövqe, imzalanan bəyannamə sülh müqaviləsinin imzalanması və müzakirəsi prosesinə ciddi təsir göstərə bilər”-deyə A.Səmədov əlavə etdi.
İradə SARIYEVA
