Təbəssümün gizlətdikləri
Kəlmələr kəlam kimi olanda ruhun dincəlir, ovqatın təzələnir. Təptəzə olursan. Düşüncən cilalanır. Sözə yanaşmanda dəyişiklik hiss edirsən. Sevinirsən. Sevinc üzünə, gözünə yayılır. Yeni söz, yeni fikir, yeni poetik ifadə düşüncəni zənginləşdirir, səni dəyişdirir. Onu ədəbiyyatın, poeziyanın uğuru sayırsan. Bu sözü işlədənə, bu ifadəni tapana içdən “Eşq olsun!” deyirsən.
Şeirin dayağı sözdür. Fikrin vurğusudur. İfadənin canıdır. Söz şeirə qan verir. Yerinə düşən söz yazıda da, şeirdə də yerini möhkəmləndirir. Əsl şeirdə bir sözü dəyişəndə şeirin nizamı pozulur, ritmi dəyişir, fikir dağılır.
Sözündən, ifadəsindən tanınan şairlər, ilk cümləsindən tanınan yazıçılar xoşbəxtdirlər. Sən orda varmısan, xoşbəxtlər sırasındamısan?! Bunu yazı, şeir, əsər və zaman göstərir.
İnsanın xarakteri heç də həmişə ən şanlı əməllərlə deyil, hər hansı bir kiçik hərəkətdə, sözdə və ya zarafatda açıla bilər.
Polutarx
Mən Nəzakət Məmmədovanın şeirlərini ilk bəndindən tanıyıram. Onun şeirə özünəməxsus yanaşması var. Bəzən demək istəmədiklərinə ip ucu verir; bəzən ağrısına sevinc qatır, bəzən göz yaşlarının damlasıyla üstünü örtür gizlətmək istədiklərinin... Amma yığılıb qalanlar onu boğmasın deyə deyir.
Nəzakət xanımın şeirləri özüylə söhbətdir. Bəzən gizli, bəzən üzü örpəkli, bəzən bir az pafoslu. Yaşadıqları kimi. Şeir doğulduğu kimi təqdim olunur.
Nəzakət xanımın şeirləri onun baxışlarıdır. Görənlər üçün görünən, görməyənlər üçün gizli, müəmmalı...
Onun şeirlərində başqalarının acısından doğan bir ağrı da var. Bəlkə, Yaradan onu bunları yaşamaq və yazmaq üçün dünyaya gətirib. O, ağrıları maqnit kimi özünə çəkir. Təbəssümü üzünü örtdüyü ağrıları.
Rəssamlardan biri yazırdı ki, sərgidəki rəsmlərim mənim içimin çılpaq görüntülərimdir. Şairin şeirləri də elədir.
Nəzakət Məmmədova şeirlərində səmimidir. Onun təsvirdən gizlətmək istədikləri bəzən fikrin ağrısının altından boylanır. Demək istədikləri səssiz pıçıltılardır. Şeir, əslində duyanlar üçündür. Şeirdən hərə özünə lazım olanı götürür. Axtardığını tapır.
Nəzakət xanımın şeirlərində həsrət və vətən dərdi, onun ağrıları Vətənə, torpağa olan sevgisindən doğur. O, hər şəhid anasını, şəhid yoldaşını, qaçqını, köçkünü bağrına basanda, sanki Vətəni, Torpağı, Şəhidi bağrına basır, həsrətini ovudur. Şəhid anaları ilə hər görüşdə bu təbəssümlü insanın üzünün ifadəsində anların çəkdikləri sətir-sətir oxunur. Çıxışlarında da şəhidlərlə danışırmış kimi boğula-boğula danışan, başdan-başa Vətən olan İnsan-Ana-Nəzakət Məmmədova şeirlərində də elədir.
Göyləri titrədir ahı-naləsi,
Ana layla deyir qəbir daşına.
Hər gün qucaqlayıb soyuq məzarı,
Sanki gəlib keçir beşik başına.
Həzin layla çalır qəbir daşına.
Şeir yazanlar həyatın zəhərli dodaqlarından bal çəkənlərdir.
Villiam Rose Benet
Parçalanan, bölünən, dağıdılan, viran qoyulan Vətənin ağrılarına dözə bilməyən həssas qəlbli şairin ağrıları başa düşüləndir.
Ananın harayı dərdin səsidir.
Tanrı dərgahında uca sayılan
Oğlunun yetdiyi şəhid zirvəsi,
Ananın yeganə təsəllisidir.
Bu kövrək qəlbli, ağrıları sətir-sətir, söz-söz yaşayan şair yoxluğun intizarını, doğmalarına sevgisini həssaslıqla verə bilir.
Qar yağır.
Naxışlı, dümağ, bəmbəyaz.
Yağsın yerə-yurda, çölə-çəmənə.
Kaş insan ömrünə qış tələsməsin
Yağmasın qar, yağış insan ömrünə.
Atasını erkən itirən, uşaqlığını, yeniyetməliyinin mehrini doğmaları olan, təkcə anaya, bacıya bağlayan Nəzakət xanım ağrının və sevginin bağının necə möhkəm olduğunun həssaslığını hər məqamda açıq və gizlin formada deyir, hətta mövzu ilk görünüşdən başqa olsa da.
Nəzakət xanımın bəzi şeirlərində ata nəsihəti,
Qürurum, vüqarım, həm güvənc yerim,
Əlçatmaz zirvəsən, bir qarlı dağsan.
Həyatın ən çətin imtahanından
Sənin öyüdünlə qalib çıxmışam...
ana yaşantıları
Göz yaşların yanağının sığalı,
Qəm-qüssədir qəlb evinin qonağı,
Ağ saçların qara günün sınağı,
Tənha qadın, alın yazın beləymiş...
bacı sevgisi
Düşüb yol gedirəm tale boyunca,
Hər yanda önümə çıxır bu payız.
Bacımın ağaran telindən düşür,
Anamın qəbrindən baxır bu payız.
Övlad yanğısı, sevgisi Vətənlə bağlı olanda daha çox hiss olunur
Şükür, sənin yanında alnım açıqdır, Vətən.
Həm cəsur, həm qəhrəman oğul böyütmüşəm mən.
Bir qarış torpaq üçün canını fəda edən,
Bayrağına, himninə, şərəfinə and içən,
Zabit anasıyam mən!
Nəzakət xanımın Vətən sevgisi Azərbaycanla birmir, bu sevgi Türk dünyası boydadır:
Türkün qədim diyarısan Əskişəhər,
Hər daşında tarixinin yaddaşı var.
Qartalqonmaz uca-uca qalaların
Neçə-neçə dövrlərin şahididir,
Neçə-neçə zəfərlərin sahibidir.
Tarixini özü yazan
Möcüzələr şəhərisən, Əskişəhər.
***
O tayın da, bu tayın da adı Vətən,
Qanqalların arasında gül bitirən,
Bülbülləri ağı üstə dil-dil ötən,
O da Vətən, bu da Vətən – Ərdəbilim.
Nəzakət xanımın şeirlərində millət sevgisi,
Qışın oğlan çağı yumruğa dönüb,
Azadlıq eşqinə yol açdı millət.
Döyüldü qapısı qan yaddaşımın,
Qeyrət kəlməsiylə dil açdı millət.
Milli qeyrətimin möhür yeridir,
Torpaqda ucalan şəhid məzarı.
onun müharibə şeirlərində yanğı ilə bərabər qəhrəman, igid oğulların sədası, hayqırtısı və ana həyəcanı, ana qüruru və vətəndaş duyğuları da önə çıxır.
Elə bil səngərtək qazılıb sinəm,
Qəlbimdə duyğular barıt qoxulu.
Uğrunda ölməyə hazıram, Vətən!
Hər misram döyüşən bir əsgər yolu.
Dərdinə qısılıb çəkir içini,
Bu yalçın qayalar, mamırlı daşlar.
Torpağın, ağacın, otun içindən,
Həmişə bir həsrət cığırı başlar.
Ayrlığa, həsrətə dözə bilməyən
Budanıbdı, nə sağım var, nə sol var,
Məntək dərddə nə ağa var, nə qul var.
Xan Arazdan Təbrizəcən nə yol var?
– deyə soruşan şair yanğının sönəcəyinə, gələcəyinə ümidli olduğunu ifadə edir:
Qəzəbini öz içində hörən, gəl,
Qara başın Babək kimi verən, gəl,
Koroğlu tək meydanlara girən, gəl,
Bəlkə, Vətən bağışladı bizləri.
İrəvanda gur səsimiz döyünə,
Qarabağda bayrağımız öyünə,
Ayaqyalın gedim o toy-düyünə,
Öpsün Vətən torpağını gözlərim,
Dəysin vətən torpağına dizlərim.
Parçalanan, bölünən, dağıdılan, viran qoyulan Vətən ağrısına dözə bilməyən şairin ağrıları başa düşüləndir. Vətən sevgisi, itkilər, şəhidlər, məcburi köçkünlük, onların yaşantıları, şəhid ailələrin çəkdikləri ilə hər gün qarşılaşan həssas qəlbli Nəzakət xanım onların hiss və duyğularının şeirlərinə mütləq köçməli idi.
Yaman narahatdır ruhun, bilirəm,
Durur qisas günün hələ, şəhidim.
Torpaq qan içində, düşmən əlində,
Dağın göz dağıdır elə, şəhidim.
Nə qədər ağrın var, ağrınla varam,
Yaramdı köksünün altdakı yaran.
Sən göydən enəsən, mən burdan duram,
Gələ zəfər günü, gələ, şəhidim.
Nəzakət xanımın „Qarabağa bahar gəlir, İlahi!” şeiri onun illərlə yığılıb qalan Vətən həsrətinin zəfər sevincidir.
Dalğalanır arzuların bayrağı,
Hər təbəssüm bir ümidin yarpağı,
Zəfər ətri bürüyübdür torpağı,
Qarabağa bahar gəlir, İlahi!
Ürəklərdə ümid naxış toxuyur,
Əllər zəfər nəğməsini oxuyur,
İndi vətən Şuşa ətri qoxuyur,
Qarabağa bahar gəlir, İlahi!
Onun “Şəhid qızı” şeiri təsəlli ilə bərabər, həm də ağrılarının qoşalaşma ifadəsidir.
Ağlama, şəhid qızı,
Dərdin mənə tanışdı...
Ürəyim paramparca,
Qəmim naxış-naxışdı...
O, şeirlərini içinin yanğısından keçirən həssas və duyğulu şairdir.
Sən elə beləsən başdan, əzəldən,
Bilirəm heç kəsə qalan deyilsən.
Sonuma gedirəm hey addım-addım,
Bilirəm, mənim də olan deyilsən.
Yaş olub gözündən düşənə kimi,
Əlindən nə çəkdim, biləydin barı.
Bir gün üz döndərib, üzündən sənin,
Çıxıb gedəcəyəm göylərə sarı.
Şəkil çəkmək səssiz poeziyadır, poeziya isə danışan şəkildir.
Polutarx
Nəzakət xanım da təbəssümün altında gizlənənləri, yaşananları – üzdən vizual görünməyənləri şeiri ilə çatdırır. Qəlbinin şəklini şeirlə çəkir, tablo yaradır. Burda şairlik onu üstələyir.
Rəssam, mənim şəklimi çək,
Rəngli çəkmə, ağ-qara çək.
Atamı çək, anamı çək,
Uzaqlardan sənə baxan uşağı çək,
Gözündəki işığı çək,
Qəlbindəki ümidi çək.. ......
Məni çəkmə, uşağı çək,
Yaddaşında qalanları,
Ümidini qıranları,
Həyatın hər üzünü çək...
Yurd. Tez-tez xatırlanan uşaqlıq illəri, ötür-keçən ömür qatarı Nəzakət Məmmədovanın şeirlərində çox kövrəkdir. O, əsərlərində özünü daha dəqiq ifadə edir.
Dözməkdən bezmişəm, ruhum ağrıyır,
Həzrəti İsatək sanki dardayam.
Bəxtim yatan yeri tapdım, oturdum,
O vaxtdan bu vaxta hələ ordayam.
Ruhu, qəlbi təmiz insanın duyğuları da təmizdir. Elə “Qızlar” şeirində olduğu kimi:
Əlçatmaz ən uca qarlı zirvənin
Bəmbəyaz, ağappaq qarıdı qızlar.
Bir nəslin qeyrəti, başının tacı,
Namusu, isməti, arıdı qızlar.
Nəzakət xanımın mövzu dairəsi çox genişdir.
Pəncərəm açılır qəbristanlığa,
Gördüyüm mənzərə gözümə batır.
Məəttəl qalıram uca Tanrıya –
Alimi cahillə yanaşı yatır.
Burda soruşmurlar kimsən, nəçisən,
Möminsən, canisən, ya dilənçisən.
Cərgəylə uyuyur sakit qəbirlər,
Burda heç bilmirsən sən neçəncisən.
Həssas, duyğulu şair şeirlərini içinin yanğısından keçirərək yazır.
Bütün bunlar Nəzakət xanımın daxili pəncərəsindən baxışdır. Şair, insan baxışı.
Bəli, şair haqqında ən dəqiq fikri onun şeirləri dediyindən yazıda özü başdan-başa şeir olan Nəzakət Məmmədovanın şeirlərinə daha çox yer verildi.
Rəfail Tağızadə
06.06.2024
