Zəngəzur dəhlizi qloballaşdı - ABŞ dərhal işə qarışdı...
Cənubi Qafqazda kommunikasiyaların açılması ilə bağlı Azərbaycanın yanaşmasının artıq ABŞ tərəfindən də tam dəstəkləndiyi müşahidə olunur. Hər halda, ABŞ dövlət katibinin köməkçisi Ceyms O’Brayenin səsləndirdiyi fikirlər də bunu təsdiq edir.
O qeyd edir ki, Ermənistan və Azərbaycan arasında sülh müqaviləsi təkcə uzun müddətdir davam edən münaqişəyə son qoymayacaq, həm də regiona Rusiyanın təsirini azaldacaq və Mərkəzi Asiyadan Türkiyəyə yeni ticarət yolu açacaq.
ABŞ dövlət katibinin köməkçisi bunu da deyib ki, Birləşmiş Ştatlar məhz buna görə iki qonşu ölkəni belə bir müqaviləni qarşıdan gələn həftələr və aylar ərzində imzalamağa çağırır: “Bizim nəzərimizdə Mərkəzi Asiyadan Aralıq dənizinədək ərazidə yeni ticarət yolunun yaradılması üçün nəsildə, bəlkə də bir neçə nəsildə bir dəfə ələ düşən imkan var. Bu yalnız Ermənistan və Azərbaycan arasında sülh olarsa baş tuta bilər. Bu, təkcə sadəcə olaraq ticarətə deyil, həm də bütün yol boyunca yeni sənayelərin açılmasına imkan verəcək”. Ceyms O’Brayen vurğulayıb ki, sözügedən yol boyunca ölkələrin daha az Rusiya təsiri istəməsini görür. ABŞ dövlət katibinin köməkçisi deyib ki, sözügedən ticarət yolu Azərbaycandan keçərək, Mərkəzi Asiyadan Gürcüstanın Qara dəniz sahilinədək mövcud nəqliyyat xətlərini də gücləndirəcək: “Bu iki marşrut Mərkəzi Asiya ölkələrinə qlobal bazarlara ilk dəfə olaraq Rusiyadan və ya Çindən asılı olmayan çıxış verəcək”. İndilikdə isə sülh müqaviləsinin imzalanması həm də Azərbaycanın Ermənistan ərazisindən keçməklə Naxçıvana dəhlizin açılmamasın görə əngəllənir. Bu məsələdə isə, Türkiyə də daxil olmaqla, artıq qlobal güclərin maraqlı olduğu müşahidə olunur. Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğanın sözlərinə görə, Zəngəzur dəhlizi adlanan bu yol Türkiyə ilə Mərkəzi Asiyanın türkdilli dövlətləri arasında əlaqə yaradacaq. Bu fonda Bakının istəyinə Vaşinqtonun münasibəti barədə suala cavab verən O’Brayen deyib: “Biz adətən ticarət marşrutunu nəzərdə tuturuq. Bu, əslində Ermənistanın “Sülhün yol kəsişməsi” ideyasına da bənzəyir. Yəni bir növ yol mənasında başa düşülməlidir”. ABŞ diplomatı ümidvar olduğunu bildirib ki, Ermənistan Azərbaycanla sülh razılaşmasının əlavə dividendlərini başa düşür: “Rusiya Ukraynada qalib gəlmir və yəni Qafqaza uzun illər olduğu bir şəkildə qayıtmayacaq. Odur ki, xüsusilə də Ermənistan vətəndaşlarının bunu deməsi mühümdür: “Biz qərara gəlmişik ki, irəliyə doğru gedək, biz geri qayıtmaq istəmirik”. İndi isə Rusiyanın Ukraynada ilişib qalmasına görə irəliyə getmək imkanı var”. O’Brayen iki ölkə arasındakı sərhəd razılaşmasını alqışlayıb və bunu növbəti addımlar üçün konstruktiv təməl adlandırıb.
Burada xatırladaq ki, Ermənistan hökuməti bir müddətdir xarici və təhlükəsizlik siyasətini Qərb istiqamətinə çevirib və bunun nəticəsində Moskva və İrəvan arasında misli görünməmiş gərginlik yaranıb. Kreml İrəvanı Birləşmiş Ştatlar və Avropa İttifaqının nəfinə Rusiya-Ermənistan münasibətlərini sistemli olaraq dağıtmaqda ittiham edir. Rusiya xarici işlər nazirinin müavini Mixail Qaluzin ötən həftə iddia etmişdi ki, Qərb ölkələri Ermənistanın Rusiya ilə müttəfiqliyinə “realist alternativ” təklif etmirlər. Moskva Qərbin Azərbaycan-Ermənistan münaqişəsinin çözümünə yönəlik səylərinə son dərəcə tənqidi yanaşır. Rusiya rəsmiləri iddia edirlər ki, ABŞ və Aİ-nin əsas məqsədi Rusiyanı sıxışdıraraq regiondan çıxartmaqdır. İndi regionda gedən rəqabət fonunda Zəngəzur dəhlizinə də xüsusi maraq ifadə olunur. Ermənistan parlamentinin sədri Alen Simonyan da bu günlərdə Zəngəzur dəhlizi ilə bağlı sensasiya sayıla biləcək bəyanatla çıxış edib. Simonyan İrəvanın bütün yolları və kommunikasiyaları açmağa hazır olduğunu bildirib. O əlavə edib ki, əgər nə vaxtsa imkan yaranarsa və ya iki ölkə arasında kommunikasiyaya nəzarətin başqa təşkilata verilməsi variantına qayıtmaq təklifi olarsa, o zaman bu məsələ müzakirə oluna bilər: “Amma düşünmürəm ki, bu, hansısa regional ölkə ola bilər”. Ermənistan parlamentinin sədrinin Zəngəzur dəhlizini nəzərdə tutduğu şübhəsizdir. Nikol Paşinyan da sülh müqaviləsi imzalanmazdan əvvəl Azərbaycanla kommunikasiyaların açılmasını tamamilə mümkün hesab etdiyini bildirib. Ekspertlərə görə, amerikalı diplomatlar Paşinyana məsləhət görüblər ki, Zəngəzur dəhlizinin açılmasını ləngitməkdə davam etsə, Azərbaycan İran ərazisindən keçən Araz dəhlizinə üstünlük verəcək. Bu, həm ABŞ-ın maraqlarına ziddir, həm də Ermənistanı Orta Dəhliz layihəsindən kənarda qoyacaq. “Foreign Affairs” jurnalı bunlar fonunda yazır: “Azərbaycan Ermənistanla sülh müqaviləsinin əldə olunması və münasibətlərin normallaşdırılması üçün ikitərəfli danışıqlar aparmağa davam edir. İki tarixi düşmənin müharibədən qaça biləcəkləri isə, daha çox, Qərb güclərinin Ukraynadakı öhdəliklərinə baxmayaraq, burada da konfliktin nizamlanması üçün siyasi və maliyyə resurslarını yatırmağa nə qədər hazır olmalarından asılı olacaq”. Erməni politoloq Suren Surenyants isə məsələ ilə bağlı bildirir ki, Ermənistan rəhbərliyi dəhliz mövzusunu gündəmdən çıxara bilmədi: “Bu məsələnin həlli Ermənistan üçün üçtərəfli sənəddə (10 noyabr) göstəriləndən daha mürəkkəb olacaq. Sülh müqaviləsinin imzalanıb-imzalanmayacağının və ya həmin müqavilənin kimin vasitəçiliyi ilə imzalanmasının heç bir əhəmiyyəti yoxdur. İmzalanacaq sənəd dəhliz məsələsini mütləq ehtiva edəcək”.
Tahir TAĞIYEV
