Azərbaycan Rusiya qazının Avropaya əsas ixracatçısına çevrilə bilər - Qərb etiraz etmədi...

Azərbaycan qazının Ukraynaya vasitəsilə Avropaya mümkün ixracı son günlərin ən çox diqqət çəkən mövzularından birinə çevrilib. Məsələyə artıq Rusiyanın özündə də xüsusi diqqət olunur. 

Bütün bunlara nəzər salan Rusiyanın “Nezavisimaya qazeta” mətbu orqanı yazır: “Avropa İttifaqı hökumətlərinin rəsmiləri 2024-cü ilin dekabrında Rusiya ilə tranzit qaz müqaviləsinin rəsmi başa çatmasından sonra Ukraynanın qaz infrastrukturunun istifadəsi ilə bağlı Kiyev hakimiyyəti ilə danışıqlar aparır. Əgər Rusiya qazı əvəzinə Azərbaycandan qaz Rusiya boruları ilə tədarük edilərsə, Kiyev Avropaya tranzitini saxlaya bilər. Azərbaycan qazının Ukrayna ərazisindən tranzitinin perspektivləri hələ də bəlli deyil. Ekspertlərin fikrincə, söhbət Rusiya Federasiyasından qaz tədarükünün Azərbaycanla svop əməliyyatlarından gedir.

“Bloomberg” bildirir ki, Aİ rəsmiləri Ukrayna tərəfi ilə gələn il Ukrayna ərazisindən qaz tranzitinin uzadılması imkanını müzakirə edirlər. Ukrayna ilə “Qazprom” arasında mövcud müqavilənin müddəti 2024-cü ilin dekabrında başa çatır. Variantlardan biri, agentliyin yazdığı kimi, Azərbaycan qazının Rusiya qaz kəmərləri ilə Ukrayna ərazisindən tranzitidir. Bu ssenaridə avropalılar rəsmi olaraq Rusiya qazının Rusiya Federasiyasının özündən alınmasını istisna edirlər. “Bloomberg” mənbələri qeyd edir ki, Azərbaycan qazı ideyası daha çox Ukrayna tərəfinə uyğun olduğu üçün Kiyev də prosesdə maraqlıdır. Ukraynanın "Naftoqaz" şirkətinin baş icraçı direktoru Aleksey Çernışov bildirib ki, Kiyev Bakıdan qaz almaq təşəbbüsünü müsbət qiymətləndirir və ölkədə yerləşən infrastrukturdan istifadəni davam etdirmək niyyətindədir. “Hər zaman yadda saxlamalı olduğumuz iki amil var. Birincisi, Ukraynada istifadə edilməli olan inanılmaz qaz tranziti və saxlama infrastrukturu var və Ukrayna bu infrastrukturdan istifadə etməyə meyllidir, çünki bu, çoxlu fayda gətirir”, - o vurğulayıb. Eyni zamanda, Kiyev rəsmisi Ukraynanın Rusiyanın “Qazprom”u ilə əlaqəni nəzərdə tutan tranzitin uzadılması üçün Aİ layihələrində iştirakını istisna edib. “Bloomberg” xatırladır ki, Azərbaycan artıq Avropaya gedən boru kəmərlərindən “tam gücü ilə” istifadə edir. Agentliyin fikrincə, sövdələşmə Moskvanın digər ölkələrə qaz tədarük etməsinə imkan verəcək bir mübadilə kimi tərtib edilərsə, Rusiyaya da fayda verə bilər. Slovakiyanın baş naziri Robert Fiko mayda Azərbaycana səfəri zamanı Ukrayna ərazisindən tranzit sövdələşməsinin mümkünlüyünü istisna etməyib. O bildirib ki, bu halda Slovakiya Azərbaycan qazını idxal edə biləcək, onun bir hissəsi ölkədə qalacaq, qalan hissəsini isə Bratislava digər ölkələrə verəcək. “İndi hər şey Rusiyanın “Qazprom”u, Azərbaycan, Ukrayna şirkətləri və digər şirkətlər arasında iqtisadi və qiymət şərtlərini razılaşdırmaq üçün danışıqlardan asılıdır”, - o deyib. Bu ilin aprelində Azərbaycan prezidenti İlham Əliyev bildirmişdi ki, 2024-cü ildə Azərbaycandan Avropaya qaz ixracı 12 milyard kubmetr təşkil edəcək, eyni zamanda, 2023-cü ilin sonunda Azərbaycan 23,8 milyard kubmetr qaz ixrac edib. Avropaya tədarük 11,8 milyard kubmetr təşkil edib. Azərbaycan qazının Avropada əsas alıcıları İtaliya, Yunanıstan, Bolqarıstan, Rumıniya, Macarıstan və Serbiyadır.

Unutmaq olmaz ki, Ukrayna ərazisindən qaz tranzitinin saxlanması Ukrayna büdcəsi üçün əhəmiyyətli gəlir mənbəyidir. 2021-ci ildə ölkə ərazisindən “mavi yanacağ”ın vurulmasından əldə edilən gəlir 1 milyard dollar təşkil edib. Hazırda Ukrayna ərazisindən keçən tranzit xətti “Şimal axını”nın dağıdılmasından sonra Rusiya qazının Qərbi və Mərkəzi Avropa ölkələrinə nəqli üçün yeganə marşrut olaraq qalır. Rusiya qazının tədarükü 2022-ci ilin may ayından, Soxranovka stansiyasından nəqletmə dayandırıldıqdan sonra Ukraynadan azaldılmış həcmdə həyata keçirilir.

Hesablamalara görə, hazırda Rusiya qazının Avropa ölkələrinə tədarükü təxminən 15 milyard kubmetr təşkil edir. Eyni zamanda, Aİ 2027-ci ilə qədər Rusiya qazından imtina etmək planlarını açıqlayıb. Rusiyadan yanacaq tədarükü əsasən Avstriya və Slovakiyaya gedir. Boru kəmərləri ilə yanaşı, Avropa Rusiyadan mayeləşdirilmiş təbii qazı da (LNG) idxal edir. “Kpler” şirkətinin məlumatına görə, bu ilin beş ayının nəticələrinə əsasən, Rusiyanın LNG ixracı illik müqayisədə 3,8% artaraq 14,47 milyon tona çatıb.Tədarüklər Fransa, İspaniya və Belçikaya olub. Eyni zamanda, Avropa ardıcıl olaraq Rusiya qazının birbaşa alışından imtina etməyə çalışır. Beləliklə, 2022-2023-cü illərdə Aİ qaz istehlakını 100 milyard kubmetrdən çox azaldıb,   onu1996-cı il səviyyəsinə endirib. Ötən il Avropa ölkələrində qaz istehlakı 35 milyard kubmetr azalıb, 472 milyard kubmetr   olub. Bununla belə, Avropanın yeraltı anbarlarında qaz ehtiyatları məqbul səviyyədə qalır. Bu gün Avropanın yeraltı qaz anbarları təxminən 78,7 milyard kubmetr və ya  72% doludur. “Gas Infrastructure Europe” şirkətinin məlumatlarına görə, mayeləşdirilmiş təbii qazın terminallardan Avropa qaz nəqli sisteminə daxil olan ümumi həcmi iyun ayında əvvəlki ayla müqayisədə azalıb. Hazırda maye qazın yenidən qazlaşdırılması və onun Avropa boru kəmərlərinə vurulması gücü maksimumun 36%-i ilə yüklənib. “Qazprom”un özü üçün də mənzərə ən sevindirici deyil. 2023-cü ilin sonunda holdinqin təbii və səmt qazının hasilatı 13% azalaraq 360 milyard kubmetrə düşüb. 2021-ci ilin göstəriciləri ilə müqayisədə azalma 30% və ya 156 milyard kubmetr təşkil edib. Hazırda Ukrayna tranziti təxminən 15 milyard kubmetr təşkil edir. Bu, Aİ-də istehlakın təxminən 5%-idir. “Finam” analitiki Sergey Kaufman qeyd edir: “Bu, cari ilin sonunda LNG bazarında tədarükün gözlənilən artımı fonunda əvəz edilə bilən kifayət qədər cüzi bir həcmdir. Əvəzetməni nisbətən çətinləşdirən odur ki, qaz indi əsasən dənizə çıxışı olmayan ölkələrə - Avstriya, Slovakiya, Macarıstana verilir. Onlar üçün əvəzləyici tapmaq daha çətin olacaq”. Digər ekspert Tamara Safonova xatırladır ki, Azərbaycandan Avropaya qaz nəqli Bakı-Tiflis-Ərzurum boru kəməri sistemi, TANAP vasitəsilə həyata keçirilir. “TANAP-ın ötürmə qabiliyyəti 16 milyard kubmetrdir, onun 32 milyard kubmetrə qədər artırılması planları var. Amma Azərbaycan qazının Ukraynaya tranzitini nə dərəcədə texnoloji cəhətdən təmin etmək olar, tərəflər açıqlamırlar. Svao əməliyyatlarından danışmaq olar ki, bunu Rusiya qazı olmadan etmək mümkün deyil”. Ekspert hesab edir ki, Aİ ilə Azərbaycan arasında qarşılıqlı hesablaşmalar ona görə də Rusiya qazının sövdələşmədə iştirakını nəzərdə tutur və müvafiq olaraq belə müzakirələr hələlik Rusiya qazından real imtina variantlarını əks etdirmir”.

Ramil QULİYEV