Ermənistanla saziş Bakıda imzalana bilər - COP böyük sülhü gətirir...

Cari il ərzində Azərbaycan və Ermənistan arasında sülh müqaviləsinin imzalana biləcəyi barədə son dövrlərdə çoxsaylı fikirlər səslənir. Məsələ beynəlxalq medianın da diqqət mərkəzindədir. 

Bu xüsusda Rusiyanın “Nezavisimaya qazeta” mətbu orqanı yazır: “BMT-nin iqlim dəyişikliyi üzrə beynəlxalq konfransı COP29 çərçivəsində Bakıda Ermənistan və Azərbaycan arasında sülh müqaviləsi bağlana bilər. Düzdür, tərəflər hələ də bir neçə bənd, o cümlədən müqavilədə Almatı bəyannaməsinin qeyd olunması ilə bağlı razılığa gəlməlidirlər. Buna baxmayaraq, ekspertlər sənədin təxminən 90 faiz hazır olduğunu istisna etmirlər.

Bu ehtimal barədə ilk olaraq Azərbaycan prezidentinin xüsusi tapşırıqlar üzrə nümayəndəsi Elçin Əmirbəyov danışıb. O, əsirlərin mübadiləsini, qarşılıqlı diplomatik dəstəyi və Ermənistanın bu beynəlxalq tədbirə ev sahibliyi etmək üçün müraciətini geri götürməsini bu istiqamətdə müsbət addımlar adlandırıb. Xatırladaq ki, konfrans noyabrın 11-dən 22-dək Bakıda keçiriləcək. Hələ mayın əvvəlində Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyan noyabrda sülh müqaviləsinin imzalanmasının mümkünlüyündən danışmışdı. Əmirbəyovun sözlərindən sonra o, hər günün müqavilə bağlamaq üçün “əla fürsət” olduğunu deyib. Eyni zamanda, Ermənistan lideri vurğulayıb ki, əvvəllər Praqa və Brüsseldə tərəflər sazişin ümumi prinsiplərini artıq razılaşdırıblar, lakin indi onları kağız üzərində təsbit etmək lazımdır: "İşin tamamlandığını və imzalamaya davam edə biləcəyimizi görəndə, yeri, vaxtı və sairələri daha çox müzakirə edəcəyik". Amma Paşinyan qeyd edib ki, danışıqlarda ab-hava müsbətə doğru xeyli dəyişsə də, bu, İrəvan və Bakının finiş xəttinə çatması demək deyil. Məlumdur ki, Azərbaycan hakimiyyəti sülh müqaviləsi təklifinin 9-cu nəşrini erməni həmkarlarına göndərib. Bu arada Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan Ermənistanı Azərbaycanla sülh müqaviləsi imzalamaq fürsətini əldən verməməyə, üçüncü dövlətlərin və xaricdəki öz diasporunun təsirindən xilas olmağa çağırıb. “Erməni xalqı dərk etməlidir ki, onun gələcəyi region ölkələri, əsrlər boyu birgə yaşadıqları və gələcəkdə də birgə yaşayacaqları qonşularla bağlıdır. Ermənistanın da bu məqsədlərə çatmaq üçün lazım olan hər şeyi etməyə cəsarəti olmalıdır”, - Türkiyə lideri vurğulayıb. Türkiyənin müdafiə naziri Yaşar Gülər də Ankaranın sülh prosesində Azərbaycan və Ermənistanın səmimi səylərini dəstəklədiyini bildirib. “Mən Ermənistanın və erməni xalqının gələcəyi üçün lazım olan realist yanaşma nümayiş etdirən baş nazir Nikol Paşinyanın son bəyanatlarını alqışlayıram”, - Müdafiə Nazirliyinin rəhbəri bildirib. Türkiyə nümayəndələrinin öz ölkələrində keçirilən EFES-2024 beynəlxalq hərbi təlimləri zamanı açıqlama verməsi diqqət çəkir. Onlarda 49 ölkədən, o cümlədən Azərbaycan, Qazaxıstan, Türkiyə və ABŞ-dan 11 minə yaxın hərbçi iştirak edib. Təşkilatçılar bu tədbirin təcrübə mübadiləsi və hərbçilərin peşəkarlığının artırılması üçün zəruri olduğunu və heç kimə qarşı yönəlmədiyini iddia edirlər.

Öz növbəsində, Ermənistan müxalifəti sülh müqaviləsinin erkən imzalanması perspektivini mənfi qiymətləndirir. Məsələn, “Vətən naminə Tavuş” müxalifət hərəkatının lideri arxiyepiskop Baqrat Qalstanyan Ermənistan hakimiyyətinin tezislərinin Azərbaycan və Türkiyə rəhbərliyinin dediklərinə tam uyğun olmasından narazıdır. Onun fikrincə, bu, Paşinyanın onların nəzarətində olması anlamına gələ bilər. Qalstanyanın tərəfdaşlarından biri, türkoloq Varujan Qeqamyan iddia edir ki, Ankara və Bakı bilərəkdən İrəvanı sülh müqaviləsi imzalamağa tələsdirirlər. O iddia edir ki, guya onlar müxalifətin Cənubi Qafqazda hökmranlıq etməkdə köməklik etməkdən imtina edəcək sürətli qələbəsindən qorxurlar. Bunun alternativini artıq Ermənistanın eks-prezidenti Serj Sarkisyan təklif edib: “Beynəlxalq təcrübə var, beynəlxalq hakimiyyətlər var və Ermənistan bu iki vəziyyətdən əl çəkməsəydi, hər şey tamam başqa cür olardı”. Beləliklə, o hesab edir ki, İrəvan Avropa İttifaqı və Avropa Şurasını vasitəçi kimi dəvət etməlidir ki, bu da Bakını İrəvanın maraqlarına hörmətlə yanaşmağa məcbur edəcək. Bununla yanaşı, Sarkisyan hazırda vasitəçisiz aparılan danışıqları axmaqlıq adlandırıb. Nə olursa olsun, ekspertlər tezliklə sülhün əldə olunması perspektivinə ehtiyatla yanaşırlar. Strateji Araşdırmalar və Təşəbbüslər üzrə Analitik Mərkəzin (ACSIS) rəhbəri Hayk Xalatyan deyir: “Son bir neçə il ərzində biz dəfələrlə Bakının necə şərtlər irəli sürdüyünü, İrəvanın razılaşdığını və sonra yeni tələblərin ortaya çıxdığını görmüşük. Azərbaycanın indi öz siyasətindən əl çəkməyə qərar verəcəyinə şübhə edirəm. Yeganə istisna Azərbaycan tərəfinin nöqteyi-nəzərindən Cənubi Qafqazda erməni amilini tamamilə neytrallaşdıran sənəd ola bilər”, - ekspert hesab edir. Eyni zamanda Xalatyan qeyd edib ki, sülh müqaviləsi Paşinyanın dediyi şərtlərlə imzalansa belə (sərhədin 1976-cı il sovet xəritəsi üzrə çəkilməsi və sair), bu, ölkədə siyasi böhranın sona çatmasına gətirib çıxarmayacaq. “Ermənistan cəmiyyətinin əhəmiyyətli bir hissəsi Paşinyanın təslimçilik siyasətinə qarşıdır. Bu insanlar baş nazirin irəli sürdüyü sülh müqaviləsinin şərtləri ilə heç vaxt barışmayacaqlar”, - ekspert əmindir. Hələlik isə sülh müqaviləsi layihəsi təxminən 90 faiz hazırdır. Almatı bəyannaməsinin orada necə əks olunmasına qərar vermək qalır. Azərbaycan prezidenti İlham Əliyevin mövqeyi ondan ibarətdir ki, bütün məsələləri sülh sazişinə daxil etmək mümkün deyil. Xüsusilə sərhədlərin müəyyənləşdirilməsi çox əmək tələb edən bir prosesdir. Mümkünsə, sərhədi sovet xəritələri ilə çəkmək olar, digər hallarda isə təkbətək danışıqlar aparmaq lazımdır.“Müqavilə layihəsinin bir neçə maddəsi hələ də tam razılaşdırılmayıb, lakin hər iki tərəf COP29-dan əvvəl razılığa gəlmək istəyir. Bakı tədbirdə Ermənistan nümayəndələrinin də iştirak edəcəyini gözləyir. Hələ ki, konkret tarixlər haqqında danışmaq tezdir. Son iki ildə belə proqnozlar çox olub, amma heç biri özünü doğrultmayıb”, - Azərbaycan Beynəlxalq Münasibətlərin Təhlili Mərkəzinin İdarə Heyətinin sədri Fərid Şəfiyev etiraf edib. Buna baxmayaraq, politoloq sülh müqaviləsinin imzalanmasından sonra regionun iqtisadi inkişafında tektonik dəyişikliklər gözləyir”. 

Nahid SALAYEV