Təhsil İnstitutundan Azərbaycan dili dərslikləri yazanlara sərt sözlər - vətənə xəyanətdir...
Könül Nəhmətova: “Hətta eyni müəlliflər bir mövzunu fərqli-fərqli siniflər üzrə də müxtəlif cür yazıblar”
“Sübutlarım var ki, Azərbaycan dili dərsliklərini yazan beyinsizləri himayə etmək vətənə xəyanətdir. Bununla mübarizədə sona qədər varam, ölməyə də hazıram. Azərbaycan dili dərsliklərinin müəllif heyəti tamamilə yenilənməyənə qədər susmayacam. Mən hər səviyyədə çox dedim, siz az eşitdiniz".
Bunu Təhsil İnstitutunun şöbə müdiri, fəlsəfə doktoru Könül Nəhmətova öz Feysbuk hesabında Azərbaycan dili dərslikləri ilə bağlı statusunda qeyd edib.
Son illər dərsliklərimizlə, o cümlədən də, Azərbaycan dili dərsliyinin dili, məzmunu, elmi yanaşmanın səthiliyi barədə tənqidlər səslənir. Təsadüfi adamların dərslik yazması, dərslikdən başı çıxmayanların redaktor kimi prosesdə iştirakı, alimlərin bu işdən kənarda saxlanılması kimi iddialar gündəmdədir.
“Xarici mənblərdən dəyərsiz hekayələri götürüb dərsliyə salırlar, amma öz müəlliflərimizə elə də diqqət yetirmirlər”
K.Nəhmətovanın feysbuk statusu diqqətimizi çəkdiyi üçün onun özündən bu barədə müsahibə götürdük. Könül xanım başdan dedi ki, söyləyəcəyi fikirlər onun şəxsi qəanətləridir və konkret olaraq hər hansı bir şəxsi müəllifi hədəfə almayıb, onun əsas məqsədi Azərbaycan dili dərsliklərindəki nöqsanların aradan qaldırılmasıdır.
- Könül xanım, siz Azərbaycan dili dərslikləri ilə bağlı statuslar yazırsız və dərsliklərdəki çatışmayan cəhətləri qeyd edirsiz. Problemlər nədən qaynaqlanır?
- Dərslikləri açan kimi bu nöqsanlar özünü dərhal göstərir. Məni daha çox elmi-nəzəri məsələlər maraqlandırır, o mətnlərə diqqət edirəm. Onları da oxuyan kimi, cümlələr mənə tamamilə yad gəlir, böyük əksəriyyəti yanlış görünür. “Yanlış görünür” deməklə bunu bir az yumşaq ifadə etmək istəyirəm. Yanlış olmayanı da elə izah edirlər ki, nə şagird, nə də müəllim ondan ciddi bir elmi anlayış çıxara bilmir. Müəllim həmin o elmi anlayışdan çıxış edib şagirdə həmin məzmunu izah edə bilmir. Vəziyyət bundan ibarətdir. Təqdim edilən mətinlər mətn tərtibatı baxımından qüsurludur, verilən fikirlər də yanlışdır. Bu böyük əksəriyyətində belədir. Azərbaycan dili dərsliyinə yeni məzmun gətirilib. Söhbət mətnşünaslığın məzmunundan gedir. Mətnşünaslığın təqdim edilən məzmunu bizdə elmi səviyyədə işlənməyib, onun nəzəri əsasları yoxdur. Ayrı-ayrı elmi akademik mətnlərdə hansısa bir bədii əsərin problemlərindən danışa bilər. Amma bədii əsərin problemi nədir? Bunu izah edən mənbələr var, amma bizdə elə mənbələr yoxdur. Bu cür ciddi bir mövzunu gətiriblər, amma həll edə bilmirlər. Halbuki, bir cümlə atıb keçməklə şagird məzmunu dərk edə bilməyəcək, müəllim də onu tədris edə bilmir.
- Tez-tez eşidirik ki, bu dərsliklər kurrikulum standartlarına uyğun yazılıb, Avropa standartlarına istinad edilir və sair...Məgər belə deyil?
- Avropa standartlarında o məzmun ona görə yer alıb ki, onlar illərlə o prosesə hazırlanıblar, onun elmi nəzəri bazasını hazırlayıblar. Bu gün onların kurikulumu ilə bizim səviyyəmiz niyə üst-üstə düşmür? Onlar bugünkü təhsilə iki əsr hazırlaşıblar. Ümumi təhsilin bünövrəsi XIX əsrdən qoyulub. XIX əsrdən onlar orta məktəblər üçün məzmun üzərində işləyiblər, bu mövzularda işlənib. Məsələn, problem nədədir? Əldə elmi nəzəri baza yoxdur, amma biz onu dərsliklərə gətirmişik. Söhbət Azərbaycan dili dərsliyindən gedir. İkincisi də, bugünkü təhsil şagirdin bacarığını formalaşdırmağı hədəfləyən təhsildir. Doğrudurmu?
- Bəli.
- Əgər bizim əlimizdə, müəllimin beynində o nəzəri məzmun olsaydı mən onunla razı olardım. Müəllim nə orta, nə ali məktəbdə fənninin məzmununu heç yerdən əldə edə bilmir. Tədris etdiyi o biliklərə yiyələnməyib. Amma ona deyirlər ki, bunu tədris etməlisən. Məsələn, abzas, esse haqqında deyək. Hər dərslikdə bir-birindən fərqli izah verilib. Rus sektorunun dərsliyinə də baxırsan tam fərqli izah verilib, bu izahlar bir-biri ilə uzlaşmır. Hətta eyni müəlliflər bir mövzunu fərqli-fərqli siniflər üzrə də müxtəlif cür yazıblar. Eyni mövzunu özləri müxtəlif cür izah ediblər.
- Azərbaycan dili dərsliklərində hansı nöqsanlar var ki, siz bir mütəxəssis, dilçi kimi buna biganə qala bilmirsiz? Problemin kökü nədir?
- Bu dərslikləri Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının alimləri ilə işləmək lazımdır, bu çox böyük effekt verər. Onlarla işləmək lazımdır ki, anlayışları terminaloji olaraq necə formalaşdırmaq olar ki, hamıya aydın olsun və Azərbaycanın dilinin qaydalarına, dilin özünə də uyğun olsun.
- Dərslikləri kimlər yazır? Alimlər bu işə cəlb olunumur ki?
- Dərsliklərin həmmüəlliflərinin adları kitabların üzərində qeyd edilir. Mən konkret olaraq müəlliflərin adlarını çəkmək istəmirəm, məsələyə ümumi yanaşıram. Deyə bilərəm ki, müəlliflər arasında yalnız bir nəfərin elmi dərəcəsi var, o da Azərbaycan dili və ədəbiyyatı üzrə deyil, rus dili və ədəbiyyatı üzrə yazır. O da daha çox xarici mənbələrə bələddir, Azərbaycan mənbələrindən, Azərbaycan filologiyasından xəbərsizdir. Bu səbəbdən Azərbaycan dilinin məzmununda yer alan mətnlər də qənaətbəxş sayılmır. Az qala deyirlər ki, Azərbaycan ədəbiyyatında kifayət qədər normal mətn yoxdur ki, onlardan istifadə etsinlər. Yaxşı, başa düşürəm ki, Sovet dövrünün hekayələrindən laızmı şəkildə istifadə edə bilmirsiz, amma araşdırmaq lazımdır ki, bizim hansı ədiblərin tərbiyəvi didadktik hekayələri var, onları götürüb daxil edə bilərlər. Qədirşünaslıqla yanaşmaq lazımdır. Məni narahat edən məsələlər belədir.
- Xarici mənbələrdən götürülən hekayələr sizi niyə qane etmir?
- Çünki xarici mənblərdən dəyərsiz hekayələri götürüb dərsliyə salırlar, amma öz müəlliflərimizə elə də diqqət yetirmirlər. Məsələn, Nizami Gəncəvinin o qədər maraqlı nümunələri var ki, bunlar ancaq cəmi iki-üç mətn üzərində dayanırlar. “Yetim uşağın hekayəsi”, “Qarı və Sultan Səncər”, “Kərpiç kəsən kişinin dastanı”dır ki, ancaq onlardan istifadə edilir. Nizaminin əsərlərində elə motivlər var ki, onları işləyib hazırlamaq, dərsliklərə daxil etmək lazımdır. Rəfail Hüseynov deyir ki, heç işləməyə də ehtiyac yoxdur, çünki Sovet dövründə o məzmunlar hekayə şəklində çap olunub, Mikayıl Rzaquluzadə onları yazıb.
- Mikayıl Rzaquluzadə “Kitabi Dədə Qorqud”un motivləri əsasında “Ana ürəyi dağ çiçəyi” hekayəsini də yazıb...
- Bəli. Bunları araşdırıb üzə çıxarmaq lazımdır. Yeri gəlmişkən, Füzuliniun “Rindu zahidi”nin, Nizaminin hekayələrinin məzmunu tanıtmaq lazımdır. Nizamidə o qədər gözəl hekayələr var ki... Onları gətirmək lazımdır. Biz Nizamiyə müraciət etsək mükəmməl bir şəxsiyyət formalaşdırmağı qarşıya qoya bilərik.
Fransız ədəbiyyatından gətirdiklləri o dəyərsiz hekayələrin bizim üçün nə əhəmiyyəti var? “Söz vermişəm” hekayəsi var. Mən onu Rusiyada 3-cü sinifdə oxuyanda oxumuşam. Mənim 3-cü sinifdə keçdiyim hekayəni 6-cı sinif dərsliyinə salıblar. Bu, şagirdin yaş xüsusiyyətinə də uyğun deyil. Bu “Söz vermişəm” hekayəsinin nə mənası var? Müasir uşaq o cür yetişdirilməməlidir, ayıq olmalıdır ki, hər yerdə manipulyasiya olan bir cəmiyyətə baş çıxara bilsin.
- Dərsliklərlə bağlı geniş bir müzakirə açmaq üçün iyunun 9-na Ədəbiyyat dərsliyi ilə bağlı bir müzakirə elan etmisiniz ki, belə bir müzakirə keçiriləcək...Müəlliflərin gələcəyinə ümid edirsizmi?
- Mən müraciət etmişəm, ümid edirəm ki, gələnlər olacaq, çünki bu mövzuda maraqlı olan insanlar var. Xüsusən də müəllimlər bu müzakirəyə böyük maraq göstərir, mütəxəssislər də buna etinasız deyillər. Gəlməyənin də ürəyi bizim tədbirdə olacaq.
Hesab edirəm ki, dərsliklərlə bağlı alimlər arasında müsabiqə keçirmək lazımdır. Azərbaycan dili dərsliyində elmi-nəzəri və mətn məsələləri çox ciddi məsələdir. Hələ mən dərslik tərtibatını, yaş xüsusiyyətlərini və başqa məsələri kənara qoyuram. Məni bu gün dərsliklərdə qane etməyən milli məsələlərdir, milli yanaşmalardır. Mənə görə, Azərbaycan dili dərsliyində Vətən anlayışı az qala sıradan çıxarılır. Abbas Səhhətin “Vətənimdir” şeirini aşağı siniflərdə tapmaq mümkün deyil, araşdıranda XIX sinif dərsliyində tapdım. Yadımda deyil, bilmədim sinifdənxaric oxuya salınıb, yoxsa dərsliyə. Abbas Səhhətin bu şeiri bizim himnimiz idi. Nəyə görə bu qədər şəhid vermiş ölkənin Azərbaycan dili dərsliyində Vətən prioritet olmamalıdır? Bu məni şəxsən təəccübləndirir.
- Ökənin bu qədər təhsillə bağlı elmi müəssisələri, təşkilatları var, onlar niyə bu məsələyə nəzarət etmirlər?
- Yaxşı olardı ki, bu sualı onların özlərinə verəsiniz. Mən bir mütəxəssis kimi öz fikrlərimi deyirəm. Mən problemə ümumi qoyuram və çıxışlarımda heç kəs hədəflənməyib. Mən məsələni fərdiləşdirməyin tərəfdarı deyiləm, ümumi yanaşıram.
Ən böyük problemlərdən biri nədir? Aşağı siniflərdə başqa iş görülür, 7-ci sinifdən də o yana başa heyət çalışıb. Yuxarı sinif müəllif heyəti ilə şağı sinif müəllif heyəti arasında heç bir əlaqə yoxdur. Baxırsan ki, fəqrli işlər görürlər. Məsələ burasındadır ki, mənim özümü də kurikulumun yazılmasına dəvət etmişdilər imtina etdim.
- Nə üçün?
- Çünki gördüm ki, standartları 5 nəfər yaza bilməz. Tutalım, 3-ü orta məktəb müəllimi, 2-si isə alim olmaqla standart yazılmaz. Hanısa ölkənin universitetinin standartını götürüb qarşına qoyub köçürmək, Azərbaycan təhsilini, Azərbaycan dilinin tədrisini tamamilə ona uyğunlaşıdrmaq səhv yanaşmadır. Ona görə də prosesdə iştirak etmədim. Özüm də dedim ki, bu standartlara imza atmamaq üçün bu tərkibdən çıxıram...Mühit məni qane etmədi, ona görə ki, kurikulum və standart belə yazılmalı deyil.
- Təklifiniz nədir?
- Hesab edirəm ki, dəsrliklərin yazılışı böyük heyətin iştirakı ilə həyata keçirilməlidir, burada akademik heyət olmalıdır. Bunu dəfələrlə təklif etmişəm ki, Azərbaycan dili dərsliyinin hazırlanmasına ölkəmizin ən irəlidə gedən mütəxəssiləri, alimləri cəlb edilməlidir. Söhbət akademik heyətdən söhbət gedir. Əgər orada alimlər də iştiark etməsə bu dərslik dərslik olmaz. Kurikulum çərçivəsi də, standartlar da bu şəkildə yazılmalıdır. Bu məsələyə alimin baxışı ilə orta məktəb müəlliminin baxışı bir deyil. Heyətin içində bir nəfər alim varsa, o bütün məzamuna nəzarət edə bilməz...
- Dərsliklər üçün tender elan edirlər. Amma yenə narazalıq var...
- Görürlər ki, tender özünü doğrultmur, başqa cür etsinlər. Taktikanı dəyişmək lazımdır. Alimlər arasında müsabiqə keçirsinlər, ciddi, obyektiv seçim olsun. Yox, dərsliklər obyektiv seçimlə həll olunmur, yüz faiz bu belədir, olsaydı dərsliklər bu vəziyyətdə olmazdı.
- Siz özünüz dərslik yazmaq istərdiniz?
- Belə bir təklif edilsə razı olmaram. Çünki mənim yanımda Rəfael Hüseynov, Nadir Məmmədli kimi akademik, professorlar olmalıdır ki, özümə güvənim, nə yazsam onlara göstərim. Dəfələrlə təklif etmişəm ki, İradə Musayevanın, Səadət Şıxıyevanın, Nadir Məmmədlinin, Rəfael Hüseynovun, Teymur Kərimlinin nəzəri biliklərindən istifadə olunsun. Tutaq ki, onlar praktikanı bizdən yaxşı bilir, amma elmi bilmirlər axı...
İradə SARIYEVA
