Naxçıvanda tarixi abidələrin bərpasına başdansovdu münasibət açılır...
Faiq İsmayılov: “Təəssüflər olsun ki, bu tarixi abidənin bərpası zamanı ciddi nöqsanlara yol verilib və bu sonda hazırkı vəziyyətin yaranmasına səbəb olub”
Azərbaycanda abidələrin bərpasında bir sıra hallarda ciddi nöqsanlara yol verildiyini dəfələrlə ekspertlərin dilindən eşitmişik. Təəssüflər olsun ki, çox zaman bu prosesə bərpaçı mütəxəssislər, qruplar cəlb edilmədiyi üçün dövlət vəsiti hesabına bərpa olunan abidələrin əksəriyyətində ciddi problemlər müşahidə edilir.
Bir sözlə, Azərbaycanda belə başdansovdu bərpa edilən abidələr az deyil. Azərbaycan dövlətinin bir parçası olan Naxçıvanda da, Azərbaycanın başqa yerlərində də abidələrin bərpasına başdansovdu yanaşma özünü göstərir. Çünki tarixi abidələrin bərpasında bir çox qaydalar gözlənilmir, lazımı materiallardan istifadə edilmir və sair. Şübhəsiz ki, keçmişdə əlaqədar nazirliklərə rəhbərlik edənlərin zamanında çox vaxt abidələrin bərpası peşəkarlara yox, öz yaxınlarına məxsus şirkətlərə verilib, yəni tenderdə onları qalib ediblər, nəticədə isə ortaya acınacaqlı mənzərə çıxıb.
Mətbuatda yayılan məlumata görə, “Naxçıvanqala” Tarix-Memarlıq Muzey Kompleksinin 2010-cu ildə bərpası zamanı yol verilmiş nöqsanlar səbəbindən yağış suları qalanın ön divarlarından birinin uçmasına səbəb olub.
Naxçıvan Muxtar Respublikası Mədəniyyət Nazirliyinin məlumatına görə, hadisədən dərhal sonra Naxçıvan Muxtar Respublikası Fövqəladə Hallar Nazirliyinin Dövlət Tikintidə Təhlükəsizliyə Nəzarət İdarəsi, Naxçıvan Muxtar Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi, Dövlət Şəhərsalma və Arxitektura Komitəsi və Naxçıvan Şəhər İcra Hakimiyyəti əməkdaşları tərəfindən qala divarının uçması ilə bağlı “Naxçıvanqala” Tarix-Memarlıq Muzey Kompleksinə vizual baxış keçirilib:
"Baxış zamanı məlum olub ki, qala divarının üst hissəsində yerə düzülmüş təbii sal daşlarında çat və aralanmalar əmələ gəldiyi üçün yağış sularının uzun müddət divarın içərisinə sızması, qalanın ön hissəsində təqribən 4 metr uzunluğunda divarın uçmasına səbəb olub. Bundan əlavə, qalanın divarlarında müxtəlif ölçülərdə yaranmış çatlar və qabarmalar, hücrələrin giriş qapısının kənarlarında və qalanın divarları boyunca müxtəlif ölçülərdə aralanmalar baş verib.
Qeyd edək ki, müxtəlif dövrlərdə baş vermiş müharibələr nəticəsində Naxçıvanqala bir neçə dəfə dağıdılıb və bərpa edilib. Sonuncu dəfə 2010-cu ildə yenidən bərpa edilən qalanın bəzi binaları uğursuz restavrasiya zamanı sökülüb, köhnə torpaq divarlarına metal tor çəkilərək təbii sal daşı və sement əsaslı tikinti materialları ilə üzlənib. Restavrasiya zamanı yol verilən ciddi nöqsanlar abidənin düzgün bərpa olunmadığını göstərir.
Təhlükəsizlik məqsədilə qala divarlarının üzərinə insanların çıxması məhdudlaşdırılıb, həmin hissə örtüklə örtülüb.
Artıq qeyd olunan qüsurların aradan qaldırılmasına və düzgün restavrasiya işlərinin aparılmasına başlanılıb. Bu məqsədlə “Naxçıvanqala” Tarix-Memarlıq Muzey Kompleksinə bu sahə üzrə lisenziyası olan layihə təşkilatları tərəfindən kompleks baxışın keçirilməsi, təhlillərin aparılması təmin edilib".
Onu da vurğulayaq ki, Talıbovun dövründə Naxçıvan abidələrinin bərpası zamanı ciddi qüsurlara yol verildiyi barədə çox danışılır. Naxçıvan Xan Sarayının, Gülüstan türbəsinin və başqa abidələrin bərpasında müasir materiallardan istifadə edildiyi, hətta bir çox köhnə abidələrin “yevroremont” edildiyi barədə fikirlər var. Azərbaycanın digər yerlərində də bərpa adı altında tarixi abidə və binaları “yevroremont” ediblər. Bu da acı gerçəklikdir. Təbii, “Naxçıvanqala”da baş verənlər digər abidələrin timsalında da yaşana bilər.
“Nəinki Naxçıvanda, eləcə də digər ərazilərimizdə abidələr olduqca keyfiyyətsiz bərpa olunur”
AMEA-nın A.Bakıxanov adına Tarix və Etnologiya İnstitutunun əməkdaşı, mədəni irs üzrə mütəxəssis Faiq İsmayılov “Bakı-Xəbər”ə şərhində bildirdi ki, “Naxçıvanqala”nın bərpası zamanı yol verilmiş nöqsanlar səbəbindən qalanın ön divarlarından birinin uçması çox narahatedici məqamdır. “Təəssüflər olsun ki, bu tarixi abidənin bərpası zamanı ciddi nöqsanlara yol verilib və bu sonda hazırkı vəziyyətin yaranmasına səbəb olub. Bu abidənin o şəkildə “bərpa” edilməsi tamamilə bərpa qaydaları ilə ziddiyyət təşkil edir. Ona görə ki, bərpa yeni kosmetik düzəlişlərlə binanı gözəlləşdirmək deyil, bərpa var olan memarlıq tikintisini, quramasını olduğu kimi restavrasiya edib insanlara çatdırmaqdır. O qalanın üst divarları mərmər, yaxud da başqa daşlarla üzlənib. Bu yolverilməzdir. Abidələrin bərpasında bu cür hallar qəbuledilən deyil. Bizim bədbəxtliyimiz odur ki, Azərbaycanda abidələrin bərpası ilə məşğul olan kadrları yetişdirən məktəblər, hətta peşə təhsili belə yoxdur. Bu baxımdan, biz abidələrin bərpasında çox əziyyət çəkirik. Nəinki Naxçıvanda, eləcə də digər ərazilərimizdə abidələr olduqca keyfiyyətsiz bərpa olunur və abidələrin bərpası zamanı müəyyən nüanslar unudulur. Məsələn, hansısa bir abidənin bərpası gündəmdədirsə, yaxud plana salınıbsa, bu abidələr bərpa olunasdırsa onun mühafizə sahəsində əvvəlcə arxeoloji qazıntılar aparılmalıdır. Burada Milli Elmlər Akademiyasının uyğun elmi-tədqiqat institutlarının əməkdaşlarından ibarət qrup tərəfindən tədqiqatlar, analizlər aparılmalıdır. Divarların, qazılan ərazilərin müayinəsi həyata keçirilməlidir və orada hansısa eksonatlar aşkar edilməyibsə həmin ərazidə yaşıllaşdırma işləri aparıla bilər”-deyə F.İsmayılov qeyd etdi.
F.İsmayılovun sözlərinə görə, görünür, “Naxçıvanqala”da divarların bərpası həyata keçirilməyib, sadəcə divarlar keyfiyyətsiz şəkildə üzlənib, altda qalan zədələnmiş hissə isə təbiət hadisələrinə davam gətirə bilməyib uçub. “Ümumilkdə götürdükdə, bizim işğaldan azad edilən ərzilərdəki abidələrin bərpasında da nöqsanlara yol verilir. Məsələn, Şuşa şəhərində Aşağı Gövhər ağa və Yuxarı Gövhərağa, Saatlı məscidlərinin köhnə şəkillərlə bərpadan sonrakı şəkillərinə baxsanız görərsiz ki, nə qədər rəng çalarlrı dəyişdirilib, nə qədər çox uyğunsuzluqlar var. Bərpa işinə dövlət büdcəsindən kifayət qədər vəsait ayrılır. Büdcədən ayrılan vəsait elə istifadə olunmalıdır ki, həm xalqın, həm də mədəniyyətimizin təqdimatında bir amilə çevrilsin. Bu nöqsanlar ondan qaynaqlanır ki, bərpa ərəfəsində ekspert qrupundan istifadə edilmir, işi daha tez başa çatdırmaq üçün bərpanı başdansovdu edirlər. Daha yeni abidələr bərpa edim, daha çox pul qazanım prinsipi ilə işə yanaşılması bizim həm tariximizi, həm abidələrimizi məhv edir. Azərbaycan dövləti öz ərazilərini necə işğaldan azad etdisə, əminəm ki, tarixinin və mədəniyyətinin qorunmasına da o cür ciddi qayğı göstərəcək, bu cür problemlərin öhdəsindən gələcək. Güman edirəm ki, gələcəkdə bərpaçılar məktəbləri yaradılacaq və və bərpaçılar nəsli yetişdiriləcək. Biz nəyə görə xaricdən bərpaçılar dəvət etməliyik, nə üçün Azərbaycan bərpaçıları qonşu ölkələrdə abidələrin bərpasına dəvət edilməsinlər? Bu baxımdan fikirləşməyə dəyər”-deyə F.İsmayılov vurğuladı.
İradə SARIYEVA
